فهرست مطالب

نشریه فقه و حقوق خانواده
پیاپی 45-46 (بهار و تابستان 1386)

  • تاریخ انتشار: 1386/06/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • سرمقاله
  • اکرم جودی نعمتی صفحه 5
    نظام جمهوری اسلامی ایران، نظامی مبتنی بر ولایت فقیه و فقه جعفری است. این امر سبب می شود که فقاهت علاوه بر جنبه دینی، در ایران ابعاد ملی نیز پیدا کند و الزاما پاسخگوی نیازها و خواسته های ذی ربط و بحق مردم نیز باشد. حال اگر مردم مسلمان بویژه جوانان پاسخهای مقتضی را از فقها دریافت کنند و فقه را پاسخگوی نیازهای جهان امروز ببینند، گرایش و تمسک ایشان به دین و بالمآل به نظام جمهوری اسلامی ایران تقویت خواهد شد و در نتیجه تحقق اتحاد ملی تسهیل خواهد گشت؛ و اگر خدای ناکرده پاسخ لازم را دریافت نکنند، پیوندهای ایشان با دین و نظام ملی به سستی خواهد گرایید.
    فقه پویا در سامان دادن به این مهم می تواند نقش محوری ایفا کند؛ از آنجا که سال 1386 از سوی مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی نامگذاری شده، در این مجال نقش فقه پویا و فقهای شیعه را در تحقق شعار مزبور به اجمال بررسی می کنیم و راه های عملی را برای تقویت آن ارائه می نماییم.
    عصر و زمانه حاضر با تحول سریع اندیشه ها، سرعت ارتباطات، کمرنگ شدن مرزهای فرهنگی و فن آوری نوین وضع پیچیده ای به وجود آورده است که ادامه بالندگی و حتی حیات و زندگی در آن منوط به درک درست وضع موجود، اتخاذ تصمیم های استوار و در پیش گرفتن شیوه های پاسخگو برای نیاز مخاطبان است...
  • مریم ابن تراب صفحه 12
    در حقوق اسلامی، بحثی با عنوان ضمان عاقله مطرح است. ضمان یا مسؤولیت عاقله مبتنی بر قرارداد اجتماعی بین افراد قوم در جامعه سنتی پیش از اسلام به شمار می رفت که در زمان خود از پشتوانه حقوقی برخوردار بود و پس از اسلام هم مورد امضای شارع قرار گرفته است.
    موضوع مسؤولیت عاقله در جنایات خطایی مطرح است و امروزه مصادیق آن بیشتر در تصادفات رانندگی است. چگونگی اجرای این حکم، خود مشکلی دیگر است؛ زیرا اولا در مواردی دستیابی به عاقله مشکل ساز می گردد؛ ثانیا اگر عاقله موجود نباشد یا فقیر باشد، بیت المال مسؤول شناخته می شود و هزینه ای بر بودجه عمومی تحمیل می گردد.
    از آنجا که بعضی اندیشمندان اسلامی مسؤولیت عاقله را در همه جوامع ثابت دانسته اند و برای این نظر دلایلی ذکر کرده اند، هدف این پژوهش آن است که با کنکاش در دلیل های فقهی و توجه به میراث پر ارزش علمای اسلامی، مساله مورد بحث را واکاوی کرده، ابعاد آن را روشن سازد.
    با توجه به منابع احکام فقهی می توان گفت بنای عقلا در زمان شارع، تعهد عاقله بوده که مورد تایید شارع قرار گرفته است؛ اما در جوامع کنونی عملا تعهداتی وجود ندارد؛ بلکه دیه بر خود جانی ثابت و وی عهده دار پرداخت دیه است؛ مگر آنکه طبق قراردادی، یک شخصیت حقوقی یا حقیقی این مسؤولیت را پذیرفته باشد.
    کلیدواژگان: حقوق اسلامی، جنایت، کیفر، دیه، عاقله، حکم امضایی
  • لیلا سادات اسدی صفحه 34
    «کودک» در علوم مختلف انسانی تعاریف گاه متفاوتی دارد. عدم انطباق این تعاریف با یکدیگر و تاثیر آن در مقوله کاربردی عالم حقوق، آنجا که کودک را از نظر کیفری غیرمسؤول می شناسیم یا به حمایت از او برمی خیزیم، ایجاب می نماید که محدوده کودکی مطابق با واقعیات تبیین گردد.
    نگارنده در این مقاله است که مفهوم کودک را در حوزه های مختلف روان شناسی، فقه و حقوق توضیح دهد و در بررسی تطبیقی این دیدگاه ها مفهوم کودک را به دو منظور تحمیل مسؤولیت کیفری به فرد و حمایت از او روشن نماید؛ پس لازم است دو چیز معین شود:1 سنی که تکامل شخصیتی به پایان نرسیده و ارتکاب جرم بر ساختار شخصیتی وی تاثیرات سوء خواهد گذارد، به منظور حمایت از بزه دیده.
    2 سنی که شخص قادر به تشخیص حسن قبح اعمال خود و نتیجه سوء حاصل از آن می باشد، به منظور تحمیل مسؤولیت کیفری به مجرم.
    پس اگر تشخیص مفهوم کودک در قوانین جزایی با هدف وضع قوانین حمایتی نسبت به وی در قبال اعمال مجرمانه صورت می گیرد، باید این مرزبندی با توجه به تاثیر جرم بر روند رشد و سنی که تکامل شخصیتی انسان در آن متوقف می شود، باشد؛ و اگر مقصود شناخت دوران کودکی در جهت تعیین مسؤولیت کیفری فرد است، شاخصه های آن، قدرت تشخیص حسن و قبح عملی و نتیجه حاصل از عمل است. همچنین ضروری است اصلاح قوانین در جهت تطبیق مفهوم کودک تحت حمایت با کودک واجد مسؤولیت کیفری صورت گیرد و با توجه به این واقعیت که رشد امری تدریجی است، باید با پذیرش محدوده سنی معین چنان عمل شود که کودک دارای مسؤولیت کیفری تخفیف یافته گردد؛ یعنی نه به طور کامل مبرا از مسؤولیت کیفری شود و نه اینکه مسؤولیت کیفری تام به او باز گردد.
    کلیدواژگان: کودک، بلوغ، قانون، جزا، حمایت، مسؤولیت
  • عذرا خلیلی صفحه 59
    حجم کثیر پرونده های قضایی، هزینه بالا و اطاله دادرسی، تضییع حقوق متهم و شاکی را در پی دارد و مشکلاتی را فراروی دستگاه قضایی و حکومت اسلامی می دهد؛ لذا اولیای امور را بر آن داشته تا بر توسعه قضایی اهتمام ورزیده، به عنوان اقدامی ضروری راهکارهایی نظیر جرم زدایی، زندان زدایی و قضازدایی را ارائه نمایند؛ لیکن تحقق این امر در عمل با چالش هایی مواجه شده است. از آن جا که شاخصه های توسعه قضایی و مفهوم آن تداعی گر عدالت قضایی برخاسته از متن اسلام ناب محمدی و همسو با عدالت علوی می باشد، محورهای عملیاتی آن در صورتی ساز و کار مناسبی جهت تحقق توسعه قضایی محسوب خواهند شد که مبتنی بر اندیشه ها و سیاست های قضایی اسلام عمل نمایند.
    در این مقاله، شاخصه های توسعه قضایی تبیین می شود و سپس ساز و کار محورهای عملیاتی آن مورد نقد و بررسی قرار می گیرد و بر لزوم ملحوظ نمودن روح رافت اسلام در دادرسی ها و اهتمام بر پیشگیری از وقوع جرم، اصلاح، توبه و ترویج فرهنگ عدالت ترمیمی تاکید می گردد.
    کلیدواژگان: توسعه قضایی، قضازدایی، جرم زدایی، زندان زدایی، پیشگیری، توبه، عدالت ترمیمی
  • منصوره خلجی صفحه 86
    یکی از ویژگی های بارز حقوق کیفری مدرن، اثرپذیری آن از حقوق بشر است.به عبارت دیگر دادرسی کیفری یکی از اساسی ترین جنبه های حقوق بشر محسوب می شود. حقوق بشر بخشی ویژه از حقوق است که هر کس تنها به این دلیل ساده که فردی از افراد بشر است، از آن بهره مند می گردد. آن بخش از حقوق بشر که با حقوق کیفری مرتبط است، موارد مربوط به شان و کرامت بشری است. بنابراین اگر اقداماتی که در جهت کشف جرم و اثبات مجرمیت صورت می گیرد، مغایر با شان و کرامت انسانی باشد، با قواعد و مقررات حقوق بشر مخالف است. از این رو در مقدمه منشور ملل متحد، پیشبرد حقوق بشر در جهت حفظ صلح و امنیت بین المللی و توسعه انسانی مورد توجه قرار گرفته و به عنوان حقوق اساسی بشر مورد شناسایی واقع شده است. بر این اساس تلاش های گسترده ای در سطح جهانی و منطقه ای جهت تضمین و ترویج این امر صورت گرفته است. با توجه به انعکاس حقوق بشر از جمله حقوق متهمان در اسناد جهانی و منطقه ای و توجه روزافزون به آن، رعایت تضمین های اساسی مربوط به محاکمه منصفانه در مراجع کیفری بین المللی که با هدف تعقیب و مجازات جنایتکاران بین المللی تشکیل می شوند، امری بدیهی به نظر می رسد. از این رو بخش هایی از مقررات اساسنامه و آییندادرسی مراجع مذکور به این امر اختصاص یافته است. هدف از نگارش این مقاله توضیح و تشریح حقوق متهمان به جنایات بین المللی در مرحله دادرسی با استناد به اسناد جهانی و منطقه ای، اساسنامه و رویه محاکم کیفری بین المللی می باشد.
    کلیدواژگان: حقوق بشر، جنایات بین المللی، متهم، دادرسی، دفاع
  • سرور میرهاشمی صفحه 114
    زندگی موهبت الهی است که با نفخ روح آغاز می شود و با خروج روح از بدن پایان می پذیرد. از این نعمت خداوند تمام مخلوقات خداوند به یک نسبت برخوردارند.
    مرگ مغزی از جمله مسائلی است که امروزه در جامعه پزشکی و بخصوص در فقه اسلامی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به لحاظ برخورداری از تکنولوژی پیشرفته در دانش پزشکی برای بشر این امکان فراهم شده است که اندام های بدن اشخاصی را که دچار مرگ مغزی شده اند، قبل از بروز علایم عرفی مرگ از بدن آنها جدا و به بدن بیماران نیازمند پیوند بزنند. صرف نظر از مشکل تعریف مرگ مغزی در علم پزشکی، این سؤال برای فقی هان به وجود آمده است که کسانی که دچار مرگ مغزی شده اند، از جهت احکام فقهی ملحق به مردگان هستند یا در حکم افراد زنده به شمار می آیند؟
    مقاله حاضر مرگ مغزی، مرگ و زندگی، مرگ از نظر قرآن و روایات و مرگ از نظر علمی پزشکی و عرفی را بررسی می کند و ضمن پاسخ به سؤال مطرح شده بالا می گوید که اکنون در ایران با این مساله از نظر قانونی و شرعی چه برخوردی می شود.
    کلیدواژگان: مرگ، زندگی، روح، قلب، مغز، پیوند اعضا
  • فریبا افضلی صفحه 140
    روایات شیعی از سویی حلال و حرام محمدی را به روز قیامت پیوند می دهد و از سویی دیگر جاودانگی هر پدیده را به همگونی مداوم آن با اعصار منتسب می دارد. تنظیم مدعای روایات طبقه نخست بر پایه مفاد روایات طبقه دوم و بر اساس تفکیک وظایف صورت می گیرد. این روایات القای اصول را به عهده ائمه، و تفریع فروع را بر عهده راویان حدیث می گذارند. این همان اجتهاد است که لباس جاودانگی بر قامت شریعت محمدی می پوشاند.
    این نوشتار اجتهاد را در عصر معصومان علیهم السلام و به طور خاص در دوران امام صادق(ع) مورد تحقیق قرار داده و پس از بیان موقعیت زمانی آن عصر، به شکل گیری مذهب تشیع در مقابل نحله های مختلف اشاره می کند و سیره امام صادق(ع) را در ارتباط با مساله اجتهاد و نیز شیوه های اجتهادی ایشان و اصحابشان را مورد کنکاش قرار می دهد.
    کلیدواژگان: اجتهاد، مرجعیت، قواعد فقهی، فتوا، استنباط، حجیت ظاهر
  • چکیده مقالات به زبان عربی
    زینه عرفت پور، حسین سرور صفحه 164
  • چکیده مقالات به زبان انگلیسی
    ربابه پهلوان باقری صفحه 167
|
  • Dr. Maryam Ibntorab Page 12
    One of the issues which have been brought forth for discussion in Islamic law is liability of a paternal relative of a murderer with the exception of women. In pre-Islamic society it was based on social contract among the people in a community they enjoyed the legal support. This law was also ratified by legistlators in post Islamic society, but in today’s society there is no such commitment to the legistlation. Although social justice is one of the basic principles of Islamic law, but it seems the above mention liability law is in conflict with social justice and with laws related to personal punishment. The person liable is the one who accepts responsibility of the crime. The issue of liability of a paternal relative of a murderer can mostly be seen in accidental crimes such as car accidents. To implement such laws has it's own difficulties: first it is difficult to have access to such person, secondly if he is poor the problem will be turned over to the government which creates a burden for the public treasury. Considering the fact that some Islamic scholars have approved the liability of such person with their own reasoning, the aim of this article is to study all the theological reasons to find a solution for these problems, taking into consideration the valuable thoughts of these Islamic scholars. Due to the rich sources of Islamic laws it can be said that the liable person was approved by the theologians. Today the commitment of the insurance company is an example which can be accepted in cases of a contract between the indivual and the insurance company, which is signed in advance.
  • Azrah Khalilee Page 59
    The tremendous number of pending judiciary cases that require high judiciary expenses has lead to the infringement of the rights of the accused and the plantif, thus creating many problems for judicatures and the Islamic government. Therefore authorities are trying to take necessary steps to reduce crimes and imprisonment, but to achieve such goals they have faced many difficulties. Improving judiciary power and it's concept requires a fair judiciary which originates from a pure and just Islamic system.In this article those factors relating to the improvement of judiciary system are clarified. On the other hand different guidelines and criteria of it's practicability is analysed and studied. Given the emphasis on Islamic Justice in litigation it has tried to prevent crimes and to put more emphasis on reform, repentance and the propagation of a fair Islamic culture.
  • Mansooreh Khalaji Page 86
    Criminal law is affected by human rights and is considered as one of its peculiar characteristics. In other words criminal law proceedings are considered as one of the fundamental elements of human rights. Human rights are a special kind of law which every person as an individual should reap the benefits. That section of human rights which is related to criminal law is referred to the dignity and greatness of man. If the status and dignity of a criminal is not respected during the investigating of a crime it would be contradictory to human right’s rules and regulations. In the UN charter the development of mans’ rights and the protection of peace and security is highly valued and recognized as a fundamental right of man. To guarantee such rights efforts are made at regional and international levels to safeguard the rights of the accused. It is necessary to guarantee the rights of the accused in a fair regional and international trial in accordance with the human right charter for just punishment. Therefore a section of this statute is related to a fair trial.In this article the right of the international criminal during the legal procedure and the criminal proceedings with special reference to regional and international documents and statute are clarified.
  • Sorour Mirhashemi Page 114
    Life is a divine blessing that has been bestowed upon all creatures.It begins with the integrationey the soul and comes to an end with the disintegration of there two elements.Brain dead is one of the controversial issues in contemprovy medicine and particularly in Islamic theology. As a result of technological advancement in medicine there is a possibility of donating and transplanting organs from the patient suffering brain death, before the signs of death are seen.Despite the many draw backs in defining brain death, in medicine the question raised among theologians is whether to consider the person suffering from brain death as dead or alive.In this article issues such as brain death, life and death, death from Quranic and traditional scientific, medicine and legal point of view have been taken under investigation. While providing answers to the above mentioned questions, it will explain how such issues are dealt with in gran, taking in to consideraticn the Islamic law and custom.
  • Fariba Afzali Ghadi Page 140
    According to Shiite traditions “haram” (forbidden deeds) and “halal”(permissible deeds) are valid and will continue to be until the Day of Judgment. On the other hand, taking into consideration the changing times it might be altered or modified. In accordance with the unwritten Islamic law the teaching of Islamic principles was the responsibility of the Prophet, but how to judge and make decisions according to the Prophet’s teachings and implement them is the duty of the scholars, which is called “(Independent Judgment)”.In this article the study of the issue of “independent judgment” during the time of the infallibles in general is undertaken and Imam Sadiq’s(P.) era in particular. Bearing in mind the special circumstances of that time the study provides a summary stating a report of the formation of Shiite schools of thought vis-à-vis other schools of thought. Imam Sadiq(P.) and his followers’ policy regarding “Independent Judgement” are therefore analysed.