نشریه نیوار
پیاپی 96-97 (بهار و تابستان 1396)

استان لرستان یکی از استان های سیل خیز ایران است به طوری که سالانه خسارات زیادی به بخش های مختلف از قبیل اراضی کشاورزی، ساختمان ها، روستاها، شهرها، خطوط ارتباطی، صنایع و سایر بخش ها وارد می شود و باعث تلفات جانی هم می شود. به منظور اجرای هرگونه طرح مهار سیلاب نیاز به مطالعه عوامل موثر در سیل است. لذا با توجه به این که در حوضه آبریز خرم آباد سیلاب های زیادی رخ می دهد در این پژوهش سعی در یافتن رابطه ای بین بارش و سیل با تاکید بر عوامل اقلیمی به خصوص مقدار، مدت و شدت بارش بوده است. به این منظور پس از رسم هیدروگراف طغیان های رخ داده، حجم سیل محاسبه شد و به همراه خصوصیات بارش مورد تحلیل رگرسیونی قرار گرفت و روابطی به دست آمد. در این تحقیق با تحلیل نتایج مشخص شد که مقدار بارش بیشترین نقش را در بروز سیل در منطقه ایفا می کند. همچنین خصوصیات بارش (مقدار و شدت) تعیین کننده
استان لرستان یکی از استان های سیل خیز ایران است به طوری که سالانه خسارات زیادی به بخش های مختلف از قبیل اراضی کشاورزی، ساختمان ها، روستاها، شهرها، خطوط ارتباطی، صنایع و سایر بخش ها وارد می شود و باعث تلفات جانی هم می شود. به منظور اجرای هرگونه طرح مهار سیلاب نیاز به مطالعه عوامل موثر در سیل است. لذا با توجه به این که در حوضه آبریز خرم آباد سیلاب های زیادی رخ می دهد در این پژوهش سعی در یافتن رابطه ای بین بارش و سیل با تاکید بر عوامل اقلیمی به خصوص مقدار، مدت و شدت بارش بوده است. به این منظور پس از رسم هیدروگراف طغیان های رخ داده، حجم سیل محاسبه شد و به همراه خصوصیات بارش مورد تحلیل رگرسیونی قرار گرفت و روابطی به دست آمد. در این تحقیق با تحلیل نتایج مشخص شد که مقدار بارش بیشترین نقش را در بروز سیل در منطقه ایفا می کند. همچنین خصوصیات بارش (مقدار و شدت) تعیین کننده 72/9درصد از حجم سیلاب ها بوده و سایر خصوصیات فیزیوگرافیکی حوضه کمتر از 28 درصد از رواناب منطقه را توجیه می کنند.
درصد از حجم سیلاب ها بوده و سایر خصوصیات فیزیوگرافیکی حوضه کمتر از 28 درصد از رواناب منطقه را توجیه می کنند.

شناخت و محاسبه شاخص های خشکسالی از جمله فعالیت هایی است که می تواند پژوهشگران رشته های مختلف زیست محیطی را با شدت و تداوم یک دوره خشکسالی در یک محیط طبیعی آشنا نماید. اگر چه بسیاری از شاخص هایی که حتی آمار و اطلاعات مورد نیاز آن ها در ایران وجود دارد، نیازمند بازبینی بر اساس توان و شرایط زیست محیطی منطقه مورد مطالعه می باشد. با این حال می توان به بعضی از شاخص های خشکسالی اشاره نمود که محاسبه آن ها نیازمند استفاده از فراسنج هایی است که ممکن دست یابی به آن ها امکان پذیر نباشد. بنابراین شاخص رطوبت محصول که در این مقاله به آن پرداخته شده،گامی است که بتوان پژوهشگران را جهت بررسی های بیشتر و دقیق تر خشکسالی یاری نموده و آگاهی های لازم را جهت تهیه مولفه های اقلیمی مناسب برای محاسبه چنین شاخص هایی بر اساس توان های محیطی و اقلیمی منطقه مورد مطالعه فراهم آورد. مقاله حاضر در واقع تحقیقی جهت معرفی روشی برای مطالعات آینده محققان کشاورزی به منظور ارائه مدل های متناسب با وضعیت اقلیمی کشور است.
شاخص رطوبت محصول از جمله شاخص هایی است که در زمینه خشکسالی کشاورزی و بررسی نیاز رطوبت هفتگی محصول کاربرد دارد. این شاخص که توسط پالمر (Palmer) پایه گذاری شده است، می تواند کارشناسان را جهت شناخت وضعیت رطوبتی محصولات کشاورزی در کوتاه مدت یاری نماید. اگرچه این شاخص برای محاسبه دوره طولانی مدت کاربرد چندانی ندارد، ولی به جهت ناهنجاری رطوبتی حتی در مقیاس هفتگی نیز دارای اهمیت است و در طول دوره رشد نیز باید به آن پرداخته شود، بطوریکه بررسی و تحلیل آن از ضروریات هر منطقه کشاورزی می باشد.

رودخانه کارون اهمیت قابل توجهی در تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و حفظ حیات صنعتی استان خوزستان دارد به همین دلیل مدیریت و کنترل کیفیت این منبع آبی در مقابل گرد و غبار و تغییرات زیست محیطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این تحقیق برای اولین بار با بررسی پیوسته پدیده گرد و غبار بر روی رودخانه کارون و همچنین بررسی تمام شاخص های کیفی و شیمیایی رودخانه بصورت روزانه و ماهیانه در بیست سال گذشته و آگاهی از روند تغییرها و پیش بینی کیفیت حال و آینده آب کارون به دنبال شناخت بررسی ارتباط بین کیفیت منابع آب سطحی و تاثیرات دراز مدت گرد و غبار بر روی آب های سطحی هستیم. در سال های اخیر با افزایش میزان غلظت و ماندگاری گرد و خاک، رشد فزاینده پارامترهای کیفی آب را شاهد هستیم که نتیجه آن در آستانه غیرقابل مصرف قرار گرفتن آب رودخانه برای مصارف کشاورزی در اکثر روزها طی سال های 79-84-88-89-90-91- 92 بوده است. با بررسی نمودار شولر رده بندی کیفیت آب به روش شولر وضعیت قابل قبول بوده ولی در سال های 79-80-87-88-89-90-91 به رده متوسط تقلیل پیدا کرده است که عمدتا در سال های ذکر شده وضعیت گرد و غبار از لحاظ میزان و غلظت، بیشتر از سال های مشابه در طول بیست سال گذشته بوده است.

فرایند تغییر اقلیم، به ویژه تغییر دو کمیت مهم دما و بارندگی از مهمترین مباحث مطرح در علوم محیطی است. هدف از این پژوهش، بررسی تغییرات دما و بارش ایستگاه هواشناسی همدید (سینوپتیک) تهران (مهرآباد) و مطالعه انحراف احتمالی آن از حالت نرمال می باشد. بدین منظور، پس از گردآوری داده های ماهانه بارش و دما و بررسی کیفیت و همگنی آنها، با استفاده از آزمون های رگرسیون و من-کندال گرافیکی به بررسی روند فصلی و سالانه تغییر اقلیم استان تهران پرداخته شده و بدین منظور از آمار ایستگاه هواشناسی فرودگاه مهرآباد استفاده شده است. سپس ناهنجاری های دما و بارش متوسط سالانه نیز محاسبه شده و از طریق برآورد میانگین متحرک، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهد که طی سه دهه اخیر، روند افزایشی ناچیز و غیرمعناداری بر دمای تهران حاکم بوده و تغییرات دما با شیب ملایمی صورت گرفته است. دما در دهه اول از دوره مورد بررسی، کمتر از میانگین بلند مدت آن بوده، اما در دو دهه اخیر، در مجموع، دما بیشتر از میانگین بلندمدت (نرمال) آن بوده است. در رابطه با متغیر بارش، هیچ گونه روند معناداری در دوره مورد بررسی مشاهده نشد و می توان گفت که اکثر تغییرات بارش تهران طی سه دهه اخیر، به صورت نوسان ظاهر شده است.

در مطالعه حاضر اثر افزایش غلظت دی اکسیدکربن در چهار سناریوی A1B، A2، B1 و B2 بر عملکرد گندم، جو و ذرت دانه ای به عنوان غلات اصلی دشت قزوین با استفاده از مدل کالیبره AquaCrop بررسی شد. عملکرد گندم در دوره 2010 تا 2035 نسبت به دوره مبنا 1984 تا 2009 به طور میانگین بین 5/11 درصد در سناریوهای B1 و B2 تا 4/14 درصد در سناریو A1B افزایش خواهد یافت. در مورد جو، افزایش عملکرد بین 5/8 تا 3/11 به ترتیب در سناریوهای B1 و A1B برآورد گردید. همچنین برای ذرت دانه ای نیز به طور میانگین عملکرد بین 7/3 تا 3/4 درصد به ترتیب در سناریوهای A1B و B1 برآورد گردید. نتایج این مطالعه نشان می دهد افزایش غلظت دی اکسیدکربن بر گیاهان گروه C3 (گندم و جو) نسبت به گیاهان گروه C4 (ذرت دانه ای) بیشتر می باشد.

پوشش برف یک فراسنج مهم آب و هوایی است و تنوع آن به طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع بستگی دارد. رخداد بارش برف یک پدیده نسبتا غیر معمول در مناطق جنوبی ایران به شمار می آید؛ بدین جهت هدف این نوشتار بررسی همدید این رویداد است. در این راستا به منظور شناسایی الگوهای همدید موثر رخداد بارش برف، نخست داده های روزانه بارش برف ماه ژانویه سال 2014 ایستگاه های همدید استان فارس دریافت شد. سپس نقشه های مربوط به درصد پوشش برف، فشار و ناهنجاری های فشاری تراز دریا و ناهنجاری های ارتفاعی تراز 500 هکتوپاسکال در قلمرو جغرافیایی 10 درجه باختری تا 100 درجه خاوری طول جغرافیایی و 10 تا 90 درجه عرض شمالی مورد بررسی قرار گرفتند. یافته های پژوهش نشان داد توده هوای پرفشار سیبری نقش اصلی را به عنوان الگوی غالب توده هوای سطح زمین بر عهده دارد. در تراز 500 هکتوپاسکال عمیق شدن ناوه مستقر بر روی منطقه همزمان با استقرار یک پشته ارتفاعی در مرکز اروپا باعث ریزش هوای سرد توسط زبانه خاوری این پشته بر روی منطقه شده است. همچنین بیشینه ناهنجاری منفی ارتفاعی (5/7-) ژئوپتانسیل متر تراز پانصد هکتوپاسکال شرایط را برای ایجاد ناپایداری و صعود هوا در منطقه فراهم کرده است. ناهنجاری باد مداری تراز پانصد هکتوپاسکال، با ناهنجاری منفی (5/2-) متر بر ثانیه نشان می دهد که این شرایط باعث افزایش جریانات نصف النهاری و ریزش هوای سرد بر روی منطقه شده است.

سیل آبان 1394 استان ایلام و لرستان در 100 سال اخیر بی سابقه بوده که تخریب گسترده منازل و زیرساخت های شهری و جان باختن 6 نفر را به همراه داشته است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تحلیل الگوهای گردشی سیلاب استان ایلام و لرستان در آبان ماه سال 94 است. برای تحلیل همدیدی رابطه الگوهای گردشی با بارش سیلابی ایلام و لرستان از داده ها روزانه بارش 12 ایستگاه سینوپتیک منتخب دو استان ایلام و لرستان، نقشه های سطح زمین تا 500 هکتوپاسکال، وزش رطوبتی و امگا برای روزهای27 اکتبر تا 1 نوامبر 2015 مورد استفاد شده است. نتایج نشان داد که ناوه عمیق تحت تاثیر دریای عرب و دریای سرخ تقویت شده و تا شمال کشور عراق و مرزهای غربی ایران گسترش یافته و باعث تقویت سامانه کم فشار مستقر در مرزهای غربی ایران شده است. از یک سو چرخندهای مدیترانه ای به قلمرو ایران وارد شده و از سوی دیگر استقرار واچرخند بر روی دریای عرب سبب برقراری جریان قطاع گرم و مرطوب به قطاع گرم سامانه های بارانزا و احیای آن شده است. همزمان با این وضعیت پرفشار مستقر بر روی ارتفاعات البرز و دشت های میانی کشور باعث کندی حرکت سامانه ناپایدار و ماندگاری بیشتر این سامانه شد. فرود دریای سرخ با استقرار در تراز میانی جو همراه بوده و امکان صعود عمیق و تشکیل ابر و بارش را فراهم کرده و ایجاد بارش های سیل آسا در غرب را به همراه داشته است. بیشترین حجم بارش سامانه مذکور در روز دوم فعالیت بوده که با توجه به ویژگی های فوق و شرایط همرفتی شاهد بارش سنگین و وقوع سیل که در نوع خود بی سابقه بوده ایم. در مورخ 7/8/94 میزان4/188 میلی متر بارندگی در طی 8 ساعت گزارش شده است.

پدیده آلودگی هوا در چند ساله اخیر بعد از خشک شدن زاینده رود، دومین معضل زیست محیطی شهر اصفهان شد که حاصل افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی، توسعه حمل و نقل، افزایش فعالیت های صنعتی و مصرف سوخت بوده است.
بررسی وضعیت کیفیت هوا در ایستگاه هواشناسی اصفهان در سال 1395 نشان دهنده آن است که 32 روز هوای پاک (9 درصد)، 243 روز هوای سالم (66 درصد)، 62 روز ناسالم برای گروه های حساس جامعه (17 درصد) و 29 روز ناسالم برای عموم افراد جامعه (8 درصد) بوده است. با مقایسه شاخص آلاینده های مختلف در این سال مشخص شد که ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون با قرار گرفتن در وضعیت نامطلوب به مدت 85 روز، آلاینده اصلی این ایستگاه است. در طی سال 95 بالاترین مقدار شاخص کیفیت هوا در 25 آبان بوده که شاخص به 176 رسید، آلاینده مسئول در این روز PM2.5 بود که میانگین غلظت 24 ساعته آن به 103 میکروگرم بوده است. پاک ترین روز سال 95، یکم و دوم آذر ماه با شاخص 29 در هر دو روز بود. در 86 درصد (316 روز) از سال 95، آلاینده ذرات معلق با قطر کوچکتر از 5/2 میکرون آلاینده شاخص شهر بوده است. 8 درصد (29 روز) از روزهای سال، آلاینده مسئول، ازن سطح زمین و آلاینده دی اکسید نیتروژن در 6 درصد (22 روز) از سال 95 به عنوان آلاینده مسئول بوده است. بیشترین روزهای آلوده به ترتیب در ماه های دی (20 روز)، آبان (15 روز) و آذر (13 روز) رخ داده است. بررسی غلظت بیشینه آلاینده های جوی چون ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون (PM2.5)، دی اکسید گوگرد (SO2)، دی اکسید نیتروژن (NO2) و منو اکسیدکربن (CO) نشان می دهدکه در آبان 1395 غلظت آلاینده های جوی نسبت به سایر ماه های سال بیشتر بوده است به طوری که در یک دوره زمانی 9 روزه از 19 تا 27 آبان بیشترین مقدار شاخص کیفیت هوا را نشان داده است. در این مقاله بر روی این دوره زمانی بررسی های آماری–ترمودینامیکی و همدیدی صورت گرفت. نتایج این پژوهش حاکی است که سکون نسبی هوا و فرونشینی در لایه های میانی جو به سبب حاکمیت سامانه های پر ارتفاع، کاهش دما و افزایش فشار هوا بر روی سطح زمین، رسیدن شاخص های ترمودینامیکی به مرز پایداری و عبور از آن، وقوع وارونگی تابشی و ماندگاری آن در چند روز متوالی بویژه در فصول سرد سال با توجه به موقعیت توپوگرافی شهر اصفهان و مراکز صنعتی، به افزایش پتانسیل انباشت مواد آلاینده و بالا رفتن شاخص کیفیت هوا کمک می کند.