فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال بیستم شماره 2 (پیاپی 78، تابستان 1396)

هدف اصلی مقاله حاضر بررسی چگونگی تغییر عنوان رشته از «کتابداری و اطلاع رسانی» به «علم اطلاعات و دانش شناسی» در ایران است.
در پژوهش حاضر از روش تحلیلی _ تاریخی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل آثار، رخدادها، تلاش ها و اقدام‏های انجام شده درخصوص تغییر نام رشته کتابداری از آغاز تاکنون است. به‏همین‏منظور، ابتدا نام رشته بر اساس برنامه های درسی و آموزشی از سال 1344 تاکنون بررسی و طبقه بندی شد. سپس بنیان های فکری و رویکردهای غالب در شکل گیری عنوان شناسایی و تبیین گردید. همچنین، مجموعه اقدام‏ها و تلاش های صورت‏گرفته تا پیش از تغییر عنوان در 23 مهر 1391، که در حقیقت پیش‏زمینه های تغییر عنوان رشته به‏شمار می‏روند، شناسایی و نقش هر یک مشخص شد. در نهایت، تاریخ نگاری و پیشینه دو اصطلاح «علم اطلاعات» و «دانش شناسی» بر اساس حضور در عنوان‏های بروندادها و رخدادهای علمی رشته ترسیم گردید.
نتایج این بررسی نشان داد، برنامه های درسی و آموزشی مصوب از آغاز تاکنون حکایت از سه دوره زمانی با سه‏عنوان مجزای «کتابداری»، «کتابداری و اطلاع رسانی»، و «علم اطلاعات و دانش شناسی» را دارد که به‏ترتیب محور اصلی آن ها «آموزش فهرست‏نویسی و رده بندی»، «توسعه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی»، و «آموزش فناوری اطلاعات» بوده است. دیگر نتایج این بررسی نشان داد در شکل گیری عنوان جدید رشته سه رویکرد غالب «دانش شناسی»، «علم اطلاعات» و « عناوین ترکیبی» نقش داشته اند که سردسته رویکرد اول هوشنگ ابرامی، سردسته دومی عباس حری، و سومی به دلیل تعدد و تنوع فکری و عدم تمرکز بر یک عنوان، فاقد سردسته است.
نتایج تحقیق نشان داد عنوان جدید در حقیقت شکل تغییریافته و اصلاح‏شده عنوان قدیم است. افزون بر این، آثار ذکرشده در این مقاله، کتاب‏شناسی مناسبی برای تحقیقات آینده خواهد بود.

هدف پژوهش: هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر دریافت جایزه پرایس بر عملکرد پژوهشی دریافت کنندگان این جایزه از طریق مقایسه دستاوردهای علمی آنان در یک بازه زمانی یازده‏ساله (پنج‏سال قبل و بعد از دریافت جایزه) است.
روش شناسی: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد نوعی مطالعه توصیفی است که با استفاده از شاخص های علم سنجی صورت گرفته است. جامعه پژوهش شامل کلیه بروندادهای پژوهشی تالیف ‏شده توسط 25 نفر از برندگان جایزه پرایس است که تا پایان سال2016 در پایگاه وب علوم نمایه شده اند. داده های پژوهش از پایگاه وب علوم و گزارش استنادی نشریات گردآوری شد. همچنین آزمون های تی تست دوطرفه و ویلکاکسون به‏منظور مقایسه عملکرد پژوهشی برندگان مدال پرایس در بازه های زمانی پنج‏سال قبل و بعد از دریافت جایزه، مورد استفاده قرار گرفت.
یافته های پژوهش نشان داد اگرچه در چهار شاخص از پنج شاخص مورد مطالعه در این پژوهش شامل تعداد بروندادهای پژوهشی، استنادهای دریافتی، کیفیت مجله های منتشرکننده مقاله ها و تعداد همکاران، عملکرد برندگان مدال پرایس در بازه زمانی پنج‏سال بعد از دریافت جایزه در مقایسه با پنج‏سال قبل با افزایش مواجه بود، اما این افزایش از لحاظ آماری در سطح معناداری قرار نداشته است. از سوی دیگر، گرایش برندگان جایزه پرایس به همکاری های علمی بین المللی، پس از دریافت جایزه به میزان چشم گیری افزایش یافته است.
دریافت مدال پرایس در حوزه اطلاع سنجی، تاثیر آماری معناداری بر رفتار تولید، استناد و مشارکت علمی برندگان این جایزه نداشته است. به بیان دیگر، برندگان این مدال پس از دریافت آن، رفتارهای پژوهشی خود را تغییر نداده‏اند.

رفتار اشتراک دانش از عوامل زیادی تاثیر می پذیرد. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر عوامل شناختی‏ _ اجتماعی بر رفتار اشتراک دانش اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد.
این پژوهش از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد250 نفر به عنوان اعضای نمونه انتخاب شدند. برای سنجش هر یک از متغیرهای پژوهش چندین پرسش‏نامه معتبر مبنای کار قرار گرفت که شرح آنها در متن آمده است. روایی صوری‏ _ ‏محتوایی و سازه ای پرسش‏نامه های طراحی‏شده بررسی و تایید شد. پایایی پرسش‏نامه ها نیز پس از انجام پیش ‏آزمون با استفاده از روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که نتایج نشان داد همه پرسش‏نامه ها از پایایی بالا و قابل قبولی برخوردارند. برای بررسی روابط بین متغیرها و برازش مدل پژوهش نیز از روش مدل معادلات ساختاری با کمک نرم افزار لیزرل استفاده شد.
یافته های پژوهش حاکی از آن است که میانگین عوامل شناختی‏ _ اجتماعی و همچنین رفتار اشتراک دانش و ابعاد آن در میان جامعه پژوهش کمتر از حد مطلوب است. در میان عوامل شناختی‏ _ اجتماعی، «دیدگاه مشترک» بیشترین و «اعتماد» کمترین میانگین را دارند. در میان ابعاد رفتار اشتراک دانش نیز «تمایل به استفاده از دانش» بیشترین و «تمایل به اشتراک دانش» کمترین میانگین را دارد. بررسی میزان برازش مدل پژوهش حاکی از برازش خیلی خوب مدل است. بر اساس مدل برازش‏‏شده، متغیر «اعتماد» 89/0، متغیر «دیدگاه مشترک» 57/0 و متغیر «قوت رابطه» 73/0 بر رفتار اشتراک دانش اعضای هیئت علمی تاثیرگذار هستند.
رفتار اشتراک دانش یک فعالیت و رفتار اجتماعی است که بیش از هر چیز تحت تاثیر عوامل شناختی‏ _ اجتماعی قرار دارد. از این‏رو، برای بررسی رفتار اشتراک دانش و بهبود وضعیت آن در سازمان‏ها باید به این عوامل توجه ویژه نمود. اعتماد، قوت رابطه و دیدگاه مشترک از مهم ترین این عوامل هستند.

هدف پژوهش بررسی کیفیت زندگی کتابداران کتابخانه های عمومی استان آذربایجان غربی از نظر سلامت جسمی و روانی است.
جامعه پژوهش شامل تمامی کتابداران کتابخانه های عمومی آذربایجان غربی است که در زمان توزیع پرسش نامه در محل خدمت حضور داشته اند و در صورت تمایل پرسش نامه را تکمیل کرده اند. به علت کوچک بودن جامعه پژوهش، جامعه نمونه معادل جامعه پژوهش در نظر گرفته شد. از مجموع 158 نفر واجد شرایط تکمیل پرسش نامه 127 نفر به صورت داوطلبانه در این پیمایش مشارکت کردند. ابزار گردآوری داده ها، فرم کوتاه شده پرسش نامه استاندارد ویر و شربورن[1] بود که با استفاده از نرم افزار SPSS18 تجزیه و تحلیل شد. پایایی این ابزار با روش آلفای کرونباخ برابر 83/0 به دست آمد.
یافته ها نشان داد عملکرد جسمانی و ایفای نقش جسمی کتابداران کتابخانه های عمومی آذربایجانغربی بیشتر از حد متوسط و سلامت روانی آنان در سطح کمتر از متوسط قرار دارد. کیفیت زندگی کتابداران کتابخانه های عمومی در تمام شهرهای استان نسبتا مطلوب است. کیفیت زندگی کتابداران شهرهای چندقومیتی بیشتر از تک قومیتی و شهرهای کردنشین بیشتر از شهرهای ترک نشین است. بین سابقه خدمت کارکنان و وضعیت کیفیت زندگی آنان رابطه معناداری وجود دارد. بین جنس و رشته تحصیلی کارکنان با وضعیت کیفیت زندگی آنان رابطه ای وجود ندارد.
آگاهی از وضعیت سلامت جسمانی و روانی کتابداران و برنامه ریزی برای ارتقای سلامت آنان، به ارتقای کیفیت خدمات کتابخانه ای کمک شایانی خواهد کرد. در این مطالعه نقش تفاوت های قومیتی در وضعیت سلامت کتابداران بررسی شده است.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل اثرهای عدالت سازمانی بر سلامت سازمانی با تاکید بر نقش میانجی سرمایه اجتماعی، صورت گرفته است.
طرح/ روش شناسی/ رویکرد: پژوهش از نوع کاربردی و به روش همبستگی است. جامعه آماری پژوهش کارکنان کتابخانه های عمومی استان یزد، مشتمل بر 207 نفر است که با استفاده از فرمول کوکران و با روش نمونه گیری خوشه ایبرای جامعه محدود، 126 پرسش نامه میان آنان توزیع شد. داده های پژوهش از طریق پرسش نامه20 سوالی عدالت سازمانی «نیهوف و مورمن» (1993)، پرسش نامه 24سوالی سرمایه اجتماعی «ناهاپیت و گورشال» (1998) و پرسش نامه 44 سوالی سلامت سازمانی «هوی و همکاران» (1996) گردآوری شده است. تجزیه وتحلیل داده های پژوهش با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری مبتنی با استفاده از نرم افزار Smart-PLS2 انجام شده است.
نتایج پژوهش نشان می دهد «عدالت سازمانی» و مولفه های آن بر سلامت سازمانی تاثیر معناداری داشته و مولفه «عدالت مراوده ای» با ضریب تاثیر 538/0 بیشترین میزان تاثیر بر سلامت سازمانی را دارد. همچنین عدالت سازمانی بر سرمایه اجتماعی تاثیر معناداری دارد. از طرف دیگر، نقش سرمایه اجتماعی بر سلامت سازمانی نیز مورد تایید قرار گرفت و در بین مولفه های سرمایه اجتماعی، بعد شناختی با ضریب تاثیر 568/0 بیشترین، تغییرات سازه سلامت سازمانی را تبیین می کند. لذا نقش میانجیگری سرمایه اجتماعی نیز مثبت و معنادار است.
افزایش رعایت عدالت در کتابخانه های عمومی استان یزد، روشی است که سازمان را یاری می دهد تا علاوه بر بهره مندی از مزایای عدالت، بتواند محیطی را فراهم کند که اعتماد و تعامل‏ها بیشتر شود و سرمایه اجتماعی افزایش یابد. لذا به میزانی که اعتماد و تعامل میان افراد بیشتر باشد، سلامت سازمانی نیز افزایش می‏یابد.

سنجش ویژگی های شخصیتی کارآفرینی دانشجویان علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز و بررسی مهم ترین راهکارهای توسعه این ویژگی ها از دیدگاه دانشجویان این رشته.
روش شناسی: پژوهش حاضر به‏صورت پیمایشی انجام شده است. به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت، توصیفی و تحلیلی است. جامعه مورد مطالعه شامل کلیه دانشجویان علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز است که به‏دلیل محدودبودن جامعه پژوهش (133نفر)، پرسش‏نامه به‏عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات بین تمامی افراد جامعه توزیع و درنهایت109پاسخ (95/81%) جمع آوری شد.
در میان ویژگی های کارآفرینی دانشجویان، مرکز کنترل درونی (92/22) بیش ترین و تحمل ابهام (64/19) کم ترین میانگین را به‏خود اختصاص داده اند. نتایج نشان داد مهم ترین راهکارهای توسعه این ویژگی ها به‏ترتیب اولویت عبارتند از: راهکارهای جانبی، آموزشی، حمایتی و راهکارهای پژوهشی و فناورانه.
ویژگی های کارآفرینی دانشجویان علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز به‏جز در ویژگی های استقلال طلبی و تحمل ابهام، در سطح مطلوبی قرار دارد.