فصلنامه پژوهش های فلسفی - کلامی
سال نهم شماره 2 (پیاپی 34، زمستان 1386)

عموما تصور می شود که نیوتن از بدو کاوش های طبیعت شناسانه اش دارای روشی بوده که همواره از آن آگاهانه پیروی می کرده است و دو کتاب بسیار تاثیرگذارش، اصول ریاضی فلسفه طبیعی و علم الابصار، مولود پیروی از آن روش است. اما اینشتاین هشدار می دهد که اگر می خواهید چیزی از فیزیکدانان درباره روش هایی که به کارگرفته اند بدانید”به حرف های آنها گوش ندهید، وتوجه خود را معطوف به اعمال آنها کنید.“با توجه به هشدار تامل انگیز اینشتاین، در این مقاله کوشیده ام تا او آنچه نیوتن در طبع های مختلف علم الابصار درباره روش علمی و قواعد روش شناختی اش اظهار کرده مورد بازیابی و شناسایی قراردهم. ثانیا، تلاش شده تا آنچه را نیوتن در عمل انجام داده شناسایی و ارائه کنم. در جریان این بازشناسایی ها، آشکار می شود که میان آنچه نیوتن درباره روش کار و کاوش گفته وآنچه در عمل انجام داده تغایر و تعارضات آشکاری وجود دارد. همچنین، این کاوش آشکار می کند که ابدا چنین نبوده که از ابتدا نیوتن به یک مجموعه خاصی از قواعد روش شناختی آگاهی داشته و از آنها آگاهانه پیروی کرده است. نیوتن تنها پس از مواجهه با سیل خروشانی از انتقاداتی که متوجه طبع اول اصول ریاضی شد به قواعد روش شناختی روی آورد.
در طبعهای مختلف کتاب علم الابصار در سال 1704، 1706، 1717، نیوتن به تدریج به طرح قواعد و اصول روش شناختی و مابعدالطبیعی ای می پردازد تا نظریات طبیعت شناسانه اش مقبول و موجه شود.

دراین مقاله تلاش شده است تا در خلال آثار گوناگون پوپر نگرش وی به فلسفه علوم اجتماعی مورد شناسایی وتحلیل قرار گیرد. درابتدا مختصری از زندگی او آورده شده که تلاش گردیده نشان دهنده علایق و مسایل او باشد.سپس افراد تاثیرگزار بر آرا او معرفی شده اند (نظیر: سقراط، کانت، هایک و...).ازاین قسمت به بعد واردموضوع اصلی مقاله شده ایم ودرابتدانظرپوپر رادرباره وحدت روش درمیان علوم طبیعی واجتماعی تشریح نموده و سپس نقدپوپر را از استقراگرایان مطرح کرده ایم ونشان داده ایم که از نظر پوپر علم از مساله آغاز میشود.سپس راه حلهای پیشنهادی عنوان می گردند، آنگاه آن راه حلها نقد میشوند ودر پی آن سوالات جدیدی سربر می آورند.و این گونه است که علم گامی به پیش می گذارد. در مقاله این روند بصورت مفصل و دقیقتری مورد بررسی قرارگرفته و سعی شده است به سیاق پوپر مسائل فلسفی او به واضح ترین نحو ممکن ارائه شود.

با توجه به اهمیت«فلسفه ذهن» در عصر حاضر و تقویت گرایش های مادی گرایانه - که مهمترین دلیل آن ناکارآمدی براهین و نارسایی مفاهیم در باب رابطه نفس و بدن است- نویسندگان در این مقاله کوشیده اند این مساله را، با توجه به مبانی حکمت متعالیه ملاصدرا، بررسی نمایند و نشان دهند که از نگاه حکیم ملاصدرا، انسان یک حقیقت وجودی است که هر چند منشا مادی دارد و جسمانی هالحدوث است اما در بستر حرکت جوهری اشتدادی، تا مقام روحانیه البقاء، سیر می کند. تبیین فلسفی این امر، پاسخی به تحلیل های نارسا در باب «ثنویت نفس و بدن» و دیدگاه «منکران تجرد نفس»، خواهد بود.

حزن از شروع پیدایش، همانند دیگر مباحث عرفانی، تحولاتی را پشت سر گذاشت. عامل اولیه شروع حزن و اندوه، آیاتی از قرآن کریم و احادیثی از پیامبر (ص) است که مسلمانان را از عذاب آخرت بیم می دهد. با تاثر از این آیات و احادیث، عده ای غرق در ترس و خوف، با نگاهی به نقائص اعمال خود، در حزن و اندوه فرو رفتند. حزن در ابتدا، عکس العمل روحی و روانی این عده از اصحاب پیامبر (ص) بود که به بکائین مشهور شدند؛ ولی در طی قرن اول هجری، به سبب بحران های سیاسی و اجتماعی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یک میراث معنوی، از زاهدان اولیه به عرفان و تصوف اسلامی رسید.
بعد از این که حزن وارد حلقه های بحث صوفیان شد، مراتبی برای آن قائل شدند و علاوه بر خوف، از قبض و هیبت نیز به عنوان عوامل ایجاد آن نام برده شد و در برابر آن، بحث درباره رجا، بسط و انس هم رونق گرفت.

پدیدارشناسی، پدیدارشناسی هرمنوتیکی و هرمنوتیک فلسفی به صورت فزاینده ای به عنوان روش شناسی های تحقیق مطرح شده اند، اما هنوز در مورد جنبه های خاص و منحصر به فرد این روش شناسی ها، ابهاماتی وجود دارد. مقاله حاضر پس از بررسی مبانی فلسفی این روش شناسی ها به بحث درباره تشابهات و تفاوت های اساسی آنها از جنبه های مختلف پرداخته و در نهایت، با تاکید بر تحقیق و نتایج آن، تفاوت این رویکرد ها را از منظر روش شناسی برجسته می سازد.

تئوری مهبانگ یا انفجار بزرگ، نظریه ای جدید در کی هان شناسی است که در دهه های اخیر، خداشناسان علم مدار استنتاج های خداباورانه از آن داشته اند. مقاله حاضر به بررسی این نظریه علمی و نظریات علمی رقیب در برابر آن می پردازد و می کوشد تا میزان تاثیر این تئوری را بر روی براهین خداشناسی تبیین نماید. نگارنده، با پذیرفتن این اصل مسلم که همواره باید از استنتاج نتایج کلامی از نظریه های علمی جانب احتیاط را پیمود، معتقد است که پیشرفت های برق آسای علم فیزیک و کی هان شناسی در قرن بیستم، نگرش معنوی به جهان را تقویت نموده و این قرن به لحاظ پیوند گزاره های دینی با گزاره های علمی بسیار موفق بوده است.

گرچه فضای گفتگوی منطقی میان ابوسعید بن ابی الخیر و ابن سینا مه آلود بوده و پیرامون زمان، مکان و یا اصل بهره مندی آن از واقعیت تردیدهایی وجود دارد - و دست یابی به خورشید حقیقت در این زمینه مجالی گسترده و در خور را می طلبد- اما مهم تر از آن، سخن درباره محتوای این گفتگو است. کنکاش اصل پرسش ابوسعید، پیشینه و پسینه آن و نیز کاوش در پاسخ ابن سینا و سلف وی و همچنین رویکرد پسینیان به آن شایسته توجهی دو چندان است. مقاله حاضر در پی آن است که در محورهای یاد شده و بویژه شش پاسخ داده شده به این پرسش و با نمایاندن نادرستی برخی از آنها و استواری پاره ای دیگر، کوششی سزاوار ارائه نماید و بدین ترتیب گامی سودمند در سیر مباحث منطقی بردارد.

نظام های فکری و یا درشنه های هندی را می توان به دو دسته الهی و یا باورمند به وجود خدا و غیرالهی و یا غیرمعتقد به خدا تقسیم کرد. از دسته اول می توان به دو مکتب نیایه و دانته اشاره کرد. در این مکاتب به ویژه اولی، برهان هایی بر وجود خداوند اقامه شده است که برخی از آنها معادل هایی در فلسفه اسلامی و غربی دارند و برخی دیگر نیز در زمینه خاص فرهنگ و آموزه های هندویی مطرح شده اند. این برهانها عموما از جانب مکاتب رقیب که خود، گاه از مکاتب الهی و باورمند به خدا به شمار می روند، مورد نقد و بررسی های جدی واقع شده است. تقریر مهم ترین این براهین و مطرح ترین نقدهای آنها به منظور آشنایی خواننده مسلمان پارسی زبان با نوع و شیوه طرح این مباحث در اندیشه هندی، و نه درگیرشدن در خود مباحث و یا رد و قبول استدلال ها، هدف اصلی این نوشتار است.

در این مقاله ضمن اشاره ای گذرا به چگونگی ظهور و پیدایش اسم یونانی لوگوس (logos)؛ نظرگاه های یونانیان، یهود، مسیحیت و تا حدودی نیز دوران معاصر به اجمال تقدیر می شود.
یونانیان به عنوان خاستگاه لوگوس آن را به معانی متعدد و از جمله به معنای؛ کلمه، گفتار، عقل، به کار می بردند. در نزد متکلمان یهود و بویژه فیلون، لوگوس با معادل با پیامبر و رسول و از نظر متلکمان مسیحی نیز لوگوس همان «کلمه الله » یا مسیح و شخص دوم تثلیت مقدس یا «پسر» است که جنبه الوهی داشته و هم جوهر با خدای پدر یا «اب» است.
در دوران معاصر نیز لوگوس معانی متعدد یافته و از جمله از نظر هگل معادل با «روح» و در نزد دریدا معادل با«نوشتار» و از نظر تلیخ نیز به معنای «تجلی خدا» است.