فصلنامه بیماریهای گیاهی
سال سی و هفتم شماره 1 (تیر 1380)

به منظور بررسی تنوع در ویژگی های مولکولی استرین های Spiroplasma citri طی سال های 1375 تا 1377 از میوه درختان پرتقال و گریپ فروت آلوده به بیماری ریزبرگی (استابرن) استان های کرمان، مازندران و فارس نمونه برداری و S.Citri از آنها جدا و کشت گردید. جدایه ها با کشت روی محیط جامد، سه بار تک کلنی گردیده و خالص شدند. DNA ژنومی استرین ها توسط آنزیم های برش دهنده EcoRI و HindIII هضم شده و پس از الکتروفورز در ژل آگارز و انتقال به غشاء نایلونی، با DNA ریبوزومی S.Citri 16S نشاندار شده با دیگوکسیژنین هضم شده با آنزیم EcoRI دو نوار مشاهده شد. طول این دو نوار در 13 استرین ایرانی و نیز استرین تیپ R8A2T معادل 12 و 1.3 کیلو جفت باز بود. استرین 33 شهداد کرمان پلی مورفیزم نشان داد، به طوری که نوار دوم آن حدود 1.7 کیلو باز بود. در هیبریداسیون کاوشگر با DNA هضم شده با آنزیم HindIII در تمام استرین ها یک نوار با اندازه تقریبی 4.2 کیلو جفت باز مشاهده شد. به علت حفظ شدگی بالای DNA ریبوزومی 16S و توالی های اطراف آن، پلی مورفیزم قابل ملاحظه ای در این قسمت از ژنوم استرین ها دیده نشد. اما وجود تفاوت در نوارهای الکتروفورزی DNA های هضم شده به ویژه با آنزیم EcoRI، بیانگر وجود پلی مورفیزم در سایر قسمت های ژنوم استرین ها است.

به منظور شناسایی منابع مقاومت نسبت به نژاد 3 بیمارگر زنگ آفتابگردان (Puccinia helianthi) تعدادی از مواد ژنتیکی آفتابگردان شامل لاینهای برگشت دهنده باروری، مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت ارزیابی مقاومت، هشت روز بعد از مایه زنی قطر کلنی (میسلیوم) قارچ در بافت مزوفیل برگ و 14 روز بعد از مایه زنی قطر جوش های زنگ و تراکم آنها در واحد سطح یادداشت برداری شده، مضافا دوره کمون بیماری نیز در هر مورد مشخص گردید. مواد ژنتیکی مورد مطالعه، بر اساس درجه آلودگی مطابق الگوی یانگ (Yang 1986) به پنج گروه مصون، بسیار مقاوم، مقاوم، حساس و بسیار حساس تفکیک شدند. از مجموع 54 ماده ژنتیکی آزمایش شده، هیبریدهای Hysun 36 و Hysun 45 و Hysun 341 و لاینهای R2 و R55 واکنش مصونیت نشان دادند. شش هیبرید (Hysun 33 و Hysun 354 و Franu و Hysun 33-2 و Super 25 و LGIR 9602) و 17 لاین برگشت دهنده باروری (نظیر، R246 و R201 و R43 و...) و رقم گابور در گروه بسیار مقاوم قرار گرفتند. شش لاین و دو هیبرید در گروه مقاوم، و سایر مواد ژنتیکی در گروه حساس و بسیار حساس قرار گرفتند. هیبریدهای داخلی گلشید، گلدیس و آذرگل واکنش متغیری نسبت به بیماری نشان دادند و لذا توصیه می شود مالعات بیشتری در این خصوص صورت پذیرد.

نماتد مولد زخم ریشه چای Pratylenchus loosi در حال حاضر به عنوان یکی از مهمترین عوامل خسارتزای چای درشمال کشور مطرح است. بوته های آلوده به این نماتد ضعیف و کم رشد، دارای شاخه های متفرق و قادر به تولید شاخه و برگ جدید نمی باشند. برای کنترل این نماتد نماتدکش های نماکور (فنامیفوس) و راگبی (کادوزافوس) در دو باغ آلوده و در دو منطقه مختلف شرق گیلان به مدت دو سال متوالی مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با دو غلظت از گرانول ده درصد نماتدکشهای نماکور و راگبی و همچنین امولسیون (EC400) نماکور در چهار تکرار انجام شد. نمونه برداری از ریشه و خاک اطراف ریشه قبل از مصرف نماتدکش و سپس حدودا دو، پنج و ده ماه بعد از سال اول و دو، شش و سیزده ماه بعد از سال دوم مصرف نماتدکش ها انجام شد و میزان جمعیت نماتد با روش های متعارف از خاک و ریشه استخراج و شمارش گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که کلیه تیمارهای نماتدکش در تمامی تاریخ های نمونه برداری بعد از مصرف در هر دو منطقه باعث کاهش میزان جمعیت نماتد درون ریشه شده و در نمونه برداری های سال دوم بیشترین تلفات را نشان داد و بعلاوه میزان محصول برگ سبز چای نیز در تیمارهای نماتدکش بطور معنی داری بیشتر از تیمارهای شاهد بوده است.

بیماری موزائیک تره ایرانی در بسیاری از سبزی کاری های فارس و بوشهر مشاهده شده است. علائم این بیماری به صورت موزائیک نواری و رگه ای در گیاهان آلوده نمایان است. از گیاهان مبتلا ویروسی جدا و موقتا به نام ویروس موزائیک تره ایرانی (Perian leek mosaic virus، PLMV) نامیده شد. به منظور بررسی ویروس، یک بوته مبتلا به گلخانه منتقل و به عنوان منبع ویروس و با استفاده از پلی اتیلین گلیکول 6000 (PEG 6000)، بالشک سوکروز و بالاخره سانتریفوژ کردن در لوله های دارای شیب چگالی سورکوز - سولفات سزیوم خالص سازی گردید. آنتی سرم تهیه شده علیه PLMV، در آزمون های سرولوژیکی رسوب در قطرات ریز، نشت دو طرفه در ژل آگاروز، الیزا به روش مستقیم و غیر مستقیم و ایمونوالکترون میکروسکوپی مورد استفاده قرار گرفت. این ویروس به روس مایه زنی مکانیکی روی Chenopodium quinoa لکه موضعی و در پیاز خوراکی (Allium cepa) و تره ایرانی موزائیک سیستمیک ایجاد کرد. بر اساس آزمون های سرولوژیکی، سیر (Allium Sativum) و پیاز خوراکی بعنوان دیگر میزبانان طبیعی ویروس شناسایی شدند. طول نرمال 30 پیکره ویروس در عصاره تره ایرانی آلوده، 724 نانومتر تعیین شد. با الکتروفورز آموده ویروس خالص شده به روش SDS-PAGE، وزن مولکولی پروتئین پوششی ویروس kDa 37.4 و با الکتروفورز RNA در ژل آگاروز، وزن مولکولی ژنوم 106×3.4 دالتون برآورد شد. PLMV با کنه Aceria(=Eriphyes)tulipae به تره ایرانی منتقل شد اما ویروس توسط شته های Aphis gossypii و A. craccivora انتقال نیافت. با وجود این، بر اساس اختلافات دامنه میزبانی گلخانه ای و طبیعی و خصوصیات فیزیکو شیمیایی PLMV با سایر ویروس های کنه زاد آلوده کننده جنس Allium، احتمال می رود این ویروس سویه جدیدی از ویروس های کنه زاد جنس Allium یا ویروس گزارش نشده ای از این گیاهان باشد.

برای روشن شدن چرخه زندگی و نحوه بقای قارچ Magnoporthe salvinii، عامل بیماری پوسیدگی ساقه برنج در مزارع گیلان، تحقیقی طی سالهای 73 و 74 انجام گردید. بر اساس مشاهدات مکرر معلوم شد که قارچ در خزانه های آلوده به اسکلروتیوم (سختینه) باعث بروز آلودگی روی غلافهای خارجی برگ نشاهای کاملا رشد کرده، می گردد. در شرایط استان گیلان، فعالیت قارچ در مزرعه از اواخر اردیبهشت ماه، در مرحهل پنجه زنی گیاه و حتی کمی قبل از آن شروع می شود. در این هنگام سختینه های شناور در سطح آب باعث آلوده شدن غلافهای خارجی برگ در سطح تماس با آب می گردند و قارچ به تدریج غلافهای درونی تر را آلوده نموده به بافت ساقه نفوذ می کند. ساقه های آلوده در نزدیک طوقه، سیاه، پوسیده و سست می شوند و بعد از تشکیل خوشه و با پر شدن دانه، براحتی با وزش باد و بارش اندک باران ورس می کنند. در انتهای فصل رشد که یگاه به طرف خشک شدن می رود سختینه های قارچ در بافت خشکیده خارجی ترین غلاف برگ و درون ساقه تشکیل می شوند. همچنین بوته های آلوده کوتاه تر از بوته های سالم بوده و بعلت ضعیف بودن ریشه به راحتی از خاک کنده می شوند. با کشت قطعات مختلف ساقه روی محیط غذایی PDA معلوم شد که پیشروی قارچ در طول ساقه حداکثر تا اواسط میانگره سوم به طرف خوشه است و قارچ ریشه و طوقه را آلوده نمی کند بر اساس آزمایشی که در تشتک های پلاستیکی و در شرایط طبیعی انجام گردید، سختینه ها به مدت 10 - 8 ماه قدرت جوانه زنی خود را در خاک به خوبی حفظ کردند. سختینه ها هنگام آلوده کردن گیاه بعد از تندش، آپرسوریم (apperssorium) تولید می نمایند. در آزمایشگاه این آپرسوریوم ها از نظر شکل ورنگ متفاوت بوده و به رنگ زیتونی بودند. با نمونه برداری های مکرر از مزارع آلوده، پریتسیومها با تلاقی دادن جدایه های تک کنیدیوم شده قارچ روی ساقه های بریده و سترون برنج درون فلاسک های ارلن مایر و محیط Sach''s agar درون تشتک های پتری بدست آمدند. در این آزمایش از 13 جدایه استفاده شد و پس از 78 تلاقی حدود 50% آنها منتهی به تولید پریتسیوم شدند. پریتسیومها 7 - 6 روز پس از تلاقی تک کنیدی ها شروع به تشکیل کرده و طی 16 روز کامل شدند.

در طول فصل زراعی سال 1377 و 1378 از خزانه هیا برنج استان های فارس و کهکیلویه و بویر احمد بازدید و از گیاهچه هایی که دارای علائم نوارهای آبگز و قهوه ای در غلاف برگ و در طول میانبرگ های پایینی بودند نمونه برداری گردید. چهل و یک جدایه باکتری از گیاهچه های برنج از نقاط مختلف برنج کاری جدا و بیماری زایی آنها روی برنج به اثبات رسید. بر اساس آزمون های استاندارد بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی باکتری عامل بیماری لکه نواری برنج Acidovorax avenae subsp. Avenae تشخیص داده شد. در طی این بازدیدها مشخص گردید که بیماری لکه نواری باکتریایی برنج در این دو استان پراکندگی وسیعی روی ارقام برنج محلی دارد. در آزمون زیست سنجی، تعدادی از جدایه ها در مقابل قارچ Pyricularia grisea، ایجاد هاله باز دارنده نمودند که حاکی از توانایی تولید مواد ضد قارچی توسط باکتری می باشد. جدایه های عامل بیماری بر اساس تفاوت در هیدرولیز لسیتین و تولید مواد ضد قارچی به چهار گروه تقسیم بندی شدند. همچنین نقوش الکتروفورزی پروتئین های سلولی جدایه ها یکسان بود. درصد آلودگی گیاهچه ها در خزانه ها متفاوت بود و حداکثر 3.2 درصد در رقم کامفیروزی و میرزا عنبربو و حداقل 2.1 درصد در رقم لنجانی تعیین شد. درصد بذر زادی باکتری عامل بیماری در اراقم مختلف بین 5 - 3.5 درصد متغیر بود. بیماری زایی دوازده جدایه از باکتری مذکور روی گیاهان ذرت، سورگوم، جو، یولاف، نیشکر، ارزن، دم روباهی، قیاق، گندم و سوروف به اثبات رسید که موید دامنه میزبانی وسیع این باکتری می باشد. بیماری لکه نواری برنج قبلا از استانهای گیلان و مازندران گزارش گردیده است. این اولین گزارش از وقوع آن در دو استان جنوبی کشور می باشد.

ویروس موزائیک نوار سبزرد قیاق دارای پیکره های ایزومتریک به قطر 30 نانومتر و دارای ژنوم آر. ان. ای تک لا، مثبت بطولkbp 4.4، kbp 1.8 و kbp 0.9 تشخیص داده شدند. دی. ان. ای هال مکمل (cDNA) دو انتهای 5 و 3 ژنوم ویروس ساخته شدند و به عنوان شناسگر در آزمون نوردرن بالت هیبریداسیون مورد استفاده قرار گرفتند. آر. ان. ای ژنومی از آموده ویروس خالص، آر. ان. ای کل گیاه ذرت آلوده و آر. ان. ای دولای kbp 4.4 در آزمون فوق با هر دو شناسگر واکنش داد. قطعات آر. ان. ای دو لای kbp 1.8 و kbp 0.9 تنها با شناسگر مربوط به انتهای 3 ژنوم واکنس دادند. لذا با توجه به دارا بودن ناحیه 3 ژنوم و وضعیت موجود در ویروس های مشابه، احتمال داده می شود که آر. ان. ای های مزبور زیر ژنومی باشند. همچنین با توجه به ظرفیت کد کنندگی ORF3 و وزن مولکولی پروتئین پوششی ویروس پیش بینی می شود که پروتئین پوششی ویروس توسط این ORF که در آر. ان. ای زیر ژنومی شماره 1 (kb1.8) قرار دارد کد شود. ORF4 و ORF5 در آر. ان. ای زیر ژنومی شماره 2 (kb 0.9) قرار دارند.

به منظور تعیین عوامل پوسیدگی طوقه و ریشه گندم در استان چهار محال و بختیاری طی دو فصل زراعی 77 - 1376 از مزارع گندم آبی مناطق سامان، بن، لردگان، شهر کیان و بروجن در سه مرحله گیاهچه، پنجه زنی و خوشه دهی تا سفت شدن دانه نمونه برداری به عمل آمد. قطعاتی از بین قسمت های سالم و پوسیده ریشه و طوقه بعد از ضد عفونی سطحی با محلول هیپوکلریت سدیم 2% تجاری به مدت 2 تا 3 دقیقه روی محیط غذایی اسیدی و غیر اسیدی PDA کشت گردید. از کشت نمونه های جمعا 146 جدایه بدست آمد که بر اساس خصوصیات ظاهری به 8 گروه تقسیم بندی شدند. از هر گروه 2 جدایه بصورت تصادفی انتخاب و آزمایش های بیماریزایی و شناسایی روی آنها صورت پذیرفت. بیماریزایی با استفاده از روش های Root dip, Seed inoculation و روش رایس و گرالج (1981) انجام شد. در آزمایش های بیماریزایی آبیاری تا موقع سبز شدن دانه ها بصورت معمول (100 میلی لیتر در روز) و بعد از آن تیمارها به دو گروه تقسیم شدند. در روش رایس و گرالج 7 روز بعد از قرار دادن گیاهچه ها در گلدان و اطمینان از استقرار آنها تنش اول و 10 روز بعد تنش دوم اعمال شد. نتایج حاصل نشان داد که در بین قارچ های بیماریزا Fusarium graminerarum بیشترین فراوانی (34) را دارد که بعنوان یک بیمارگر عمده طوقه و ریشه غلات محسوب می شود. سپس گونه های longipes, Rhizoctionia salari, F.equiseti, F. culmorum به ترتیب با 32، 23، 18، 18 و 12 جدایه بیشترین فراوانی را داشتند.
این مطالعه نشان داد که عمده عوامل بیماریزای طوقه و ریشه گندم در استان گونه های فوزاریوم می باشند که محتمالا بدلیل عدم آبیاری صحیح و اعمال تنش های رطوبتی در مراحل حساس رشد گیاه توسعه پیدا کرده و هر ساله خسارت زیادی را ببار می آورند. تنش رطوبتی محتملا فعالیت عامل بیماریزا را بطور مستقیم یا غیر مستقیم از طریق تاثیر در حساسیت میزبان، تحت تاثیر قرار می دهد.
نتایج حاصل از تعیین درصد آلودگی در منطقه در مرحله گیاهچه، پنجه زنی و خوشه دهی تا سفت شدن دانه به ترتیب عبارتند از: 11.16%، 13.18%، 30.68% است و همچنین در مرحله برداشت قاعده ساقه های متوسط بین 33 تا 82 درصد علائم آلودگی را نشان می دهند که تعدادی از این نمونه ها بصورت تصادفی انتخاب گردید و به آزمایشگاه انتقال داده شد که کل جدایه های بدست آمده در این بررسی مربوط به گونه های فوزاریوم بود.

در این بررسی 122 جدایه باکتری Rhodococcus fascians از منابع مختلف گیاهی و خاک اطراف طوقه گیاهان سالم و مبتلا به بیماری گال برگی جداسازی شدند. این سویه ها از لحاظ مشخصات بیوشیمیایی، مورفولوژیکی، تغذیه ای، دامنه میزبانی و حساسیت به آنتی بیوتیک ها مطالعه و با دو جدایه از شمال و جدایه 981011 (جدایه استاندارد) مقایسه گردیدند. بررسی های انجام شده نشان داد که جدایه های توتون (ترکیش و گلوتینوزا) بیشترین و جدایه های لادن کمترین شباهت را با جدایه 981011 دارند. از میان جدایه های شیراز، جدایه لادن با 84.3% بیشترین شباهت و جدایه شمعدانی با 85.7% شباهت نزدیکترین جدایه به جدایه شمعدانی شمال chloramphenicol مقاوم بودند. جدایه های لادن و توتون گلوتینوزا نسبت به تعداد بیشتری از فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی بنظر می رسد که سویه های R. fascians جدا شده از میزبانان مختلف در شیراز گروه نسبتا همگنی تشکیل داده و شباهت آنها به جدایه 981011 (جدایه استاندارد) نیز زیاد است، اما از سویه های شمعدانی شمال متمایز می باشند. آزمون تعیین درصد بذرزادی باکتری در دو گیاه لادن آلوده و کوکب تجارتی نشان داد که این باکتری در لادن به میزان 23% بذرزاد بوده و بذور کوکب تجارتی نیز به میزان 4% به باکتری آلوده می باشند. از لحاظ دامنه میزبانی هیچیک از جدایه ها قادر به ایجاد علایم روی شب بو، میخک، منداب، کدو، گل مریم و کنجد نبودند، در حالیکه اغلب جدایه روی خلر، نخود فرنگی، و یا هر دو این میزبان ها تولید علایم گال برگی نمودند. این بررسی نشان داد که جدایه های مختلف از لحاظ دامنه میزبانی تفاوت های اندکی با یکدیگر دارند اما تخصص میزبانی خاصی را نمی توان برای آنها در نظر گرفت. در جدا سازی باکتری از خاک، از محیط کشت D2 و روش طعمه گذاری استفاده گردید که استفاده از محیط کشت مذکور راندمان بالاتری را نسبت به روش طعمه گذاری نشان داد.

به منظور تعیین میزان حساسیت نسبی برخی واریته های مرکبات به خشکیدگی سر شاخه و زوال درختان مرکبات ناشی از قارچ Nattrassia mangiferae و25 رقم از مرکبات مهم و اقتصادی که در استان خوزستان کشت می گردد، انتخاب و حساسیت نسبی آنها به روش شاخه های بریده و مایه زنی نهال های دو ساله در شرایط طبیعی مورد بررسی قرار گرفت. از هر واریته پنج قطعه از شاخه های تقریبا هم سن جدا و بعد از انتقال به آزمایشگاه با اتانل 70 درصد ضد عفونی سطحی شد. سپس در وط هر قطعه محل مناسبی برای مایه زنی در نظر گرفته و با چوب پنبه سوراخ کن دیسکی از پوست تا سطح کامبیوم برداشته شد. مایه زنی با دیسک های کشت تازه قارچ به گونه ای انجام شد که میسلیوم ها با کامبیوم در تماس باشند. دیسک ها در محل مایه زنی با یک لایه پارافیلم و دو لایه نوار چسب کاغذی پوشانده شد. شاخه های مایه زنی شده در ظرف های پلاستیکی با رطوبت نسبی بالا و نور طبیعی قرار داده شدند. در خاتمه آزمایش پوست قطعات مایه زنی شده به صورتی جدا گردید که سطح کامبیوم و حاشیه زخم ها مشخص شود. سپس مساحت زخم ها اندازه گیری شد و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.
از نه واریته لیمو و لایم مورد آزمایش، یوریکا، میر، لایم مکزیکی و لمون لیسبون به ترتیب بیشترین حساسیت در حالیکه مگدالینا و لیمو شیرین به ترتیب کمترین حساسیت را نشان دادند. از پنج رقم گریپ فروت مورد استفاده، ردبلاش و روبی بالاترین و رقم شمبار کمترین حساسیت را نشان دادند. نتایج موید این است که پرتقال، نارنگی و نارنج نسبت به لیمو، لایم و گریپ فروت حساسیت کمتری نسبت به بیماری خشکیدگی سر شاخه در خوزستان نشان می دهند. بررسی مقاومت ارقام روی نهال های دو ساله مایه زنی شده در شرایط طبیعی و تعیین شدت و درصد آلودگی درختان همین ارقام در باغ های منطقه، با نتایج حاصل از آزمایشات شاخه های بریده همخوانی داشت.

از ذرت های مبتلا به موزائیک در دشت ناز ساری پوتی ویروسی جدا شد که از پوتی ویروس هایی که قبلا از ذرت و نیشکر از ایران گزارش شده متفاوت بود. این جدایه که با کوتاهه (Maize, Mazandaran (MM مشخص می شود در آزمایش های دامنه میزبانی قادر به انتقال مکانیکی به قیاق بود ولی قابلیت انتقال به یولاف را نداشت. MM پس از تکثیر با استفاده از بافر فسفات و سانتریفوژ کردن افتراقی خالص گردید. با تزریق آموده ویروس خالص به خرگوش آنتی سرم تهیه گردید. عیار آنتی سرم در آزمون رسوب در قطره های کوچک 1024 و در نشت دو طرفه در آگار 16 بود. این آنتی سرم در آزمون نشت دو طرفه در آگار با آموده ویروس خالص و عصاره گیاه آلوده واکنش داد، اما باعصاره گیاه سالم واکنشی نداشت. بر اساس آزمونهای نشت در آگار، این ویروس با ویروس موزائیک کوتولگی ذرت (MDMV) رابطه ای نزدیک، با پوتی ویروس موزائیک ذرت از شیراز (MS) رابطه ای دورتر و با ویروس موزائیک نیشکر (ScMV) رابطه ای ضعیف داشت، ولیبا ویروس موزائیک سورگوم (SrMV) و ویروس موزائیک قیاق (JgMV) فاقد واکنش بود. بر اساس آزمون های الیزا، ایمنی سنجی نقطه ای (DIBA) و نشت دو طرفه در ژل آگار، جدایه MM از جدایه ScMV دشت ناز و MS کاملا متفاوت بود. وزن مولکولی پروتئین پوششی و ژنوم ویروس در الکتروفورز ژلی پلی آکریلامید و آگاروز به ترتیب kDa 37 و Da 106×3.3 تخمین زده شد. بر اساس داده های حاصل از آزمایش های دامنه میزبانی، رابطه های سرولوژیکی و جرم تقریبی پروتئین پوششی و RNA، جدایه MM سویه ای از MDMV تشخیص داده شد.
آزمایش های الیزا نشان داد که این ویروس عامل بسیار مهم در آلودگی ویروس ذرت دشت ناز ساری است. از 396 نمونه ذرت مبتلا به موزائیک 70 درصد آلودگی ناشی از MM بود.