نشریه نثر پژوهی ادب فارسی
سال پنجم شماره 10 (بهار 1382)

این نوشتار، به بررسی میزان و چگونگی تاثیر متون کهن فارسی بر نثر داستانی معاصر اختصاص دارد. بدین منظور، آثار داستانی هشت نویسنده معاصر مورد ارزیابی قرار گرفت. این هشت تن عبارتند از: جمالزاده، علوی، چوبک، دانشور، آل احمد، گلستان، گلشیری، دولت آبادی. نتیجه ارزیابی آثار این نویسندگان، نشان می دهد که آنان از جهاتی مانند گزینش واژگانی، جمله بندی، کاربرد صنایع ادبی و... به طور محسوس از متون کهن فارسی متاثر بوده اند.

سرتاسر تاریخ انسان، جستجوی هویت است. قدیمی ترین نشانه ای که برای هویت داریم، «نام» است. «من» درون، یک چهره ندارد، بلکه مجموعه ای از چهره هاست. این چهره ها یا نقاب ها را نقاب های اجتماعی می نامند. هنرمندان مدرن کوشیده اند تا این من درون یا این هویتی را که بر اثر کنشهای متقابل متفاوت دیگر، یگانه نیست و مجموعه ای از نقش هاست، پاره پاره نشان دهند. در این مقاله، جستجوی هویت در پاره ای از آثار ادبیات دراماتیک و ابزارهای مورد استفاده نویسندگان آنها بررسی شده است.

رنگ از دیرباز، همواره به گونه های مختلف، روان، باور و درون آدمی را باز تابیده است. از طریق شناخت رنگها و چگونگی کاربرد آنها در آثار هنری، می توان گوشه هایی از شخصیت هنرمند را باز شناخت. در سروده های شاعران ایرانی، رنگ جلوه های گوناگون دارد و در شعر کسانی چون سهراب سپهری که شعر و نقاشی را در کنار هم تجربه کرده اند؛ این عنصر، بیشتر ما را به بررسی فرا می خواند. در این مقاله، کارکرد رنگها در «هشت کتاب» سپهری، به ترتیب زمان سرایش، به طور کامل بررسی شده است. این بررسی نشان می دهد که سیر ذهنی شاعر در شور و احساسات رمانتیک و سطحی، کم کم به سوی نوعی عرفان درونی، گرایش پیدا کرده است.

گویش بشاکردی، در منطقه بشاکرد که ناحیه ای است کوهستانی، بین استان های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان رواج دارد. به دلیل وضعیت جغرافیایی خاص و نداشتن راه های ارتباطی و در نتیجه، دور بودن از مرکز و به دنبال آن، عدم ارتباط با مناطق مجاور، باعث شده که تا همین زمان اخیر، یعنی دو دهه گذشته، این گویش بکر و دست نخورده باقی بماند. نویسنده قبل از ایجاد همگونی با لهجه فارسی، مبادرت به جمع آوری و تجزیه و تحلیل این گویش نمود. در این مقاله، سعی شده که وجوه افتراق این لهجه، از لحاظ آوایی و بعضی جنبه های دستوری، با فارسی نشان داده شود. این مقابله نشان می دهد بعضی آواها و واجها که در فارسی باستان و میانه وجود داشته و به دلایلی از میان رفته اند؛ هنوز در این گویش کاربرد دارد. همچنین سعی شده تنها به توصیف بعضی از جنبه های دستوری این گویش که با فارسی تفاوت بارز دارد؛ پرداخته شود مانند حروف تعریف معین و نامعین، پسوندهای جمع ساز، صفات، قیود، علامت مصدر و...
به طور کلی، اختلاف این گویش با فارسی آن قدر زیاد است که مساله تفهیم و تفاهم در گویشوران این گویش و فارسی زبانان را، با مشکی جدی روبرو می سازد.

از آنجا که ادبیات پارسی از دیرباز بصورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر متون اسلامی و بخصوص احادیث و روایات بوده، نگارنده در این مقاله سعی کرده است روند و چگونگی این، تاثیرات را در شعر پارسی دوره آغازین مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و دلایل و شواهدی را مبنی بر اینکه: نه تنها تقریبا تمام متون مهم ادبی دوره های تاریخ ادب فارسی به شکلهای گوناگون از این مقوله مهم بهره مند شده؛ بلکه بخش قابل توجهی از غنا و ارجمندی خود را از مفاهیم احادیث و روایات دینی کسب کرده اند. این تاثیرات در دوره های نخستین که مقارن شکل گرفتن پارسی دری است؛ اندک ولی در دوره های بعد فراوان و شگفت انگیز است.

معرفی مختصر صاحب بن عباد، وزیر، ادیب، کاتب، لغوی و شاعر بزرگ دوره آل بویه، بررسی شکلی و محتوایی دیوان اشعار وی، تعیین مقاوم و جایگاه ادبی ایشان، نگاهی به گونه های شعر صاحب، تاملی بر جلوه دین، قران، و حدیث در اشعار کافی الکفات، به همراه معرفی ابیاتی ناشناخته و منتشر نشده از این وزیر دانشمند ایرانی قرن چهارم هجری، از عمده مواردی است که در این مقاله در حد توان نگارنده پیرامون آنها بحث و بررسی های لازم صورت گرفته است.

مخزن الادویه، از مهمترین و بزرگترین کتابها در زمینه داروشناسی است که در قرون متاخر، توسط عقیلی علوی خراسانی شیرازی در سال 1185 ه.ق. به رشته تحریر درآمده است. در این اثر که بیش از 6000 واژه طبی و دارویی به صورت یک فرهنگ بزرگ و تفصیلی مورد بررسی قرار گرفته است؛ علاوه بر اطلاعات جامع و تخصصی از حیث زبانشناسی و مباحث لغوی و گویشی، داده ها و اشارات فراهانی را شامل می شود که در این مقاله به واژه های گویشی آن پرداخته شده است. این واژه ها که بیش از 350 نمونه از اصطلاحات محلی مناطق مختلف ایران قدیم است؛ عمدتا مترادفات و معادلات یا نام اختصاصی داو و اصطلاح طبی است که نویسنده کتاب، بعضا در لابلای گفتارهای خود نقل کرده است. در اینجا کلیه واژه های مزبور، بر مبنای نام شهر و منطقه و سپس بصورت الفبایی همراه با معادلها ذکر شده و غالبا با تحفه حکیم مومن و گاه با برهان قاطع نیز مقایسه و مقابله و اختلافات آنها نیز ثبت گردیده است.