فهرست مطالب

فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال بیست و یکم شماره 4 (پیاپی 84، زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/12/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • فاطمه غفوری فر*، فرنوش شمیلی صفحات 3-36
    هدف پژوهش: این پژوهش درصدد است ضمن معرفی نسخ قرآنی مذهب عصر قاجار کتابخانه مرکزی تبریز، آرایه های قرآنی آثار مورد نظر را شناسایی و ساختارشناسانه بررسی نموده و نسخه های قرآنی مذهب را به‎لحاظ ساختارشناسی از منظر ترکیب بندی صفحات و فرم نقوش تفحص و ارزیابی کند. روش/ رویکرد پژوهشی: تحقیق حاضر به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است و اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه میدانی گردآوری و تدوین گردید. از بین 20 نسخه قرآنی مذهب قاجاری موجود در کتابخانه مرکزی تبریز و با صلاحدید متخصصان این حوزه و کارشناس کارآمد بخش نسخه شناسی کتابخانه مذکور، جامعه آماری پژوهش را 10اثر قرآنی مذهب سند دار تشکیل می دهد که با توجه به نیاز موضوع پژوهش حاضر، برگزیده شده است. اطلاعات تحقیق در قالب جدول‎ها و نمودارها از طریق نرم افزار SPSS و EXCEL طبقه بندی و محاسبه شده اند. اصالت/ ارزش پژوهش: مطالعهنسخه های مذهب قرآنی محفوظ در آرشیو کتابخانه مرکزی تبریز و عناصر تزئینی وابسته به قرآن ها، سبب ژرف عمیق و ارتقای کیفیت آثار هنری و تذهیب های قرآنی می شود. این مقاله در نظر دارد جنبه های هنری نسخه های قرآن های مذهب را با تاکید بر عصر قاجار مطالعه کند و تفحصی را انجام دهد. لیکن، آثار مطالعاتی تاکنون معرفی نشده و پژوهشی بر روی آنها انجام نشده است.
    یافته ها
    یافته های تحقیق نشان داد 9/39% از سرلوح قرآن ها بدون تاج همراه با کتیبه سرسوره بوده و 91/60% تاج دار و دارای کتیبه های فوقانی و تحتانی است. 47/67% از صفحات متن دارای تزئینات نشان دار هستند. در بخش عناصر تزئینی و نقوش 1/44% نقوش ختایی، 9/8%نقوش اسلیمی، 2/14% نقوش انتزاعی، 3/3% گره چینی، 1/18%دارای جدول کشی و عناصر شرفه دارای میانگین 4/11% درصدهای فروانی نسبی در بین توزیع نقوش هستند. نتایج تحقیق: نتایج پژوهش حاکی آن است، عناصر تزئینی همچون نقوش ختایی، اسلیمی، تاج، نیم تاج، کتیبه، انواع جدول کشی، نقوش ترصیع، نقوش انتزاعی و... در قرآن های منتخب از دوره قاجار کتابخانه مذکور مشاهده شده است. استفاده از گل های گرد، شاه عباسی، اناری، اسلیمی های توخالی و به‎صورت قاب بندی ساده، ترکیب بندی حلزونی، تنوع رنگی در گل ها و جدول‎ها، بیش ترین استفاده از رنگ طلا جزء ویژگی های شاخص تذهیب های قرآنی عصر قاجار کتابخانه ذکرشده است.
    کلیدواژگان: عصر قاجار، نسخه‎های قرآنی مذهب، عناصر و آرایه های تزئینی، کتابخانه مرکزی تبریز
  • علی صادق زاده وایقان* صفحات 37-66
    هدف
    ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، هنری، اخلاقی، عرفانی و معنوی نسخه های خطی، بهترین ابزار گفتگو و ارتباط میان ادیان و ملت ها و بستری برای انتقال و تبادل دانش بشری است. کشورهای ایران و عراق دارای نسخه های خطی مشترکی هستند که دستاورد و میراث تاریخ، فرهنگ، علم و هنر مشترک چند صدساله این دو کشور است که در جامعه معرفتی امروز می تواند فرایند توسعه و رشد را سرعت بخشد و ابزاری برای تقویت و تحکیم ارتباط و همکاری دانایی محور قرار گیرد _ که بیانگر ضرورت و اهمیت این پژوهش است.
    روش
    در این پژوهش میزان اشتراکات نسخه های خطی موجود در ایران و عراق با استفاده از روش کتابخانه ای و توصیفی، بررسی شده است.
    یافته ها
    از نظر فراوانی، عراق و ایران جزء پنج کشور مهم جهان هستند و دانشمندان و کاتبان ایران و عراق سهم چشمگیری در محل تالیف و استنساخ نسخه های خطی دو کشور دارند. همچنین، زبان عربی و موضوع دین در هر دو کشور بیشترین درصد را به‎خود اختصاص داده است که مهم‎ترین وجه اشتراک و کانال ارتباطی شمرده می‎شود.
    نتیجه گیری
    برنامه های مشترک اطلاع رسانی و پژوهشی درباره آثار نفیس و کهن دو کشور و مبادله دیجیتالی نسخه های خطی توسط کتابخانه های مهم و فعال دو کشور، می‎تواند نقش مهمی در توسعه، تقویت و تحکیم روابط علمی، فرهنگی، دینی و هنری داشته باشد.
    کلیدواژگان: نسخه های خطی، تمدن، میراث مشترک، ایران، عراق
  • امیر رضا اصنافی*، محسن حاجی زین العابدینی، سحر حبیبی، ابراهیم عمرانی صفحات 67-90
    هدف پژوهش: هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی وضعیت نرم افزارهای کتابخانه ای درون‎سازمانی در ایران است. روش شناسی پژوهش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است و برای انجام آن از روش پژوهش پیمایشی ارزیابانه استفاده شده است. روش گردآوری داده ها، مصاحبه با صاحب‎نظران و ارزیابی با استفاده از سیاهه وارسی است. جامعه پژوهش 23 نرم افزار کتابخانه ای درون‎سازمانی بوده است که به‎صورت سرشماری مطالعه شده‎اند. یافته های پژوهش: یافته های پژوهش نشان داد از مجموع 23 نرم افزار کتابخانه ای درون سازمانی، 9 نرم افزار در حال حاضر در حال فعالیت هستند. همچنین، دلایل عمده روی‎آوردن کتابخانه ها یا سازمان های ذینفع به تدوین نرم افزارهای درون سازمانی، کاهش هزینه ها، تعریف کارکردهای ویژه برای موسسه، یکپارچگی محیط نرم افزاری موسسه و ارتباط نرم افزار کتابخانه با سایر نرم افزارهای موسسه و یا مانند سازمان های نظامی، مسایل امنیتی بیان شده است. دیدگاه کتابداران از نرم افزاهای درون سازمانی در دو بخش عملکردی و فنی، نشان داد که از لحاظ شاخص های عملکردی، بخش امانت نرم افزار پند با 4/64%، بخش امانت نرم افزار پروان با 1/70%، بخش امانت نرم افزار تهران با 2/56%، بخش امانت نرم افزار ماوا با 80% و بخش مدیریت اطلاعات (امانت و سفارش‎ها) نرم افزار سیماد با 7/72%، نسبت به سایر شاخص های بخش عملکردی در وضعیت مطلوبی قرار دارند. همچنین، از لحاظ شاخص های فنی، بخش عملیاتی نرم افزار پند 6/46%، قابلیت اطمینان نرم افزار سیماد 100 %، بخش عملیاتی نرم افزار دانشگاه تهران 3/33%، بخش نگهداری نرم افزار تهران 53/61%، بخش کارایی نرم افزار ماوا 100% نسبت به سایر شاخص های فنی در وضعیت مطلوبی قرار دارند.
    نتیجه گیری
    نتایج به‎دست‎آمده از این پژوهش نشان داد از بعد شاخص های فنی، نرم افزارهای درون سازمانی استانداردهای فنی نرم افزارها را کامل رعایت نکرده اند. چنانچه این نرم‎افزارها بخواهند همگام با تغییرات در استانداردهای فراداده ای و مدل های مفهومی جدید حرکت کنند و ارتقا یابند، اصلاح آنها هزینه های هنگفتی را بر سازمان تحمیل می‎کند و در نهایت به‎دلیل عدم پشتیبانی و به‎روز نشدن با تغییر و تحولات، نرم افزارهای موجود به بن‎بست می‎رسند و سبب اتلاف وقت و هزینه می‎شوند.
    کلیدواژگان: نرم افزار کتابخانه ای، طراحی درون سازمانی، نرم افزارهای تجاری
  • حسین اصغرنژاد*، عبدالحسین فرج پهلو صفحات 91-123
    هدف
    هدف اصلی پژوهش حاضر، مطالعه تجربه ناشران و کارشناسان حوزه نشر درباره تاثیر فناوری های اطلاعاتی بر ابعاد مختلف چاپ و نشر کتاب و تحولات و تغییرات ایجادشده است. روش پژوهش: روش پژوهش پدیدارشناسی با رویکرد توصیفی است. نمونه ها به‎صورت هدفمند انتخاب شدند. داده ها از طریق مصاحبه با 8 نفر از ناشران و متخصصان و کارشناسان حوزه نشر جمع آوری گردید. مصاحبه ها ثبت و ضبط گردید و سپس یادداشت و با روش هفت‎مرحله ای کلایزی توصیف، تفسیر و تجزیه و تحلیل شد. یافته ها و
    نتایج
    تجربه افراد از اهمیت و تاثیر فناوری های اطلاعات در زمینه حرفه ای آنان در نشر کتاب، در 3 خوشه و 16 مفهوم اصلی و همین طور9 مفهوم فرعی طبقه بندی شد. خوشه های اصلی شامل تحول در تولید محتوا، تحول در چاپ و نشر و تحول در کسب‎و‎کار نشر با مفاهیم زیرمجموعه خود طبقه بندی شدند. نتایج نشان دهنده تصویری روشن از تجربه ناشران و فعالان حوزه نشر و نگاه مثبت آنان به اهمیت و تاثیر فناوری های اطلاعاتی در فرایند نشر است. در این زمینه، مفاهیم جدیدی آشکار شده است که متاثر از تحولات و تغییرات به‎عمل‎آمده در حوزه نشر کتاب به‎واسطه فناوری های نوین اطلاعات است. تمامی مصاحبه‎شوندگان به تاثیر مثبت فناوری اطلاعات بر شکل، ساختار و ماهیت فرایند نشر باور دارند.
    کلیدواژگان: فناوری اطلاعات، نشرکتاب، ناشران، پدیدارشناسی
  • محمد مهدی احمدیان دیوکتی*، حسن علی آقاجانی، میثم شیرخدایی، امیرمنصور طهران چیان صفحات 124-161
    هدف هدف تحقیق حاضر، معرفی رویکرد پیچیدگی اقتصادی جهت سنجش میزان موفقیت تجاری‎سازی تولیدات علمی و فناورانه است.
    روش
    از آنجاکه رویکرد پیچیدگی اقتصادی مبتنی بر آن است که محصولات تولیدشده کشورها می‎توانند معرف میزان علم، فناوری و مهارت مورد نیاز برای تولید آنها باشند، سعی در محاسبه میزان انباشت دانش و مهارت نهفته در اقتصاد دارد. لذا، در این پژوهش ابتدا تولیدات علمی و فناورانه کشورهای منتخب بررسی شد و در ادامه، برای سنجش سهم تولیدات علمی و فناورانه کشورهای منتخب در اقتصاد، به معرفی شاخص پیچیدگی اقتصادی و نحوه محاسبه آن پرداختیم.
    یافته ها
    یافته های تحقیق نشان می دهد درک رویکرد پیچیدگی اقتصادی و استفاده از آن می تواند به ما در سنجش دانش و مهارت و روند آن در اقتصاد کشورها کمک شایانی کند. همچنین، یافته ها نشان می دهد هر چند رشد تولیدات علمی کشورهای منتخب در حال توسعه از کشورهای توسعه‎یافته بیشتر بوده است، در ثبت اختراع و تجاری‎سازی این علوم، کشورهای توسعه‎یافته منتخب بیشترین موفقیت را داشته اند. این سنجش با استفاده از شاخص پیچیدگی اقتصادی، به‎خوبی قابل مشاهده است.
    نتایج
    انتشار مقاله های علمی فقط با هدف نمایش تعداد آنها و بدون درنظرگرفتن کیفیت، محتوا و کاربرد آنها در دنیای واقعی، تاثیر چندانی در تولید محصولات دانش‎بنیان، پیشرفت علمی و توسعه اقتصادی نخواهد داشت لذا به‎کارگیری شاخص پیچیدگی اقتصادی می‎تواند به‎عنوان روشی ارزشمند برای سنجش میزان موفقیت دانش نظری و فنی در عرصه کاربردی و عملی، مورد توجه سیاست‎گذارن و مسئولان قرار گیرد.
    کلیدواژگان: تولیدات علمی، تولیدات فناورانه، تجاری‎سازی، پیچیدگی اقتصادی
  • محمد مک وندی، یدالله مهرعلی زاده*، محمدحسین پور صفحات 162-200
    هدف
    شناسایی و تبیین چگونگی استخراج و مستندسازی دانش ضمنی کارکنان و مدیران شرکت های تولیدی منطقه آزاد اروند با استفاده از نظریه داده بنیاد است.
    روش
    از نظریه داده بنیاد که یک شیوه پژوهش کیفی است استفاده شد که به‎وسیله آن با استفاده از یک دسته داده ها، نظریه‎ای تکوین می‎یابد. برای جمع‎آوری داده ها با 25 نفر از مدیران و کارکنان شرکت های موجود در منطقه آزاد اروند، مصاحبه های عمیقی صورت گرفت. معیار اصلی برای تعیین حجم نمونه، نیل به نقطه اشباع نظری بود. تمامی افراد حجم نمونه مورد مطالعه، با رویکرد هدفمند انتخاب شدند.
    یافته ها
    کدگذاری و تحلیل داده ها طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی انجام شد. روش های استخراج دانش ضمنی شامل: مصاحبه، داستان‎گویی سازمانی، یادگیری از طریق شنیدن، مشاهده، مطالعه موردی مستند، تفسیر، آموزش معکوس، شرح وقایع یادگیری و یادگیری عملی است که تقریبا تمام شرکت های تولیدی به این روش اعتقاد دارند.
    نتیجه
    مدل پارادایمی چگونگی استخراج و مستندسازی دانش ضمنی شرکت های تولیدی منطقه آزاد اروند، شکل گرفت. عامل اصلی که می‎تواند در استخراج دانش ضمنی تاثیرگذار باشد، مشارکت است. مستندسازی دانش تنها به توانایی فرد بستگی ندارد بلکه به تمایل شخص برای مستندکردن دانش بستگی دارد.
    کلیدواژگان: مستندسازی دانش، استخراج دانش، دانش ضمنی مدیران و کارکنان، شرکت های منطقه آزاد