فهرست مطالب

علوم حدیث - سال بیست و سوم شماره 2 (پیاپی 88، تابستان 1397)

فصلنامه علوم حدیث
سال بیست و سوم شماره 2 (پیاپی 88، تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/06/02
  • تعداد عناوین: 8
|
  • نفیسه آذربایجانی *، رضا شکرانی، سید مهدی لطفی صفحات 3-32
    تفکر از ارکان اساسی دین اسلام است و آیات وروایات فراوانی درباره آن وجوددارد. پژوهشهایی که تاکنون درروایات پیرامون تفکر انجام گرفته، مبتنی بربررسی بخشی از روایات و دسته بندی موضوعی آنها بوده وتنها گوشه ای از جنبه های تفکر را به عنوان یک موضوع مستقل، ارائه داده اند. اما آنچه ازبررسی سامانمند و نه موضوعی کلیه روایات دربردارنده ریشه "فکر"که بیش از 1000 حدیث است، بدست آمد، حاکی ازآنست که تفکر، یک فرایند مستقل ودرون زا نیست بلکه تفکرهمانند یک سیستم عمل می نماید یعنی دارای اجزاء مختلفی چون قلب، عقل،علم و… بوده و تقویت یا تضعیف هر یک ازاجزاء این سیستم برکل فرایند تفکرو یا بخشی ازآن تاثیرگذار می باشد.
    پژوهش حاضر با توجه به این رویکرد سیستمی، تاثیر حالات قلب بر تقویت و تضعیف تفکر را بررسی نموده و تحلیل روایات درآن به کمک استراتژی داده بنیاد یا گرانددتئوری انجام شده است. نتیجه حاصل ازاین تحقیق، ارائه مدلی است که بر اساس آن می توان به نحوه کارآمدسازی سامانه تفکر، باتوجه به عوامل و شرایطی که قلب را تقویت یاتضعیف نموده و با تفکر نیزمرتبط است، پی برد.
    کلیدواژگان: سامانه تفکر، تفکر، حالات قلب، روایات اهل بیت علیهم السلام، روش داده بنیاد
  • محمد مهدی کامیابی *، حسن طارمی راد، فضل الله خالقیان صفحات 33-59
    نقش اسوه و الگو در تکوین شخصیت آدمی و سعادت وی انکارناپذیر است. به همین سبب در آموز ه های دینی و دیگر علوم نیز به بحث الگوبرداری پرداخته شده است. واژه ی «اسوه» در این موضوع نقش کلیدی داشته و پرکاربرد است ولی به مرور زمان معنای اولیه ی آن مغفول واقع شده و غالبا فهم صحیح و کاملی از کاربردهای قرآنی و حدیثی «اسوه» صورت نگرفته است. در این مقاله، معنای اصیل واژه اسوه، کاربردها و اقتضائات آن بازکاوی شده تا از این رهگذر مراد نصوص دینی بهتر تبیین گردد. چنانکه واژه اسوه دو معنای کلی دارد: معنای اولیه آن مداوا، علاج و مرهمی است که درد، غم یا سختی امور را کاهش می دهد و معنای ثانوی آن معادل الگو و مقتداست که امروزه بیشتر به کار برده می شود.
    کلیدواژگان: اسوه- اسوه ی حسنه، الگوبرداری، تاسی، اقتدا، اتباع
  • سعید شفیعی * صفحات 60-85
    رویکردهای محققان معاصر درباره حدیث و حدیث پژوهی را می توان به جهات گوناگونی تقسیم کرد، که در مقاله حاضر، نگاه محققان نسبت به «دین» ، معیار این تقسیم قرار گرفته است. یکی از مهمترین رویکردها در این بحث، نص گرایان هستند که تنها راه شناخت دین را خود نصوص دینی می دانند و به ویژه سلفیان اهل سنت و برخی از اخباریان شیعه، حدیث را در جایگاه بالایی قرار می دهند. برخلاف این، اغلب قرآنیون و گروهی از عقل گراها چندان وقعی به حدیث نمی نهند.
    از سوی دیگر، نوگراها به تاریخی بودن متون دینی معتقدند و در تفسیر متون دینی بر تاریخی نگری، زبان شناسی و هرمنوتیک تاکید می کنند. این عده متون دینی را تاریخی و ادبی دانسته و به روش های غربی به تحلیل آنها می پردازند. اما، نتیجه این نوع تحقیقات، غالبا در تالیفات حدیث پژوهان غربی دیده می شود؛ زیرا محققان مسلمان کمتر به این رویکرد، خصوصا در مورد حدیث، التفات داشته اند. براساس نتیجه این پژوهش، نگاه غالب معاصر به حدیث، رویکرد جمهور در میان اهل سنت و رویکرد اصولی در میان شیعیان است، که دیدگاه های سنتی و میانه تری نسبت به جایگاه حدیث و حدیث پژوهی دارند.
    کلیدواژگان: حدیث، حدیث پژوهی، دوران معاصر، نص گراها، عقل گراها، نوگراها، حدیث پژوهان غربی
  • روح الله نجفی * صفحات 86-102
    فطحیه ، باورمندان به امامت عبدالله بن جعفر فرزند امام صادق و واقفه ، توقف کنندگان بر امامت امام موسی کاظم می باشند.
    تحقیق حاضر پس از معرفی اجمالی این دو فرقه ، به بررسی نحوه تعامل علامه حلی فقیه نامدار دوازده امامی، با روایات فقهی ایشان می پردازد. در این راستا، آشکار می شود که علامه ، به شیوه ای یکسان با روایات فقهی فرقه های انحرافی مواجه نشده است بلکه اگر محتوای روایت با دیدگاه فقهی مقبول او سازگاری نداشته است، بر فساد مذهب راوی، انگشت نهاده و بر سند روایت طعن زده است اما اگر محتوای روایت با دیدگاه فقهی او سازگار بوده ، فساد مذهب راوی را در خور اعتنا ندانسته و بر وثاقت و راستگویی راوی در مقام نقل روایت تکیه کرده است. بدینسان، طعن علامه حلی به روایات فقهی فرقه های انحرافی به عدم مطابقت محتوای آن روایات با دیدگاه فقهی مقبول او باز می گردد و انگشت نهادن بر فساد مذهب راوی، یکی از توجی هات کنار نهادن روایات مخالف شده است.
    کلیدواژگان: فطحیه، واقفه، علامه حلی، روایت فقهی، روایت موثق
  • معصومه ریعان * صفحات 103-123
    ام‏ورقه یکی از شخصیت‏های مورد استناد در احکام فقهی جواز امامت زنان است که بسیار مورد توجه منابع اهل سنت بوده و در تایید روایات نماز جماعت امهات‏المومنین، عایشه و ام‏سلمه به عنوان شاهد مورد استناد قرار می‏گیرد. در این روایت، پیامبر (ص) به ام‏ورقه لقب شهیده داده و به او اجازه می‏دهد تا برای اهل خانه خود امامت کند؛ وی همچنین به‏عنوان جامع قرآن شناخته شده است. راوی این روایت فقط ولید بن جمیع است که آن را با واسطه‏های مجهول نقل کرده و در آن داستان‏پردازی در مورد زندگی و مرگ این زن صحابی را به کمال رسانده است. در متن این روایت اضطراب و مخالفت با گزارشات تاریخی و در سند آن راویان ناشناخته و ضعیف، روایت را از یک سند قطعی روایی تنزل داده و احتمال جعل آن را بسیار افزوده است. ما در این مقاله بر اساس ترسیم بصری شبکه اسناد و تحلیل متن و اسناد روایت، تاریخ ظهور این روایت و شخصیت خیالی آن را در ربع سوم قرن دوم هجری که فقها به مستندی برای حکم شرعی جواز امامت زنان نیازمند بوده‏اند، پیش‏بینی نموده‏ایم.
    کلیدواژگان: ام‏ورقه، ولید بن جمیع، شبکه اسناد، تحلیل متن و اسناد
  • علی خضری *، آمنه فروزان کمالی صفحات 124-143
    موسیقی یکی از عناصر تحلیل ساختاری آثار ادبی است که نقش بسزایی در بیان و انتقال مفاهیم ایفا می کند و به سخن تعالی می بخشد. ادعیه و مناجات های ائمه (ع) بیانگر توحید و توجه انسان ها به ساحت مقدس ربوبی است که لحن زیبا و موسیقی دلنشین آن ها، از مهم ترین عوامل القاء و انتقال این مفاهیم در خوانندگان آن است. یکی از این آثار پرمایه، مناجات امام علی (ع) در مسجد کوفه است که لحن عارفانه و زبان شیوای آن با مضامین والا و معارف عالی همراه است.
    هدف پژوهش حاضر، تحلیل و ارزیابی عوامل موسیقایی مناجات امام علی (ع) است تا از این رهگذر میزان تاثیرگذاری آواها در انتقال مفاهیم آن به مخاطب تبیین گردد. بر این اساس با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به بررسی شناسه های موسیقایی مناجات چون، توازن هجایی، تکرار، سجع و تضاد می پردازیم. یافته ها نشان می دهد که آوای قیامت و حقیقت رستاخیز در قسمت نخست مناجات، با به کارگیری متناسب هجای بلند و کوتاه، تکرار و سجع برخاسته از واژگان، در گوش آدمی طنین می اندازد. چنانکه بسامد بیشتر هجای بلند، ذوق سلیم در انتخاب واژگان متضاد، تکرار واژگان و سجع متوازن در بخش دوم مناجات که تضرع حضرت به درگاه ربوبی است، در قوت بخشی موسیقی آن موثر افتاده است.
    کلیدواژگان: ساختار موسیقایی، موسیقی درونی، توازن هجایی، مناجات، امام علی(ع)
  • رحیم خاکپور ، آمنه شاهنده * صفحات 144-165
    حدیث سالاری یا ترجیح مقتضای احادیث بر مقتضای ظاهر آیات قرآن کریم، دربسیاری ازتفسیرها وتعبیرهای مفسران و محققان علوم قرآنی دیده می شود که در مفهوم نظری و از حیث مصداق و نمونه نیازمند بررسی و کنکاش است. در زمینه مصداق یابی، شاید بتوان پذیرش رابطه معنایی بین دو اصطلاح قرآنی «شهید» و «مقتول فی سبیل الله » در متن قرآن را یکی از بارزترین مصادیقی برشمرد که ریشه در حدیث سالاری دارد. قرآن علی رغم کثرت استعمال دو اصطلاح «شهید» و «مقتول فی سبیل الله » ، هیچ گونه رابطه معنایی همچون تناظر، تلازم، ترتب، تقدم، مجاورت، تکمیل، همنشینی و یا جانشینی بین این دو ایجاد نکرده است. به عکس، در روایات صبغه اصلی اصطلاح «شهید» ، معنای «مقتول فی سبیل الله » است. صرفنظر از مباحث مربوط به نقد متون اینگونه احادیث، سیطره این مفهوم از شهید بر اذهان مفسران و محققان و تسری معنای مقتول فی سبیل الله بر اصطلاح شهید در خود قرآن را می توان حدیث سالاری در فهم قرآن برشمرد. روش پژوهش در این تحقیق، کیفی از نوع توصیفی تحلیلی بوده و با هدف بررسی و اثبات عدم رابطه معنایی بین دو اصطلاح «شهید» و «مقتول فی سبیل الله » در متن قرآن صورت گرفته است تا در نهایت از این رهگذر یکی از مصادیق حدیث سالاری در فهم قرآن، تبیین گردد.
    کلیدواژگان: حدیث سالاری، شهید، مقتول فی سبیل الله، معنای قرآنی، نقد تفسیر روایی
  • محمدهادی امین ناجی، سید محمد مهدی جعفری، احمد ربانی خواه* صفحات 166-197
    بررسی زبان نهج البلاغه به عنوان شاهراه فهم این کتاب اهمیت به سزایی دارد. مدعای اصلی این پژوهش آن است که زبان نهج البلاغه در بیشینه عبارات، به استثنای برخی موارد و موضوعات خاص، زبانی عرفی است که با سازوکار تفهیم و تفاهم اجتماعی و عموم مردم از هر قشر و طبقه ای هماهنگ و سازوار است. این ادعا از رهگذر مطالعه متن نهج البلاغه و تحلیل گزاره های آن دست یافتنی و قابل اثبات است. در عبارات امیر مومنان† شاخصه های پرشماری گواه بر عرفی بودن زبان نهج البلاغه وجود دارد. کاربست نماد، بهره گیری از کنایات عرفی، استفاده از اشعار کهن و استناد بدان و وجود مثل واره ها در نهج البلاغه، چهار شاخصه زبان عرفی نهج البلاغه است که این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و از روش تحلیلی توصیفی با مبنا قرار دادن گزاره های نهج البلاغه بدان دست یافته و آنها را تحلیل و ارزیابی کرده است.
    کلیدواژگان: نهج البلاغه، فهم، زبان عرفی، شاخصه های زبانی