فهرست مطالب

مطالعات راهبردی - سال بیستم شماره 1 (پیاپی 75، بهار 1396)

فصلنامه مطالعات راهبردی
سال بیستم شماره 1 (پیاپی 75، بهار 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/04/26
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدعلی قاسمی صفحات 7-32
    در این مقاله پس از طرح مباحث تئوریک مربوط به امکان و شکل تحلیل جامعه عربستان سعودی از منظر جامعه شناسی سیاسی، به شکاف های فعال و غیرفعال دینی، مذهبی، سنت و مدرنیسم، طرفداری از حکومت یا مخالفت با آن و شکاف های نسلی و قبائلی در این کشور پرداخته خواهد شد. استدلال اصلی این مقاله بر آن است که به دلیل نبود بسترهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، در صورت فقدان بحرانی مهم و آن هم عمدتا از خارج عربستان (نظیر تداوم افول قیمت نفت)، شکاف های اجتماعی در این کشور، سطحی و کم رمق مانده و فعال نخواهند شد و لذا شاهد صف آرایی نیروهای اجتماعی و سیاسی به صورت جدی در جامعه عربستان نخواهیم بود.
    کلیدواژگان: عربستان سعودی، نیروهای اجتماعی، جریان های مذهبی، شکاف های اجتماعی، رانتیریسم
  • عبدالله قنبرلو صفحات 33-56
    این مقاله در صدد پاسخ به این سوال است که با توجه به واقعیت ها و روندهای جاری در عربستان سعودی، چه تغییراتی در توسعه اقتصادی و ثبات سیاسی این کشور قابل انتظار است. فرضیه مقاله این است که وضع موجود در ساختار اقتصادی عربستان حداقل در کوتاه‏مدت تداوم یافته و وابستگی اقتصادی و سیاسی دولت به رانت نفت قطع نخواهد شد. دولت سعودی از درآمدهای نفتی هم برای رفاه عمومی و هم کسب مشروعیت و ثبات سیاسی خویش بهره می برد. عده ای از مقامات سعودی معتقدند با ادامه وضع موجود، هم رفاه ملی و هم ثبات سیاسی کشور در آینده ای نه چندان دور در معرض خطر قرار خواهد گرفت. بنابراین، لازم است شرایط گذار به یک اقتصاد متنوع و رقابتی را فراهم کرد.
    کلیدواژگان: عربستان سعودی، رانتیریسم، چشم انداز 2030، اعتیاد نفتی، تعادل ساختاری
  • حسن عالی پور، محمد یکرنگی صفحات 57-82
    نظام سیاسی و حقوقی عربستان بر پایه سازگاری با شریعت و سنت، حقوق بشر در معنای فردمحور را طرد می‏‏کند. در این کشور، فرد در درون جمع و همنوا با گزاره های بنیادین و فراگیر پرداخته شده در بستر سنت و فرهنگ جامعه جای داشته و از این رو، تهدید حقوق بشر برای آینده آن چندان نمود ندارد. همین نگاه برای نظام حقوقی عرفی و شریعت‏‏محور عربستان نیز صادق است؛ چون به اندازه کافی با سپهر فرهنگی و اجتماعی شبه‏‏جزیره سازگاری دارد و نیازی به قانون‏گذار و قانون ندارد. با این حال، دگرگونی های سیاسی و منطقه‏‏ای در سال‏‏های اخیر، حقوق بشر را به عنوان تهدیدی برای عربستان پیش می‏‏کشد؛ جایی که حقوق اقلیت شیعه و نیز حقوق زنان و کودکان و دیگران درگیر در جنگ‏‏های خاورمیانه به ویژه جنگ یمن مطرح می‏شود.
    کلیدواژگان: عربستان، نظام حقوقی، حقوق بشر، حقوق زنان، اقلیت شیعه، حقوق بشردوستانه
  • رضا خلیلی صفحات 83-106
    با اینکه واقعیت‏های ژئوپلیتیک و ملاحظات امنیتی همواره نقش اساسی در تعیین رفتارهای سیاسی و تصمیمات استراتژیک عربستان داشته‏اند، اما سیاستمداران سعودی در سال‏های اخیر رفتارهایی بروز داده‏اند که بیش از آنکه ناشی از این مبانی باشد، متاثر از هنجارهای فرهنگی و مولفه های هویتی شکل‏دهنده به تصمیمات سیاسی و استراتژیک یا به عبارت دیگر «فرهنگ استراتژیک» آن‏ها بوده است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله تلاش می‏شود تصویری از فرهنگ استراتژیک عربستان سعودی ارائه شود. پرسش اصلی این است که عوامل، مبانی و عناصر شکل‏دهنده به فرهنگ استراتژیک عربستان کدامند و چه تاثیری بر رفتار استراتژیک این کشور داشته‏اند؟ در پاسخ به این پرسش، ابتدا چارچوبی نظری از فرهنگ استراتژیک ارائه می‏شود و سپس بر اساس آن، به شناسایی عوامل محیطی و عناصر و مولفه های سازنده فرهنگ استراتژیک عربستان سعودی پرداخته می‏شود تا در نهایت تاثیر آنها بر رفتار استراتژیک این کشور مشخص شود.
    کلیدواژگان: فرهنگ استراتژیک، عربستان سعودی، وهابیت، سنت گرایی، قبیله گرایی
  • علی اکبر اسدی صفحات 107-132
    در این مقاله ضمن اینکه مولفه های منطقه ای و بین المللی به عنوان متغیرهای مستقل یا منابع بیرونی سیاست خارجی عربستان بررسی شده اند، به چهار ویژگی پادشاهی، وهابی، رانتیر و شبه جزیره ای بودن دولت به عنوان متغیرهای میانجی یا منابع داخلی سیاست خارجی این کشور پرداخته شده است. همچنین، پنج محور به عنوان اصول و اهداف کلان سیاست خارجی عربستان مورد تاکید قرار گرفته‏اند که عبارتند از: برتری جویی پیرامونی، موازنه سازی منطقه ای، مرکزگرایی اسلامی- وهابی، ائتلاف سازی بین المللی و دموکراسی ستیزی. در پایان، مسائل اصلی سیاست خارجی عربستان در سطوح مختلف به عنوان بازتاب منابع و مولفه های ثابت و متغیر سیاست خارجی از یک سو، و اصول و اهداف کلان آن از سوی دیگر، بررسی شده‏اند.
    کلیدواژگان: عربستان سعودی، سیاست خارجی، رئالیسم نوکلاسیک، منابع و اصول سیاست خارجی
  • یاسر نورعلی وند صفحات 133-158
    در نتیجه رویدادها و تحولات ژئوپلیتیک منطقه ای و ژئواستراتژیک قدرت های فرامنطقه ای از اوایل قرن بیست‏ویکم به این سو، موازنه منطقه ای در راستای منافع ایران و به ضرر عربستان سعودی تغییر پیدا کرده است. این وضعیت، در کنار تحولات داخلی عربستان به‏ویژه به قدرت رسیدن رهبران جدید در این کشور، سعودی ها را به سوی این درک و نگرش از تحولات منطقه سوق داده است که اگر نقش و نفوذ رو به افزایش ایران در چارچوب راهبرد موازنه سازی مجدد، کنترل و مهار نشود، نظم آینده غرب آسیا، ایران محور خواهد بود. به همین دلیل، ریاض در قالب سیاستی تهاجمی، رویکرد موازنه سازی مجدد در برابر ایران را در چارچوب سه راهبرد موازنه سازی سخت، موازنه سازی برون گرا و موازنه سازی درون گرا دنبال می کند.
    کلیدواژگان: غرب آسیا، ایران، عربستان سعودی، نظم منطقه ای، موازنه سازی مجدد
  • فرزاد پورسعید صفحات 159-168
    داعش پس از از دست دادن شهر نمادین دابق در سوریه در مهر 1395، به سرعت به‏ جای عنوان مجله تبلیغاتی‏اش یعنی «دابق»، مجله‏ای‏ با عنوان «رومیه» را منتشر کرد. در واقع، چون داعش مواضع و سرزمین‏های خود در سوریه و عراق را از دست داده، تلاش می‏کند خود را در مقیاس جهانی از طریق عنوانی تازه به نام «رومیه» که نام عربی تاریخی برای روم است، مطرح نماید. این مجله عمدتا تلاش می‏کند «نمادی جدید برای عناصر اروپایی داعش» باشد و به چند زبان از جمله انگلیسی، عربی، فرانسه، ترکی، آلمانی، پشتو، ترکستانی، اندونزیایی و فارسی منتشر می‏شود. هدف مجله جدید، احیای تبلیغات رسانه‏ای و تلاش برای افزایش روحیه اعضای داعش در پی شکست‏های اخیر در عراق و سوریه است. این مجله توسط مرکز رسانه‏ای الحیات که عناوین دیگر مانند دابق، دارالاسلام و قسطنطنیه (زبان ترکی) و روزنامه النبع را منتشر می‏کند، منتشر می‏شود.
    کلیدواژگان: مطالعات امنیتی، مطالعات بین المللی
|
  • Mohammad Ali Ghasemi Pages 7-32
    The papers discusses first theories of possible analyses of the Saudi Arabia’s society from a political sociology perspective and then tackles active and inactive gaps in the field of religion and its sectors, tradition and modernism, pros and cons of the government and finally the generations gaps and tribal ones. The main argument of the paper is that due to the lack of proper political, social, cultural and economic bed, and also with the short of a significant external crisis – like oil price drop- the social gaps in Saudi Arabia will not be activated and rather will be in a low profile mode and so the socio-political forces will not be strong enough.
    Keywords: Saudi Arabia, Social Forces, Religious Sects, Social gaps, Rentierism
  • Abdullah Ghanbarlou Pages 33-56
    The paper intends to answer this question: given the current facts and realities in Saudi Arabia, which changes are probable in the field of economic development and political stability of the country? The author assumes that the in the short term the current economic situation will go on and the government’s dependency on oil will not be aborted. The Saudi government enjoys the oil revenues for the public well-being as well as gaining legitimacy and political stability. However, some of its officials are of the view that with should the status quo continue, both the national well-being and political stability will be at risk in the near future. Therefore, it is the time to transiting into a competitive and economy together with a variety.
    Keywords: Saudi Arabia, Rentierism, 2030 Prospect, Oil Addiction, Structural Balance
  • Hassan Aalipour, Mohammad Yekrangi Pages 57-82
    The Saudi Arabia political and legal system is somehow consistent with the Sharia and tradition and so there is no room for human rights. The individual in this country is within the foundational and comprehensive concepts based in tradition and so human rights cannot challenge the society in future. The same perspective is the case with regards to secular or religious legal system of the country as it is consistent enough with the social and cultural espatial of the Arab peninsula and it doesn’t need the legislation or legislator. However, the recent regional developments have emerged human rights as a threat against Saudi Arabia; a country in which the rights of its minority Shiite groups along with women’s and the children right are being raised especially in the war in Yemen.
    Keywords: Saudi Arabia, Legal system, Human Rights, Women's Rights, Shite Minority, Humanitarian Law
  • Reza Khalili Pages 83-106
    Although the geopolitical and security concerns have a great importance to diplomatic action and strategic decision making, the Saudi politicians have recently acted in a way that mare than these concerns, it is their cultural norms and identity that affects those decisions and this shapes their strategic culture. Given the importance of the said fact, the paper attempts to provide a clear picture of the Saudis strategic culture and in this way the main question is that what those elements and their influences are in this strategic culture. To answer these questions first a theoretical framework is offered to explain the strategic culture and then the elements and foundation of the Saudi strategic culture are identified and finally their influence on this culture will be discussed.
    Keywords: strategic culture, Saudi Arabia, Wahhabism, Traditionalism, Tribalism
  • Ali Akbar Assadi Pages 107-132
    This article explores the regional and international factors as the independent variables affecting foreign policy of Saudi Arabia and then it discusses four main features of its political system, namely, kingdom, wahhabism, rentierism and peninsula situation as the intermediate variables – domestic sources. Within this approach, five principles and grand goals of its foreign policy, including peripheral dominance seeking, regional balance, Islamic- Wahhabism centralism, coalition building and anti – democracy actions are analyzed. The main existing issues of Saudi Arabia's foreign policy are to be further explained at different levels as the reference of its constant elements and grand goals.
    Keywords: Saudi Arabia, Foreign Policy, Neo-Realism, Sources, Principles of Foreign Policy
  • Yasser Nouralivand Pages 133-158
    Due to geopolitical and regional developments and geo-strategic changes of the extra regional powers in the aftermath of the beginning of the 21st century, the regional balance has been changed in favor of Iran and to the detriment of Saudi Arabia. This situation along with the domestic developments of Saudi Arabia including its new leadership have led to the understanding that if Iran's continuous influence would not be contained based on policy of rebuilding a regional balance, the future order of the West Asia should be Iran oriented order. Therefore, Riyadh has adopted an offensive policy and pursues the said policy absorbing three strategies of hardware balance, external balance and internal balance.
    Keywords: West Asia, Iran, Saudi Arabia, regional order, Re-balancing