فهرست مطالب

آینه میراث - سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 53، پاییز و زمستان 1392)

مجله آینه میراث
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 53، پاییز و زمستان 1392)

  • 320 صفحه، بهای روی جلد: 50,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1392/11/22
  • تعداد عناوین: 15
|
  • مجدالدین کیوانی صفحه 3
  • سجاد آیدنلو صفحه 7
    در کتابخانه مجلس نسخه ای به شماره 13415 وجود دارد که بخش نخست آن درباره نقالی است. نویسنده این رساله جواد اصفهانی نام دارد و بنابر قرینه ای که از خود متن به دست می آید، آن را در دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار نوشته است.
    موضوع این رساله نقد و نکوهش نقالی (در معنای عام داستانگزاری) است و نویسنده به استناد دلایلی، در یکی از ادوار اوج رونق نقالی به رد و انکار این فن پرداخته که در نوع خود کم نظیر و بسیار جالب است. در این مقاله، متن بخش اول رساله جواد اصفهانی، تصحیح و سپس برخی نکات و اشارات مهم آن درباره نقالی استخراج و بررسی شده است. موضوعاتی نظیر علل مخالفت نویسنده با داستان گویی، معرفی یکی از نقالان عصر قاجار، شیوع داستانگزاری از دوره معاویه به بعد، دلبستگی شنوندگان به داستان ها و شخصیت های نقالی، ناتمام گذاشتن داستان در آداب نقالی، درآمد روزانه یکی از نقالان در شهر سبزوار در عصر قاجار، ترکیب «چراغ الله » در اصطلاحات داستانگویان و افسانه ابوالقاسم کرگانی و فردوسی.
    کلیدواژگان: نقالی، نقد نقالی، جواد اصفهانی، میرزااحمد شیرازی، دوره قاجار
  • جمیله اخیانی، حمیدرضا سلمانی صفحه 37
    تصحیح متون کهن از دشوارترین و در عین حال مهم ترین کارهای پژوهشی است؛ به ویژه برخی متون که به دلیل ارزش های ادبیاتی و برون ادبیاتیشان از متون دست اول و مهم به شمار می روند. تاریخ بیهقی یکی از این متون است که اهمیت فوق العاده ای از جهات گوناگون داراست و به همین دلیل چند بار تصحیح شده است. اخیرا نیز چاپ ارزشمندی از این کتاب با تصحیح محمد جعفر یاحقی و مهدی سیدی منتشر شده که با استفاده از نسخ فراوان، بسیاری از مشکلات چاپ های پیش را مرتفع کرده است. با وجود ارزشمندی های تصحیح یاد شده، مشکلاتی به ویژه در توضیحات متن آن دیده می شود. نوشته حاضر به بررسی پاره ای از این موارد می پردازد، به امید آن که به حل برخی از آن ها کمک کند.
    کلیدواژگان: تصحیح متون، تاریخ بیهقی، شرح دشواریها
  • اعظم جوزانی صفحه 55
    سیر تدریجی تحولاتی که در حوزه مذهب پس از فروپاشی خلافت بغداد رخ داد، سرزمین های اسلامی را با رویکردهای جدید در این حوزه مواجه ساخت که حاصل آن رشد نحله های فکری و مذاهبی بود که سیاست را شدیدا تحت تاثیر قرار داد و سیاستمداران را وادار کرد، رویکرد های مذهبی خود را با این تغییرات همسو کنند. در این میان تشیع توانسته بود، به دلیل مقتضیات زمان و همگامی و همسویی با تصوف، نفوذ زیادی در میان مردمان مایوس و ستمدیده یابد و به این جهت جایگاهی با عنوان یکی از اعتقادات مسلط، در میانه قرن هشتم تا دهم هجری (چهاردهم تا شانزدهم میلادی) یافت و موجب گردید حکومتگران از جمله تیموریان مولفه های آن را در رفتارهای سیاسی خود در جهت حفظ منافع مد نظر داشته باشند. این پژوهش جستاری توصیفی تحلیلی در تبیین رفتا رهای سرآمدان حکومتگر تیموری نسبت به مذهب تشیع است. با عنایت به عملکرد حکومتگران تیموری نسبت به مذاهب مسلط این دوره می توان به چگونگی بهره گیری آنان از این عنصر در جهت به دست آوردن مقبولیت دست یافت و علاوه بر آن، چگونگی فراهم آمدن بستر اجتماعی تسلط سیاسی مذهب شیعه را در قرن دهم/شانزدهم تبیین کرد.
    کلیدواژگان: مذهب تشیع، حکومت تیموریان، تیمور
  • مهرداد چترایی صفحه 67
    بازنگری و بررسی دقیق جنگ ها و سفینه های شعری هم تصحیح کامل تری از بعض ابیات شاعران شناخته شده و اشعار تازه یاب آن ها به دست می دهد و هم دستیابی به آثار شعرای گمنام فارسی را ممکن می کند.
    نویسنده این مقاله، ضمن معرفی دستنویسی موسوم به «سفینه سعد الهی» و تدوین کننده آن، اشعار چند شاعر قدیم کرمان را از نسخه خطی آن سفینه _ که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود _ تصحیح کرده است و از مقایسه آن ابیات با پژوهشی که درباره آن شاعران منتشر شده، کوشیده است تا صورت کامل تری از کارنامه چند شاعر سده های ششم و هفتم کرمان ارائه کند.
    کلیدواژگان: شعر فارسی، سفینه سعدالهی، شاعران قدیم کرمان، تصحیح، اشعار نویافته
  • نصرت الله رستگار صفحه 99
    شاهنامه فردوسی در واقع تلاشی بود برای بازشناسی تاریخ باستان و هویت ایرانی که در برخورد بیگانگان مهاجم مورد تهدید قرار گرفته بود. نویسنده در این مقاله کوشیده است با بررسی آماری و تعریف و تلقی فردوسی در جای جای شاهنامه تعریفی از ایران و هویت ایرانی از منظر شاهنامه فردوسی و در دوره های مختلف آن به دست دهد. بر این اساس مفهوم ایران که در کتاب های نخستین، و در واقع در بخش اساطیری شاهنامه، هنوز ناشناخته است در دوره های بعد به تدریج ظهور می یابد و سپس تحولاتی را از سر می گذراند که در این مقاله به تفصیل و با ذکر شواهد معرفی و بررسی شده است.
    کلیدواژگان: شاهنامه، فردوسی، ایران، هویت ایرانی
  • قدسیه رضوانیان، احمد خلیلی صفحه 127
    بحث اندیشه در شعر از موضوعات مناقشه آمیز است؛ تقابل دو نوع نگاه که یکی اندیشه را محور شعر می داند و دیگری آن را کاملا نفی می کند، دو دیدگاه فکری متقابل را در این مورد سبب شده است. دیدگاه نخست، که از آن طرفداران شعر ناب است، اندیشه را نوعی تجربه می داند که خارج از فضای هنر وجود دارد و بنابراین عنصری هنری نیست؛ اما دیدگاه دوم بر آن است که شعر نمی تواند فاقد اندیشه و محتوا باشد.
    این جستار به روش تحلیلی- توصیفی به بررسی اندیشه های طالب آملی در رباعیاتش می پردازد. بدین منظور ابتدا به قالب رباعی و قابلیت آن به عنوان محملی برای اندیشه می پردازد، و سپس ابعاد مختلف این اندیشه ها را در شعر طالب آملی تحلیل می کند و نشان می دهد رباعی های طالب از تنوع مضمونی خاصی برخوردارند و به همین سبب رباعی های او را باید از جمله رنگین ترین رباعی های شعر فارسی به شمار آورد. نتیجه بیانگر این است که طالب را نمی توان شاعری متفکر از نوع خیام، یا عارفی وارسته از نوع عطار، یا حتی مداحی پرورش یافته از گونه شاعران سبک خراسانی تلقی کرد؛ بلکه او تمام این موضوعات را صرفا دستمایه مضمون سازی خویش قرار داده است.
    کلیدواژگان: طالب آملی، رباعی، اندیشه، شعر فارسی
  • حسن زیاری، محسن محمدی فشارکی صفحه 159
    تذکره یخچالیه، نگاشته محمدعلی مذهب اصفهانی (بهار)، نقیضه موفق تذکره آتشکده آذر بیگدلی است. این تذکره چندین سال پیش به اهتمام احمد گلچین معانی تصحیح و منتشر شد. ساقط شدن چند مورد از تراجم رجال این تذکره و شواهد شعری که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد، متن این تذکره را از صورت حقیقی خود بسیار دور ساخته است. در این مقاله کوشش شده است برخی از این تحریفات و افتادگی ها و نیز اطلاعات نویافته ای که از دیگر نسخه های این تذکره و نوشته های پراکنده معاصران اثر به دست آمده، نشان داده شود و لزوم تصحیح مجدد این تذکره ظریف و بدیع خاطرنشان گردد.
    کلیدواژگان: تذکره یخچالیه، بهار اصفهانی، نقیضه، تذکره آتشکده، تصحیح
  • مجتبی طاووسی صفحه 179
    معزالدین محمدبن المیرزا فخرا معروف به فطرت مشهدی و متخلص به موسوی، از شاعران توانای قرن یازدهم هجری است. از دیوان او سه نسخه در کتابخانه مجلس برجای مانده است که مشتمل بر غزلیات، مفردات، رباعیات و قصایدی در مدح امام علی بن موسی الرضا (ع) و شاه مردان مرتضی علی(ع) است که به حدود 1600بیت می رسد. سبک شعری فطرت هندی است که در بین اشعار او با ابراز احساسات عاشقانه، مضمون آفرینی های بدیع و خیال پردازی های تازه، تجربیات روزمره زندگی و صور خیال مربوط به این دوره ادبی نمود می کند. غزلیاتش سراسر حکمت و اندرز است و تخیل کم نظیرش صور خیال را به زیبایی و با الفاظی جذاب در لابه لای اشعارش به تصویر کشیده که حاکی از جهان آرمانی آکنده از نیکی، پاکی، ایمان و صفای اوست. از قصاید مدحی اش علی الخصوص مدح حضرت علی (ع)، بر می آید که وی شیعه بوده و به اهل بیت ارادت داشته است.
    کلیدواژگان: فطرت مشهدی، میرزامعزالدین موسوی خان، دیوان، سبک هندی
  • مختار کمیلی صفحه 201
    کامل التعبیر از آثار مشهور حبیش تفلیسی است که به ظاهر پس از سال 566ق تالیف شده است. در این اثر _ که تا امروز چاپ انتقادی نشده است_ واژه های نادر نسبتا زیادی را می توان دید که پژوهشگران شماری از آن ها را استخراج و بررسی کرده اند. در این جستار چند واژه دیگر معرفی و بررسی می شود. این واژه های نادر عبارت اند از: انگشت خدای خوان (سبابه)، نگارشی/ انگارشی کردن، شنگ، نان گرمه، کبوتر بنا.
    کلیدواژگان: کامل التعبیر، حبیش تفلیسی، واژه های نادر، قانون ادب، واژه شناسی
  • نقد
  • علی گراوند صفحه 219
    سبک شناسان در سه سطح زبانی، ادبی و فکری به بررسی آثار ادبی می پردازند؛ در این میان سطح فکری اهمیت بسیار دارد. این نوشتار به دنبال آن است که ویژگی های سبکی شعر منوچهری را در سطح فکری مشخص کند و نشان دهد که کدام افکار و اندیشه ها در شعر منوچهری باعث تمایز شعر او از دیگران شده اند؟ و اینکه کدام مختصه های فکری در شعر منوچهری اهمیت بیشتری دارند؟ در شعر منوچهری اندیشه های بسیاری وجود دارند که در بین آن ها شادمانی و خوشگذرانی از اهمیت بسزایی برخوردار و سامان دهنده سایر اندیشه های منوچهری است. علاوه بر آن، وصف طبیعت و جلوه های گوناگون آن، مدح و ستایش، باده نوشی، عشق، موسیقی، خودستایی و مفاخره، استفاده از معلومات علمی مختلف و عربی مآبی از تشخص و برجستگی بیشتری برخوردارند و تشخص سبکی ایجاد می کنند.
    کلیدواژگان: منوچهری، شعر فارسی، سبک شناسی، سطح فکری
  • جلال خالقی مطلق صفحه 245
    روش انتقادی در پیرایش متون را که ما از غرب آموخته ایم، درباره پیرایش متون فارسی نمی توان یک به یک به کار برد، بلکه باید آن را با ویژگی های خط و زبان و ادب فارسی مطابقت داد؛ باید ناچار نکاتی از آن روش را کاست و نکاتی را بدان افزود. نگارنده در پیرایش شاهنامه از آغاز بدین نکته آگاه بود و در مقالات خود و در یادداشت های شاهنامه درباره جزئیات آن گفتگو کرده است. یکی از راهکارهایی که در پیرایش انتقادی متن شاهنامه باید بدان توجه داشت، اهمیت قافیه است. فردوسی با آنکه از جهاتی سختگیری شاعران سبک عراقی را در کاربرد قافیه (و نیز وزن) ندارد و مانند دیگر شاعران سبک خراسانی تسامحاتی در وزن و قافیه روا داشته است، از سوی دیگر و خیلی بیش از شاعران سبک عراقی در کاربرد قافیه از خود سختگیری نشان داده است.
    کلیدواژگان: شاهنامه، یادداشت های شاهنامه
  • وحید عیدگاه طرقبه ای صفحه 263
    سفینه شمس حاجی از چند جهت ارزشمند است؛ یکی آن که از راه خواندن آن با پسند شعری یکی از فرهیختگان سده هشتم آشنا می شویم و بیش وکم از میزان شهرت برخی از شاعران بزرگ ایران، از جمله سنایی و کمال اسماعیل و سعدی و مولوی در روزگار و سرزمین مولف آگاه می گردیم؛ دیگر اینکه در آن به شماری از سروده های پراکنده شاعران کم آوازه یا بی دیوان برمی خوریم که نمونه آن را شاید در جای دیگر کمتر بتوان نشان داد. برخی از این سروده ها ارزش ادبی و هنری دارند و برخی تنها به کار پژوهش های زبانی یا تاریخی می آیند و در هر دو. صورت سزاوار توجه اند. سودمندی های دیگری نیز در خواندن سفینه مورد نظر نهفته است که خوانندگان و شعرپژوهان، بسته به رویکرد و نیز دانشی که دارند، از آن ها بهره یاب خواهند شد
    کلیدواژگان: شمس حاجی، سفینه
  • لیلا نجفیان صفحه 283
    نسخ خطی و اسناد موجود در کتابخانه های ایران و ترکیه بخش قابل توجهی از تاریخ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور، در طول دوره استقرار امپراتوری عثمانیان، را در خود جای داده اند. این آثار که اغلبشان در ایران شناخته شده نیستند، گاه به بیان زوایایی از تاریخ آن دوران می پردازند که در کتب منتشر شده مرتبط با موضوع، مغفول مانده و یا کمتر مورد توجه قرار گرفته اند و بررسی صحت و سقم برخی مطالب آن ها، جز با بررسی اسناد به جای مانده از آن دوران میسر نیست. نسخه «سربازگیری» از جمله این آثار است. این نسخه به دلیل نگارش توسط فردی نظامی که تحصیلات نظامی خود را در عثمانی گذرانده است، حاوی شاخصه های تاریخ نگاری دوره قاجاری نیست، اما به دلیل شرح دقیق ابعاد مختلف زندگی نظامیان و قوانین حاکم بر آن ها سندی یکه و ارزشمند محسوب می شود.
    در نگاشته حاضر، پس از معرفی نسخه و بخش های مختلف آن، ویژگی های ظاهری و محتوایی اثر را آورده و با تطبیق برخی بخش های آن با سایر منابع به نقد و بررسی این دست نوشته پرداخته ایم.
    کلیدواژگان: عثمانی، عبدالحمید دوم، سربازگیری
  • حامد صدقی صفحه 299
|
  • Sajjad Aydenloo Page 7
    At the Majlis Library there is a manuscript under no.13415 the first part of which is on story-telling (naqqali). Its author is Javad Isfahani and, based on a reference in the text, this critique appears to have been written during the reign of the Qajar Muzaffar al-Din Shah. Unique and extremely interesting of its kind, its subject matter is criticism and censure of naqqali (in the broad sense of narration). The author, on the basis of certain reasons, has set to denounce the art of narration at a time when it was enjoying one of its most flourishing phases. In the present article the text of the first section of Javad Isfahani's treatise is redacted, and then some of the significant points and references in the text, regarding story-telling, are highlighted and examined. Such things as the reasons for the author's disapproval of story-telling, the description of one of the story-tellers of the Qajarid times, the development of story-telling from Moaviyeh's days on, the passion of audiences for stories and their interest in story-teller's personalities, the reason for leaving a story unfinished in narrating practice, the daily income of one of the story-tellers of the city of Sabzevar in the Qajarid times, the significance of the phrase “Cheragh Allah” (the lamp/light of God) in the jargon of story-tellers, and finally the tale of Abu al-Qasem Gorgani and Firdowsi.
  • Jamileh Akhyani, Hamid-Reza Salmani Page 37
    Emending old texts is one of the most challenging and yet most important scholarly undertakings, especially that of those texts which, due to their literary as well as paraliterary values, are considered to be seminal and of great importance. Tarikh-e Beyhaqi (the Beyhaqi History) is one of such texts whose enormous significance shows itself in different ways. Hence it has been redacted several times. Recently, a noteworthy edition of this book, emended by Mohammad-Jafar Yahaqqi and Mahdi Sayyedi, has been published. Based on a large number of manuscripts, the new redaction has removed very many of the problems found in the previous editions. Nonetheless, despite its many merits, the new edition suffers some problems, especially in its explanatory notes. This article attempts to look at a number of these problems, hoping that it will help resolve some of them.
  • Azam Juzani Page 55
    The gradual course of changes made in the area of religion following the disintegration of Baghdad's Caliphate made the Islamic lands face new approaches in this area the result of which was the growing of certain intellectual and religious persuasions. This greatly influenced politics of the time and caused politicians to adjust their religious inclinations to those changes. Under such conditions, due to the requirements of the time and the need to comply to and cooperate with Sufism, Shiism had managed to exert immense influence on the desperate and oppressed people, thus securing itself a standing as one of the predominant creeds from the mid-8th to 10th centuries A.H. (14-16 CE) and persuading men of power, such as the Timurid rulers to take account of the Shii elements in their political behaviors and lead them in the direction of safeguarding their interests.
  • Mehrdad Chatraei Page 67
    A careful review and examination of collections of poetry and anthologies can lead to a more complete redaction of some of the poetry of known poets and their newly discovered verses, as well as to making access to the poetic productions of certain unknown Persian poets possible. Having introduced a manuscript known as Safine-ye Sadollahi and its compiler, this writer has revised and edited the verses of a number of other old Kermani poets found in that manuscript, which is kept at the Library of the Islamic Consultative Assembly. He has then made a comparison between these verses and those already found and published in another study, trying to present a fuller version of the life stories of several 6th-7th century poets of Kerman.
  • Nosratollah Rastegar Page 99
    Shahnameh was in fact an attempt to rediscover the Iranian ancient history and Identity, which had been threatened by alien invaders. In the present article, through a statistical study of Ferdowsi's understanding of Iran expressed here and there in the Shahnameh, the writer has endeavored to present a definition of Iran and the Iranian identity from the perspective of this national epic as well as in different periods. It is argued that the concept of Iran that is not yet recognized in the mythological part of the Shahnameh gradually becomes clear in later times, going through certain transformations, which are elaborated in some detail and substantiated by exemplary quotations in this article.
  • Qodsiyyeh Rezvanian, Ahmad Khalili Page 127
    Any discussion about signification or denotative aspect of poetry is generally at variance. Contrast between two viewpoints, one regarding signification or meaning as the pivotal element of poetry and the other, negating this standpoint completely, have led to the formation of two contrasting perspectives. The first perspective, associated with the proponents of pure or genuine poetry (art for art), views thought or the semantic content as a kind of experience that is outside the realm of art and, thus, is not an artistic entity. The other perspective deems that poetry cannot be void of ideas and messages. Using a descriptive-analytical method, the present inquiry seeks to study the ideas or semantic property of Taleb of Amol in his Rubaiyyat (Quatrains). To this end, the poetic form of Rubai and its potentiality as a vehicle for carrying meanings is first addressed; then the various dimensions of these meanings or "thoughts", if we may say so, are explored in Taleb's Rubaiyat. It will be shown that his Rubaiyat enjoy a special variety in term of significance or semantic content. Taleb's Quatrains should therefore be counted among the most colorful and varied in Persian Poetry. Our conclusion demonstrates that Taleb cannot be considered a pensive poet of Khayyamian type, nor can he be judged as a noble-minded enlightened man of Attar's kind; he can even hardly be regarded as a panegyrist like poets of the Khorasani Style. Nonetheless, he has utilized all their various topics merely as semantic contents if his Rubaiyat.
  • Hasan Ziyari, Mohsen Mohammadi Fesharaki Page 159
    Tazkereh-ye Yakhchaliyyeh (Yakhchaliyyeh Anthology), by Mohammad-Ali Mozahheb of Esfahan (Penname, Bahar), is a successful parody of Azar Beygdeli's Tazkereh-ye Azar-e Beygdeli. Mozahheb's anthology was edited and published by A. Golchin-e Maani a few years ago. However, a number of biographies and verse citations have been dropped from this Tazkereh, greatly changing it from its true state. In this article, attempts have been made to demonstrate some the distortions and omissions made in Golchin Maani's edition as well as newly gleaned information from other manuscripts of the Tazkereh, thus justifying the necessity for a fresh edition of this fine and novel anthology.
  • Mojtaba Tavusi Page 179
    Moezz al-Din Mohammad b. Al-Mirza Fakhra, known as Fetrat of Mashhad, with the penname Musavi, is one of the great 11th century A.H./17th CE poets. Of his collection of poetry there are three manuscripts at the Majles Library, which comprise the poet's Ghazals (lyrics), Mofradat (single-distich-verses), Rubaiyyat, and Qasideh-ha (odes) in praise of Imam Reza and Imam Ali, the total number of the verses adding up to 1,600. His is the Indian Style that prominently reveals itself in the poet's fine romantic sentiments, novel thematic contents, daily experiences, and the imagery typical of the literary milieu of his time. His Ghazals are imbued with wisdom and counsel, and his exceptional imagination depicts imagery most beautifully and in the most fascinating manner; this all is indicative of the poet's ideal world suffused with virtue, purity, faith and sincerity. It appears from his panegyrics, especially those eulogizing Imam Ali, that Fetrat was Shii, with great affection for the Prophet's house.
  • Mokhtar Komaily Page 201
    Kamel al-Tabir is one of the well-known works by Hobaysh-e Teflisi (Hobaysh of Tbilisi), which seems to have been written sometimes after 566 A.H./1171 CE. This work, of which no critical edition has been published as yet, contains a relatively large number of rare words some of which have been selected and examined by certain scholars. In the present inquiry several more words from the book will be presented and analyzed. These rare words are: angosht-e khodaykhan (the thumb), negareshi / engareshi kardan, shang, naam gormeh, kabutar-e banna.
  • Ali Garavand Page 219
    Stylistics experts analyze literary works at three levels: linguistic, literary, and semantic, the third level being of immense importance. The present investigation seeks to ascertain Manuchehri's poetic style at its semantic level, demonstrate what ideas or thematic contents are present in the poetry of this poet that distinguish his poetry from that of others, and discover what the thematic characteristics in Manuchehri's poetry are more important. Amongst Manuchehri's ideas and motifs, those addressing gaiety and pleasure-seeking are of particular significance, which shape his other thoughts. Besides, the description of nature and her various manifestation, eulogy, wine-drinking, love, music, self-praise and boasting, making use of scientific knowledge, and displaying command of Arabic knowledge are of more prominence; this all, in turn, results in the poet's stylistic distinction.
  • Jalal Khaleghi Motlagh Page 245
  • Vahid Idgah Torghaneh Page 263