فصلنامه طب و تزکیه
سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 69، بهار و تابستان 1387)

طبق گزارش کارشناسان سازمان جهانی بهداشت، ناکافی بودن تحقیقات در مورد طب سنتی، موجب فقر اطلاعات و عدم توسعه روش های تحقیق گردیده و توسعه ضوابط و قانون مندی آن را با کندی مواجه کرده است و بااینکه بسیاری از درمانهای سنتی احتمالا موثر، به طور روزافزونی مورد استفاده قرار میگیرند ولی بسیاری از آنها آزمایش نشد هاند و کاربردهای آنها ارزیابی نگردیده است و نتیجه کلی آنکه اطلاعات مرتبط با عوارض جانبی آنها محدود و شناخت ایم نترین و موثرترین درمانها و پیشبرد آنها در یک مسیر عاقلانه با مشکل روبرو شده است. اهداف و روش به منظور دستیابی به فضای پژوهشی دوران مجد و عظمت تمدن اسلامی در زمان حیات پربرکت رازی، ابن سینا، جرجانی، اهوازی و. .. پس از رایان های کردن و کدگذاری آثار مکتوب آنان نظیر الحاوی، قانون، ذخیره، هدایت و. .. با بهر هگیری از قابلیت جستجوی سریع و دقیق فای لهای رایان های به مطالعه حاضر که نوعی مطالعه توصیفی، کتابخانه ای الکترونیکی است پرداختیم. نتایج آثار مکتوب پزشکی نیاکان، مملو از پیا مها و اید ه های پژوهشی است و اهم یافت ه های این مطالعه بدین شرح میباشد: تقدم تحقیق از طریق آزمایش بر روش قیاس، توصیه به احتراز از سوگرایی، تاکید بر امانت داری و صدق گفتار در گزارش نهایی، اشاره به لزوم انتخاب نمونه های سالم به عنوان آزمودنی، تاکید بر لزوم بازنگری فرضیات و تکرار تحقیقات و آزمایشات در مواقعی که فرضیات قبلی به اثبات نرسیده است، استفاده از شیوه اجماع در پزشکی نیاکان به جای متاآنالیز امروزی. بحث و نتیج هگیری پزشکی نیاکان، نه تنها جامعه نگر و بهداشت گرا بلکه پژوه شمحور نیز بوده و همواره انجام آزمایش را بر روش قیاس، ترجیح م یداد ه و پی شکسوتان این وادی که خود اهل پژوهش و تفحص بوده بر لزوم انجام آزمون، قبل از تجویز بسیاری از داروها تاکید نمود هاند ولی رویکرد مجدد محافل جهانی به شیوه های مختلف طب سنتی و ازجمله جنب ه های درمانی آن هماهنگ با میزان تحقیقات زیربنایی و کاربردی در این زمینه نبوده و موجبات نگرانی کارشناسان سازمان جهانی بهداشت را فراهم کرده است. از طرفی با توجه به پژوهش محوری پزشکی نیاکان و اینکه به فضل الهی با حمایت مسئولین طراز اول مملکت و اقدام به موقع وزارت متبوع، پس از سالها تعطیلی آموزش طب سنتی، مجوز برگزاری کلاسها در دانشگاه های علوم پزشکی کشور صادر شده است جا دارد از ه ماکنون با رویکردی جدید و با بهر هگیری از ابزارهای نوین پژوهشی، جمله به جمله میراث مکتوب پزشکی نیاکان را به عنوان فرضیات و عناوین پربار پژوهشی در نظر گرفته آنچه را که رازی، ابن سینا، جرجانی و سایر پی شکسوتان، آرزوی آزمون آنرا داشتند به آزمون گذاشته با توکل به ذات پاک احدیت و با گام های محکم مبتنی بر پژوهش با شو ه های نوین و پرجاذب های در این وادی قدم برداریم تا جبران مافاتی در قبال ترک این راه در ده ه های گذشته و آغاز مستدلی برای احیای مجدد آن به حساب آید و بدینوسیله هم به ندای نهضت نر مافزاری و هم به تحقق فتوای پرشکوه نوآوری و شکوفایی و دیدگاه های بهداشتی چش مانداز بیست ساله کشور، جامه عمل بپوشانیم. انشاالله

پژوهش در منابع طب سنتی از اولویت های تحقیقاتی کشور بوده و موضوع حنجره یکی از برجسته ترین مباحث تشریح انسانی می باشد، جرجانی از حکمای بزرگ طب سنتی است که مطالعه دیدگاه وی در مورد تشریح حنجره و مقایسه تطبیقی آن بانظریات جدید پزشکی علاوه بر کاربرد های آموزشی و درمانی در طب سنتی، موید مبانی علمی مستحکم طب سنتیا یران نیز میباشد.
در این تحقیق، دیدگاه جرجانی در خصوص تشریح حنجره از کتاب ذخیره خوارزمشاهی با نظریات جدید پزشکی به روش تطبیقی مورد مقابله و مقایسه قرار گرفته است.
یافته های این مطالعه نشان می دهد که جرجانی ساختار تشریحی حنجره مانند غضروف های: سپری، انگشتری، هرمی،و عضلات بیرونی و عضلات درونی حنجره:مانند عضلات: دو بطنی، سپری لامی، انگشتری سپری، صوتی و... رابه خوبی مورد شناخت وبررسی قرار داده است. بحث:بررسی تطبقی ومقایسهای دیدگاه جرجانی بانظریات جدید پزشکی نشان میدهد که باوجود هزار سال فاصله، اساس دیدگاه های وی در زمینه ساختار تشریحی حنجره منطبق بر نظریات جدید پزشکی است.

توجه به فرهنگ عمومی و پیشینه دانش در جوامع بشری از جمله مسائلی است که به تبیین بنیان فرهنگی و تشخیص هویت ملی کمک می کند. مساله سلامت و بهداشت و یافتن راهکارهایی برای رفع بیمار ی ها و آلودگ ی ها، از مه مترین مسائلی است که می تواند معیار ارزیابی فرهن گها و تمد نها باشد. طب و پزشکی در ایران باستان از جنب ه های اسطور های و تاریخی قابل بررسی است. قدی مترین متن دینی که به موضوع بهداشت پرداخته و از بیمار ی ها و درمان آنها سخن گفته، اوستاست.
در ایران اسلامی نیز از همان آغاز، متون علمی و ادبی حکایت از توجه ایرانیان به این موضوع مهم دارد.
مقاله حاضر می کوشد برای نمونه، با بازخوانی دو اثر از حکیم سنایی غزنوی،یعنی دیوان و حدیقه، توجه این شاعر بلندآوازه را به موضوع طب، با تکیه بر کاربردگیاهان دارویی بررسی کند.

یکی از مطالب پزشکی که در کتاب قانون ابن سینا قابل توجه و مطالعه است، مباحث دارویی، داروشناسی و داروسازی است. اینگونه مباحث در سه جای کتاب های قانون ذکر شده اند، یکی کتاب دوم قانون که در آن ادویه مفرده (داروهای تکی) معرفی شده اند، دوم کتاب پنجم (اقرابادین) و سوم سایر مجلدات که در جای جای آنها به داروها اشاره شده است.
در کتاب دوم، ابتدا طی گفتارهایی مزاج داروهای مفرده، شناسایی قوای مزاج داروها، اقسام مزه داروها، شناسایی اعمال داروهای ساده و صفات داروها (تقسیم بندی داروها در 47 گروه) راتوضیح می دهد و سپس تاثیر عوامل خارجی بر داروها، تاثیر زمان و نحوه برداشت دارو از طبیعت (گیاه و حیوان) و اثر داروها بر بیماری های مختلف اندام های بدن را بیان می دارد.
در بخش اصلی کتاب دوم قانون، به ترتیب حروف ابجد بیش از 800 نوع فرآورده دارویی معرفی میشوند. این داروها، گیاهی، حیوانی و معدنی اند، بعضی هاشان بومی ایران نیستند و بعضی ها، هنوز برای محققین ناشناخته مانده اند.
در این تک نگارها، ابتدا فرآورده مذکور از نظر شناسایی معرفی شده است، سپس مزاج و طبیعت آن فرآورده توضیح داده شده و آنگاه به خواص آن و تاثیری که بر بیماری های مختلف دارد، پرداخته شده است.
در کتاب پنجم (اقرابادین)، ابتدا لزوم وجود داروهای ترکیبی و نیاز به اینگونه فرآورده ها بحث شده استو سپس چگونگی ترکیب داروها با هم بررسی شده، در ادامه انواع اشکال دارویی مختلف و نحوه ساخت آنها بیان شده است. در تعدادی از این اشکال دارویی، استفاده از مقدار خاصی از فرآورده که منجر به ورود دوز معینی از آن به بدن می شود مشاهده می گردد. بعضی از این روش های ساخت به نحو جالب و شگفت انگیزی دقیقا مطابق روش های ساخت فرآورده های دارویی امروز است که پیداست نویسنده، آگاهی و اطلاع کاملی از علم داروسازی سنتی داشته است.
در هر حال مباحث داروسازی موجود در کتاب قانون، مانند سایر آثار ابن سینا، تحسین برانگیز و بیانگراحاطه کامل وی به علوم روز خود و حتی فراتر از آن می باشد.

هرچند طب رایج از تکامل تدریجی پزشکی نیاکان، حاصل گردیده و بسیاری از حقایق مسلم آن با آزمون فرضیات قدیمی و بهر هگیری از تکنولوژی جدید به پاسخ رسیده و ر هآوردهای آن ه ماکنون در خدمت حفظ و ارتقاء سلامتی انسا نهای سالم و باز گرداندن سلامتی به کالبد بیماران، م یباشد ولی این شجره طیبه با جام عنگری خود، هنوز پیا مها و فرضیاتی برای پیشگیری و درمان بیماری های علا جپذیر و لاعلاج دارد که لازم است در آغاز تجدید حیات طب سنتی و بازگشایی درهای دانشگاه های علوم پزشکی کشور به روی آن موجبات رشد و شکوفایی آن را فراهم نموده با اقتباس از تفکر حرک تآفرین توحیدی دانشمندان افتخار آفرینی همچون رازی، ابن سینا، جرجانی و. .. و آزمون فرضیات مندرج در منابع پزشکی نیاکان، قسمتی از نارسای ی های طب رایج را ترمیم کرده و قابلیت پاسخگویی آن را ارتقاء دهیم.
اهداف و روش مطالعه در این مطالعه به منظور دستیابی سریع و دقیق به موارد استعمال و مفاهیم واژه سرطان در متون اصلی پزشکی نیاکان، به رایان های کردن منابع اصلی، نظیر الحاوی،ابنیه، هدایت، قانون در طب، ذخیره خوارزمشاهی، اغراض الطبیه و برخی از منابع دیگر پزشکی نیاکان و تشکیل بان کهای اطلاعاتی الکترونیک اقدام کرده و سپس طی یک مطالعه کتابخانه ای نوین به جستجو پرداخت هایم.
یافت ه ها و بحث و نتیج هگیری در مطالعه حاضر، مشخص شد که: این واژه در کلیه منابع پزشکی نیاکان به سه مفهوم بیماری سرطان، برج سرطان و خرچنگ به کار رفته است. در برخی از منابع به سرطانزایی بعضی از خوراک ی ها و در برخی دیگر به خاصیت ضدسرطانی بعضی از مواد اشاره شده است که با توجه به درما نناپذیر بودن بسیاری از سرطانها لازم است بدون پی شداوری، با بهر هگیری از ابزارها و تجهیزات امروزی در خصوص میزان صحت و سقم آن تحقیق شود.

درمان صحیح فتق های جدار قدامی شکم مستلزم شناخت دقیق ساختار تشریحی ناحیه مذکور است،بررسی دیدگاه جرجانی ومقایسه تطبیقی آن بانظریات پزشکی نوین نشانگر عمق مبانی علمی طب سنتی ایران است.
روش و ابزار:این بررسی از نوع گذشته نگر بوده و دید گاه جرجانی در مبحث فتق های جدار قدامی شکم از کتاب ذخیره خوارزم شاهی با نظریات نوین پزشکی مورد مقابله و مقایسه ومطابقت و نقد و بررسی قرار گرفته است.
یافته های این بررسی نشان میدهد که جرجانی لایه های جداره قدامی شکم، رابطه صفاق و فتق، عوامل ایجاد فتق، فتق نافی، فتق مستقیم و غیر مستقیم مجرای مغبنی، تشخیص انواع فتق و آسیب شناسی فتق را مورد مطالعه قرار داده است. مقایسه نتایج حاصل از مطالعه تطبیقی دیدگاه جرجانی در مورد فتق های جدار قدامی شکم نشان می دهد که نظر جرجانی در مورد تشریح لایه های جدار قدامی شکم، فتق نافی، فتق مغبنی و انواع آن، عوامل ایجاد فتق، نشانه شناسی فتق، منطبق بر کتابهای جدید پزشکی بوده و مورد تائید است.

سالمندی به خودی خود یک پدیده زیست شناختی است نه یک بیماری و در واقع یک روند طبیعی و فیزیولوژیک می باشد. در بسیاری از کشور های جهان، خدمات پزشکی را از نظر سنی، عملا به سه شاخه عمده طب اطفال، طب داخلی و طب سالمندان، طبقه بندی نموده و بر همین اساس، کتب و مقالات علمی خود را به رشته تحریر درآورده و متخصصین مورد نیاز خود را در دانشگاه های علوم پزشکی، تربیت می نمایند. پروفسور ادوارد براون درکتاب تاریخ طب اسلامی تحقیق پیرامون طب اسلامی را در حقیقت مطالعه درباره پایه و اساس دانش جدید دانسته و فراتر از آن، این مطالعات را بنیان باروری طبی میداند که متفکران جدید روز به روز توجهشان بیشتر به سوی آن جلب می گردد. جالینوس، ابن سینا و جرجانی قهرمانانی هستندکه نخست به عالم طب و سپس به ملتی که از میان آنها پا به عرصه وجود گذاشته اند تعلق دارند.
در سنین پیری، احتمال بروز بسیاری از بیماری ها بیشتر است و خیلی از این بیماری ها بر حساسیت سالخوردگان در مقابل عفونت ها می افزایند به همین دلیل بهداشت سالمندان از اهمیت قابل توجهی در طب از گذشته تا کنون برخودار بوده است به گونه ای که دانشمندان طب اسلامی ازجمله ابن سینا در کتاب قانون برنامه های مفصلی را در زمینه بهداشت سالمندان، طرح ریزی نموده اند که در این راستا به تغذیه، استحمام، ورزش و ماساژ بدن و انواع بیماری هایی که سالمندان در معرض خطر آن هستند اهمیت زیادی داده شده است که به خلاصه ای از آنها در این مقاله اشاره شده است. از دیدگاه ابن سینا مراحل عمر عبارتنداز: مرحله اول، سن نمو: 1) سن نوباوگی 2) سن خردسالی 3) سن نشوونمو 4) سن نوجوانی 5) سن جوانی، مرحله دوم، سن وقوف یا رکود.، مرحله سوم،سن پیش فرودی، مرحله چهارم، سن فرودی آنچه که از طبقه بندی ابن سینا نتیجه گیری می شود اینست که پایان سن شصت سالگی و آغاز سن 61 سالگی، مصادف با آغاز سالخوردگی تعریف شده است که منطبق بر تعریف سازمان جهانی بهداشت است. هرچند در بسیاری از منابع پزشکی دیگر، سنین 65 سالگی و بالاتر را آغاز سالخوردگی دانسته اند.

خونریزی پس از زایمان یکی از علل ناخوشی و مرگ و میر مادران می باشد.
سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد که 80 درصد جمعیت جهان از (WHO) مطالعات p =0/ اختلاف آماری معنی دار نداشت 15 p =0/ بعد از مداخله اختلاف آماری معنی داری نداشت 45p=0/ دارو و دارونما دو گروه همگن بودند.

منظور از اخلاق پزشکی، رعایت موازین اخلاق عمومی و تخصصی توسط شاغلین پزشکی و بهداشت و منظور از اخلاق در پژوهش، رعایت موازین اخلاقی در مراحل مختلف تحقیقات است.
اهداف و به منظور بررسی میزان توجه و عنایت پی شکسوتان پزشکی نیاکان به مقوله زیبا،پرمعنا و مقدس اخلاق پزشکی و اخلاق در پژوهش در منابع طب سنتی به سراغ کتب الکترونیک الحاوی رازی، قانون ابن سینا، ذخیره خوارزمشاهی، اغراض طبی، خفی علائی،برخی از کتب دیگر رازی و تاریخ پزشکی ایران و جهان اسلام و حتی شاهنامه فردوسی،مثنوی معنوی، دیوان پروین، کلیات سعدی، دیوان حافظ و پنج گنج نظامی رفته و طی یک مطالعه کتابخانه ای با بهر هگیری از واژ ه های کلیدی محتمل و قابلیت جستجوی سریع و دقیق رایانه به جستجو پرداختم.
در کل منابع اصیل پزشکی نیاکان که به آن اشاره گردید حتی یک کتاب، یک مقاله، یک فصل یا چند صفح های تحت عناوین مورد جستجو یافت نگردید و اینگونه دریافتیم که اگر کتابی تحت عنوان اخلاق به یادگار مانده است کتابی است همچون سایر کتب اخلاقی در خصوص اخلاق عمومی و نه اخلاق پزشکی صرف و یا اخلاق در پژوهش و این در حالیست که سیره آنان نشان دهنده تهذیب اخلاق و آموزش های پرمحتوای اخلاقی و شیوه نگارش آنان حاکی از خداجویی و احساس حضور باریتعالی در تمامی عرصه ها و صحنه ها و نوشته های پرمحتوای پزشکی نیاکان م یباشد. لذا با بررسی بیشتر مشخص شد که دانشجویان طب سنتی، قبل از آغاز دروس اختصاصی پزشکی، دروسی نظیر اخلاق، حکمت،فلسفه و. .. را به طور مفصل م یگذراند هاند و این آموزشها منجر به تغییر رفتار م یگردیده و ازجمله به ادبیات آنان رنگ و بوی توحیدی م یبخشیده است.
هرچند در بین منابع پزشکی نیاکان کتاب جداگان های تحت عنوان اخلاق پزشکی یا اخلاق در پژوهش به چشم نم یخورد ولی در سرتاسر آثار تخصصی آنان، رد پای خداجویی و بینش توحیدی و اینکه عالم را محضر خدا و خود را همواره در پیشگاه الهی م یپنداشته اند،کاملا جلب توجه میکند و به همین دلایل است که پزشکی، شرافت و قداست خاصی را به خود اختصاص داده و همواره دینداری و خلوص عقیده که به منزله اصول اساسی اخلاق عمومی هستند را به همراه داشته، اعتقاد به خالق قادر و حکیمی که همه امور به اراده او انجام می شود به عنوان یک اصل اجتناب ناپذیر، در بین رهروان این راه مطرح بوده و هست و در سایه این جها نبینی به مراعات اخلاق پزشکی و ازجمله، اخلاق در پژوهش نیزمی پرداخته اند. ..