نشریه اکوبیولوژی تالاب
سال دهم شماره 2 (پیاپی 36، تابستان 1397)

یکی از پدیده هایی که در آب های سطحی بخصوص مخازن سدها موجب زوال کیفیت آب می شود بروز تغذیه گرایی است که در اثر ازدیاد مواد مغذی مانند نیترات و فسفات در منابع آبی به وجود می آید. در این تحقیق با اندازه گیری ماهانه نیترات، فسفات و عواملی مانند درجه حرارت، کدورت، اکسیژن موردنیاز بیولوژیکی و شیمیایی در شش ایستگاه طی سال های 1394-1393، وضعیت تغذیه گرایی در تالاب کانی برازان و عوامل موثر بر آن بررسی شد. محیط آبی تالاب ازنظر غلظت فسفر و نیتروژن کل به 4 سطح تغذیه ای الیگوتروف، مزوتروفیک، یوتروفیک و هایپریوتروفیک تقسیم و از طریق مقایسه با استاندارد بین المللی نورنبرگ، وضعیت تغذیه گرایی تالاب تعیین گردید. نتایج نشان داد میانگین سالیانه مقدار عامل درجه حرارت تالاب برابر 4/17 درجه سانتی گراد، اسیدیته آن معادل 02/8، کدورت 03/16 و اکسیژن موردنیاز بیولوژیکی 8/5 میلی گرم بر لیتر است که بیشینه آن در بهار برابر 2/8 و کمینه 9/6 میلی گرم بر لیتر در فصل تابستان به دست آمد. مقادیر تمامی اشکال نیتروژن بین 4/0 تا 8/0 میلی گرم بر لیتر به دست آمد که نشان از سالم بودن تالاب ازنظر تروفی است. ازنظر فسفر تالاب از حد مجاز (30 میکروگرم در لیتر) به طور معنی داری (05/0=α) بیشتر بوده و ادامه این روند می تواند پیامدهای ناگواری برای بوم سازگان تالاب داشته و جذابیت محیط آبی تالاب را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.

رودخانه ی دز یکی از رودخانه های مهم استان خوزستان می باشد که به دلیل تنوع ماهیان موجود در آن، نیاز به بررسی گسترده تر فون انگلی دارد. در این مطالعه به وسیله ی نمونه گیری با تور پرتابی، در فاصله ی بین تابستان تا زمستان 1393، تعداد 60 قطعه ماهی از سه گونه ماهی بوتک (Cyprinion macrostomum) ، برزم لب پهن (Barbus barbulus) و توئینی (Capoeta trutta) صید و بررسی گردیدند. ماهیان پس از صید به صورت زنده به آزمایشگاه منتقل و تمامی اندام های آن ها با تهیه گسترش بافتی مرطوب/خشک و رنگ آمیزی مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین جهت بررسی انگل های تک یاخته ای، نمونه های بافتی در فرمالین فیکس گردیده و مقاطع بافتی تهیه و انگل های جداشده با استفاده از کلیدهای تشخیصی، شناسایی گردیدند. انگل های شناسایی شده در ماهیان مورد مطالعه شامل Ichthyophthirius multifiliis (در پوست و آبشش) ، Myxobolus sp. (از آبشش، کلیه و کیسه صفرا) ، Dactylogyrus sp. (از آبشش) ، Diplostomum spathaceum (از عدسی چشم) و Neoechinorhynchus spiramuscularis (از روده) جدا و شناسایی گردید. در بررسی خون، کبد و کلیه ماهیان مورد مطالعه، انگلی مشاهده نگردید. در مقایسه گونه های ماهی مورد مطالعه، بیشترین میزان آلودگی در ماهی بوتک و در بررسی مقاطع آسیب شناسی، ضایعات متعددی در آبشش و پوست ماهیان آلوده مشاهده گردید و مواردی نیز پیکره تک یاخته در مقاطع بافتی قابل تشخیص بود. انگل های جداشده در این تحقیق برای اولین بار در ماهیان این رودخانه مطالعه و گزارش می شوند؛ همچنین Neoechinorhynchus spiramuscularis برای اولین بار در رودخانه دز و در ماهی توئینی گزارش می گردد. در این مطالعه هیچ انگل مشترکی که قابل انتقال به انسان باشد مشاهده نشد. این بررسی در راستای شناسایی فون انگلی منطقه و پیش بینی احتمال انتقال آن ها به استخرهای پرورش ماهی اهمیت دارد. با معرفی این انگل ها و توصیه به انجام اقدامات پیشگیرانه و کنترلی مناسب می توان از انتشار و انتقال این انگل ها به ماهیان پرورشی جلوگیری به عمل آورد.

هدف این مطالعه ارزیابی علائم بیماری، تغییر فاکتورهای خون شناسی و برخی از فاکتورهای ایمنی ذاتی در عفونت لاکتوکوکوس گارویه در ماهی قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) است. تعداد 270 قطعه ماهی در 3 گروه شامل عفونت حاد لاکتوکوکوس گارویه، عفونت مزمن لاکتوکوکوس گارویه و یک گروه کنترل بدون آلودگی تقسیم بندی شدند. گروه عفونت حاد با 80 دصد میزان LD50 و گروه مزمن با 40 درصد میزان LD50 به صورت تزریق داخل صفاقی در یک نوبت آلوده شدند. در روزهای 0، 1، 3، 14 و 21 بعد از تزریق، نمونه خون و بافت (مغز، کلیه قدامی و طحال) از هر گروه (هر مرحله 6 ماهی) اخذ گردید. در بررسی بالینی، بی حالی، اگزوفتالمی و آسیت و تلفات بالا در گروه غلظت بالا به صورت واضحتری مشاهده شد. فعالیت لایزوزیم سرم و مایلوپرواکسیداز در گروه های تیمار در مقایسه با گروه کنترل به شکل معنی داری افزایش یافته بود (05/0p<). نتایج نشان دهنده کاهش سطح هماتوکریت و هموگلوبین در تیمارها بود (05/0p<). گلبول های سفید در گروه های تیمار در روز 3 به شکل واضحی افزایش پیدا کرده بودند (05/0 p≤). بر اساس نتایج به دست آمده، عفونت حاد قزل آلای رنگین کمان با لاکتوکوکوس گارویه در مقایسه با عفونت مزمن سبب تغییر بیشتر فاکتورهای خونی و ایمنی شناسی شد. اگرچه در گروه مزمن نیز نشانه های بیماری و همچنین نغییر در فاکتورهای ذکر شده ثبت شد.

پرندگان آبزی به عنوان یکی از گروه های تاکسونومیک به شمار می روند که همواره مورد توجه شکارچیان محلی بوده اند و بسیاری از گونه های آن در دنیا از نظر حفاظتی موقعیت و جایگاه مناسبی ندارند، از این لحاظ می بایست به شکارچیان آموزش های لازم در خصوص ارزش و اهمیت تنوع زیستی و موقعیت حفاظتی پرندگان داده شود تا با مشارکت آنها بتوان به مدیریت بهینه و مطلوب این گروه های جانوری و حفاظت از زیستگاه های آنها پرداخت. با توجه به این که پرندگان آبزی یکی از ساکنان اصلی این تالاب محسوب می شوند، بایستی شرایطی لحاظ شود تا موارد تهدید کننده آنها برطرف و در جهت حمایت و حفاظت آنها اقدام شود. استان همدان در غرب کشور، به علت قرار گیری در مسیر مهاجرت به عنوان کریدور ارتباطی زیستی محسوب گردیده و تالاب های این استان هر ساله شاهد حضور جمعیت های بسیار زیاد پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی است. تالاب شیرین سو در استان یکی از اکوسیستم های آبی غنی غرب ایران است. در این پژوهش در ابتدا شناسایی گونه های پرندگان آبزی و کنار آبچر با استفاده از دوربین دو چشمی، تلسکوپ پرنده کاوی و دوربین های عکاسی و فیلم برداری و مشاهده گونه های مختلف به طریق پیمایشی و با استفاده از کومه های استتاری در نقاط پرتراکم پرندگان صورت پذیرفته است؛ سپس به منظور بررسی آگاهی های شکارچیان محلی از ارزش های زیست محیطی پرندگان تالابی از پرسشنامه استفاده شده است؛ پس از جمع آوری پرسشنامه ها، تجزیه و تحلیل های مربوطه، اهم نتایج به دست آمده نشان می دهد که بیش از 32 درصد شکارچی ها اطلاع نسبتا خوبی از تالاب شیرین سو داشته و کمتر از 12 درصد افراد آگاهی نسبتا کمی نسبت به تالاب داشته اند، حدود 50 درصد از شکارچیان نسبت به پرندگان تالاب شیرین سو آگاهی کامل داشته و در حدود 10 درصد از شکارچیان با پرندگان تالاب آشنایی نداشته اند. بیش از 44 درصد شکارچیان هدف خود را برای شکار پرندگان امرار و معاش معرفی کرده اند و حدود 56 درصد افراد هدف خود را تجاری وتفریحی در سطح وسیع دانسته اند. لذا این گونه استنباط می شود با فراهم کردن تفریحات سالم و با ایجاد مشاغل در زمینه های دیگر می توان هم از شکار پرندگان و به خطر افتادن چرخه حیات آنها جلوگیری به عمل آورد و هم با ایجاد درآمدهایی برای شکارچیان، سطح فرهنگی آنها را تغییر داد.

این تحقیق در سال 1393 باهدف تعیین و مقایسه میزان فلزات سنگین جیوه، کادمیوم، سرب، کبالت و وانادیوم در آب و رسوبات 5 ایستگاه رودخانه بهمن شیر در ماه های میانی دو فصل تابستان و زمستان انجام شد. این رودخانه منطقه ای مصبی بوده که تابع نوسانات جذر و مدی است و به همین دلیل از ارزش شیلاتی و اکولوژیک بالایی برخوردار است، همچنین مهم ترین منبع تامین آب شرب آبادان و خرمشهر می باشد. تحقیقات صورت گرفته نشان داده که این اکوسیستم ازنظر میزان فلزات سنگین در معرض خطر است. سنجش فلزات سنگین به روش جذب اتمی و با کمک دستگاه Perkin Elmer 4100 انجام شد. تجزیه وتحلیل داده ها به کمک نرم افزار SPSS هفده انجام شد و میانگین تیمارها به کمک آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA One-way) با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج نشان داد بالاترین میانگین میزان کادمیوم، سرب و کبالت در آب در ایستگاه 5 و جیوه و وانادیوم به ترتیب در ایستگاه های 1 و 4 در فصل تابستان به دست آمد. بالاترین میزان جیوه، کادمیوم، سرب و کبالت در رسوبات رودخانه در ایستگاه 1 و وانادیوم در ایستگاه 2 در فصل تابستان تعیین شد. مقایسه مقادیر به دست آمده با استانداردها بیانگر بالاتر بودن این فلزات نسبت به استانداردها بوده همچنین نتایج به دست آمده نشان داد که در آب رودخانه همچنین رسوبات میزان جیوه، سرب، کبالت و وانادیوم در فصل تابستان بالاتر از زمستان بود. دلیل افزایش بیشتر این فلزات در تابستان وجود مقدار کم آب نسبت به زمستان به دلیل تبخیر زیاد و کاهش دبی و همچنین افزایش فعالیت بسیاری از واحدهای صنعتی ازجمله پتروشیمی در این فصل می باشد که باعث افزایش بار آلودگی در رودخانه می باشد. ازجمله مواردی که باعث آلودگی در این رودخانه می شود را می توان به دلایلی همچون انتقال آب از سرشاخه های کارون، برگشت زهاب های کشاورزی و صنعتی و مصارف شهری را بیان کرد. تخلیه های ناگهانی در طول سال از سوی صنایع بالادست و افزایش میزان استفاده از کودهای شیمیایی و مزارع پرورش ماهی غیرمجاز نیز از عوامل آلودگی مقطعی رودخانه کارون می باشد که درنهایت وارد رودخانه بهمن شیر می گردند.

زالوها به عنوان یکی از مهمترین عناصر اکوسیستم ها های آبی به علت فعالیت انگلی در صنعت شیلات به عنوان یکی از بارزترین شاخص های آلاینده ها های شیمیایی در اکوسیستم ها های آبی دارای اهمیت ویژه ای می می باشند. لذا شناسایی و بررسی نوسانات جمعیت آنها در زیستگاه ها های مختلف آبی از ارزشمندی بالایی برخوردار است. در این تحقیق تنوع گونه ایگونه ای و جمعیتی زالوهای آب شیرین در رودخانه ها های لار، جاجرود و حبله رود در شرق استان تهران طی شش ماه از چهار فصل سال 1394 بررسی گردید. طی نمونه برداری از ده ایستگاه، دو گونه Placobdella costata و Erpobdella octoculata جمع آوری گردیدند که گونه دوم دارای بیشترین تراکم در واحدهای نمونه برداری بود. بررسی تغییرات جمعیت این گونه در ایستگاه ها های مختلف نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دارمعنی دار بین تراکم جمعیت در ایستگاه ها های مختلف بود؛ در عین حال بیشترین تعداد نمونه جمع آوری شده ازاین گونه با اختلاف معنی دارمعنی دار در ماه اردیبهشت به دست آمد که می می تواند ناشی از فراوانی حشرات میزبان راسته Ephemeroptera و همچنین دما مناسب آب و یا سطح پایین آلاینده ها های شیمیایی باشد.

مس و نیکل از جمله عناصر کمیاب ضروری برای گیاهان و جانوارن هستند که به دلیل کاربردهای فراوان در صنایع و کشاورزی از طرق مختلف وارد اکوسیستم های آبی می گردند. مقادیر حاد این فلزات سبب مرگ و میر آبزیان و حتی از بین رفتن جامعه پلانکتونی اکوسیستم های آبی می گردد. این امر به نوبه خود تهدیدی جدی برای سایر موجودات زنده از طریق حذف سطوح اولیه تغذیه ای محسوب می شود. در مطالعه حاضر به بررسی سمیت یون مس (CuSO4. 5H2O) و یون نیکل (NiSO4. 6H2O) بر نئونات های دافنی ماگنا (Daphnia magna) به عنوان یک مدل در سم شناسی اکولوژیکی در سال 1395 پرداخته شد. در این آزمایش، 60 قطعه نئونات در معرض 6 غلظت مختلف از مس (صفر یا شاهد، 4/0، 6/0، 9/0، 35/1 و 25/2 میکروگرم بر لیتر) و 6 غلظت مختلف از نیکل (صفر یا شاهد، 18، 40/32، 32/58، 98/104، 96/188 میکروگرم بر لیتر) به صورت جداگانه طی 48 ساعت قرار گرفتند. براساس پروتکل 202OECD ، عدم تحرک (Immobilization) در بازه های زمانی 6، 24 و 48 ساعت مورد بررسی قرار گرفت. براساس نتایج به دست آمده، میزان EC50 24 و 48 ساعته مس برای نئونات های دافنی به ترتیب برابر با 931/0 و 667/0 میکروگرم بر لیتر و EC50 24 و 48 ساعته نیکل به ترتیب برابر با 24/163 و06/50 میکروگرم بر لیتر به دست آمد. در مجموع، نتایج به دست آمده نشان دهنده سمیت بیشتر مس در مقایسه با نیکل برای نئونات های دافنی است. بنابراین با توجه به کاربرد وسیع تر مس -حتی به عنوان یک ماده آنتی سپتیک -در مزارع پرورش آبزیان می بایست توجه بیشتری نسبت به غلظت مصرفی آن اعمال داشت تاسبب از بین رفتن جامعه زئوپلانکتونی استخر های پرورشی و اکوسیستم های آبی نگردد.

تغییرات غلظت ترکیبات معدنی نیترات و فسفات در آب دریاچه پشت سد مخزنی شهید کاظمی بوکان (استان آذربایجان غربی) بررسی شد. هدف از این تحقیق تعیین کیفیت شیمیایی آب دریاچه ازنظر پارامتر اساسی سنجش کیفیت آب شامل فسفات و نیترات محلول بود. نمونه برداری از آب دریاچه طی یک سال (از فروردین تا اسفند1393) و به صورت ماهانه از 8 ایستگاه (هر یک با سه تکرار) از محل ورودی و خروجی دریاچه انجام شد. نتایج نشان داد که حداکثر و حداقل مقدار (میانگین ± خطای استاندارد) فسفات (میلی گرم در لیتر) به ترتیب303/1±493/1 در پاییز و 003/0±053/0 در زمستان همچنین حداکثر و حداقل مقدار (میانگین ± خطای استاندارد) نیترات (میلی گرم در لیتر) به ترتیب 041/4±11 در بهار و 000±4 در پاییز بود. میانگین تغییرات نیترات در فصول بهار و زمستان اختلاف معنی داری بین ایستگاه ها نشان داد (05/0p<). همچنین مقایسه این میانگین ها برای فسفات در فصول بهار ، تابستان و زمستان اختلاف معنی داری بین ایستگاه ها نشان داد (05/0p<).