فهرست مطالب

پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی - سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 37، پاییز و زمستان 1394)

نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 37، پاییز و زمستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/05/27
  • تعداد عناوین: 6
|
  • مقاله پژوهشی
  • نعمت الله فاضلی* صفحات 1-24
    مقاله حاضر تحلیلی در زمینه نوشتن و «سواد دانشگاهی» در حوزه علوم انسانی و اجتماعی در ایران امروز است. در این مقاله برآنم امر نوشتن در بستر اجتماعی و معرفتی نظام دانشگاهی را بررسی و راهبردی برای مواجهه با «وضعیت مسئله مندی» ارائه کنم. این راهبرد در «سطح عاملیت» یا فردی، اتخاذ «رویکردی وجودی» به امر نوشتن به وسیله دانشگاهیان و در «سطح ساختار»، بازاندیشی وایجاد تحولات ساختاری است. در بخش اول مقاله، «نوشتن دانشگاهی» را به عنوان نوعی مسئله صورت بندی کرده و نوشتن را چون امری پرابلماتیک توضیح داده ام. در بخش دوم، رویکرد نظری با عنوان نوشتن به منزله «امر وجودی» را ارائه کرده ام و نشان داده ام که چگونه می توان با اتخاذ و قبول این رویکرد، مسئله نوشتن دانشگاهی را تحلیل و راهبردی برای مواجهه با آن ارائه کرد. اساس سومین بخش مقاله، ارائه رویکردی روش شناسانه برای کاربست تحلیل وجودی نوشتن است. در این زمینه ابعاد مختلف راهبرد «خودروایتگری محققانه» و «خودمردم نگاری» را توضیح داده ام. بخش پایانی مقاله را به تبیین اهمیت رویکرد وجودی به نوشتن اختصاص داده، برخی انتقادات به این رویکرد را مختصرا بیان کرده ام.
    کلیدواژگان: نوشتن دانشگاهی، سواد دانشگاهی، وجودگرایی، خودروایتگری محققانه، خودمردم نگاری
  • زهرا ابوالحسنی چیمه* صفحات 25-49
    این مقاله با بررسی یکی از کتاب های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان، به اهمیت چگونگی بازنمون مولفه های فرهنگی در تقویت توانش گفتمان بینافرهنگی پرداخته است. کتاب فارسی در کاربرد: کتاب درسی مقدماتی زبان و فرهنگ، نوشته آنوشا صدیقی برای فارسی آموزان خارج از ایران به عنوان منبع درسی آموزش زبان فارسی به عنوان زبان خارجی تالیف شده است و به صورت دو زبانه هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم آموزش فرهنگ در کنار زبان را هدف اصلی درنظر گرفته است. در مطالعه حاضر با استفاده از انگاره ریزاگر (1991) برای تحلیل فرهنگ در کتاب های درسی آموزش زبان، مولفه های فرهنگی خرد و کلان، مسائل بینافرهنگی و دیدگاه مولف، و با هدف گذاری تقویت مهارت گفتمان بینافرهنگی در این کتاب بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که مولف تلاش نموده است هم در ابعاد فرهنگ رویین، مانند ادبیات، هنر، موسیقی، تاریخ، و هم در ابعاد فرهنگ زیرین، مانند رفتار، نگرش، باور و تعاملات روزآمد، نکاتی را در محتوا بگنجاند، اما این نکات محتوایی نگاهی همه جانبه و جامع را در اختیار زبان آموز قرار نمی دهد. کتاب به ویژه در حوزه فرهنگ روزآمد و نگرش های اجتماعی دچار نوعی «انجماد» و نادیده انگاری شده است، به گونه ای که نسبت بازنمون مولفه های فرهنگی پیش و پس از انقلاب 89 درصد به 11 درصد محاسبه شد. نتیجه آنکه این کتاب نمی تواند منبع جامع و کاملی برای تقویت گفتمان بینافرهنگی برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان خارج از ایران تلقی شود.
    کلیدواژگان: گفتمان بینافرهنگی، کتاب درسی فارسی در کاربرد، بازنمون مولفه های فرهنگی
  • فواد مولودی* صفحات 41-71
    یکی از آسیب های اساسی منابع درسی برای دروس «ادبیات معاصر نثر» و «ادبیات داستانی» در دانشگاه های ایران، کلی گویی و ناروشمندی است. در این کتاب ها معمولا به تاریخ توصیفی آثار داستانی و معرفی نویسندگان آن ها می پردازند و تقسیم بندی ها بر اساس ادوار تاریخی است. کمتر پیش آمده است که مولفان این منابع درسی به جریان شناسی آثار داستانی پرداخته باشند و معمولا بر اساس ژانرهای روایی یا طبقه بندی های موضوعی یا رویکردهای مکتب شناسانه، سیر تحول و تطور متون نثر معاصر و متون داستانی را بررسی نکرده اند؛ بدین سبب بیشتر دانشجویانی که دروس مذکور را می گذرانند، در نهایت، حجم انبوهی از اطلاعات و داده های پراکنده و غیرهدفمند را به یاد می سپارند بی آنکه به نگاهی ساختاری و تحلیلی روشمند و هدفمند دست یافته باشند. حال که عنوان درسی «جریان شناسی نثر معاصر» تصویب شده است بازنگری روشمند این حوزه مطالعاتی ضرورت دارد. با چنین دغدغه ای، در مقاله حاضر به بررسی تاریخی تحلیلی یکی از جریان های عمده نثر فارسی در داستان معاصر، با عنوان «روایت ذهنی» پرداخته و کوشیده ایم در گام نخست به چهارچوبی نظری از روایت ذهنی دست یابیم که هم زمان دو حوزه زیبایی شناختی و معرفت شناختی را دربر گیرد و از مطالعات فرمالیستی رایج فاصله داشته باشد؛ در گام بعدی، زمینه های اجتماعی پیدایش این ژانر روایی را در غرب و متاثر از گفتمان های غالب فکری و علمی آنجا نشان دهیم؛ در ادامه، شرایط پیدایش روایت ذهنی در ایران را بررسی و در نهایت، نقطه های آغاز و تاریخ تطور و تکامل آن را در آثار نویسندگان ایرانی تحلیل می کنیم. هدف از این مقاله، عرضه الگویی عملی برای مولفان درس نامه «جریان شناسی نثر معاصر فارسی» است تا در بررسی دیگر جریان های نثر سه مرحله مذکور را در نظر داشته باشند.
    کلیدواژگان: سرفصل های درسی، درس نامه دانشگاهی، جریان شناسی داستان فارسی، روایت ذهنی، مولفه های روایی
  • هادی نظری منظم*، عیسی متقی زاده، لیلا محمدی نیا صفحات 72-97
    کتاب های درسی در نظام های متمرکز اهمیت زیادی دارد، بنابراین رعایت اصول استاندارد تالیف کتاب در این نظام ها حائز اهمیت است. در کتاب های درسی مکالمه عربی که سازمان مرکزی پیام نور معرفی می کند سه اصل سازماندهی اصولی محتوا، خودآموز بودن و اهدافی که در سرفصل آن ها مشخص شده، مهم است. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و پیمایشی و با اتکا بر منابع مختلف، معیارها و شاخص ها ی ارزیابی کتاب های مکالمه عربی دانشگاه پیام نور توصیف شد و با روش هدفمند، ده استاد و عضو هیئت علمی در حوزه آموزش زبان عربی و آموزش زبان های خارجی دیگر جهت مصاحبه نیمه سازمان یافته در خصوص این معیارها و شاخص ها برگزیده شدند. هدف از این کار، دستیابی به معیارها و شاخص هایی استاندارد با توجه به نظام دانشگاهی پیام نور است؛ زیرا معیار و شاخص مانند یک قانون برای تدوین و ارزیابی کتاب محسوب می شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که از معیارهای مهم ارزیابی کتاب در بعد محتوایی، لزوم توجه به رویکرد ارتباطی در آموزش و تالیف کتاب های آموزش زبان است. نتیجه مهم تر اینکه محتوای کتاب هایی که برای مکالمه عربی دانشگاه پیام نور معرفی می شود بهتر است در قالب نرم افزار آموزشی بوده و یا دست کم کتاب همراه با متن صوتی باشد.
    کلیدواژگان: شاخص های تدوین، کتاب های مکالمه عربی، دانشگاه پیام نور، اهدف آموزشی وزارت علوم
  • حبیب الله حلیمی جلودار* صفحات 98-117
    ارزیابی شیوه آموزش به منظور ادراک میزان انتقال و تاثیرگذاری مفاهیم آموزشی به فراگیران اهمیت زیادی دارد؛ به ویژه اینکه آموزش معارف اسلامی به دانشجویان و رسوخ به نظام اعتقادات و پدیداری در رفتار آنان، به عنوان اهداف تربیتی مورد نظر نظام آموزش عالی به موازات فراگیری رشته های تخصصی (غیر علوم انسانی) در فضای دانشگاه اهمیت توجه بر شیوه های آموزش را دوچندان می کند. هدف این مقاله بررسی دیدگاه دانشجویان درباره شیوه آموزش کنونی معارف اسلامی و ارزیابی نیازشان در مقایسه با به کارگیری سایر شیوه های آموزشی با تاکید بر خصایص جمعیت شناختی دانشجویان است. روشاین پژوهش با روش کمی و به صورت پیمایشی با استفاده از شیوه پرسش نامه در میان 447 نفر از دانشجویان دانشگاه مازندران با روش نمونه گیری طبقه بندی شده چندمرحله ای انجام شده است. طبق یافته ها، بیش از دوسوم از دانشجویان (77%) بر ضرورت استفاده از شیوه های جدید آموزش معارف اسلامی تاکید نموده اند. دانشجویان به تنظیم دروس معارف اسلامی با رشته های تخصصی و از میان روش های گوناگون به ارائه طرح های پژوهشی بیشتر گرایش داشته اند. 4/40 درصد از دانشجویان، استادان را در سطح قوی و 3/48 درصد از آنان کیفیت متون آموزشی معارف اسلامی را در سطح متوسط ارزیابی کرده اند. لذا توجه به ضرورت تفکر، خلاقیت، تجزیه و تحلیل، زیبایی شناسی و نقد مباحث مطرح، از اصولی اند که جذابیت محتوایی را تقویت و زمینه های رشد و تعالی دانشجویان را در برابر چالش ها و تهدیدهای پیش روی زندگی فراهم می کنند. یافته های تحقیق نشان می دهد که دانشجویان به یادگیری عمیق و آموزش کاربردی معارف اسلامی تمایل دارند که با افزایش سطح تحصیلات بیشتر احساس می شود.
    کلیدواژگان: شیوه آموزش، دروس معارف، عملکرد استادان، متون آموزشی، یادگیری
  • مهدی حیدری* صفحات 118-146
    رودکی پژوهی در ایران سابقه ای دیرینه دارد، اما تحقیقات معاصران ما در زمینه اشعار رودکی هنوز کامل نیست. در این مقاله برآنیم تا ابتدا به دیوان های چاپ شده در ایران، یعنی کتاب محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، اثر سعید نفیسی، دیوان شعر رودکی با شرح و توضیح جعفر شعار، و دیوان رودکی با شرح و توضیح منوچهر دانش پژوه، نصرالله امامی و کامل احمدنژاد نگاهی بیفکنیم و سپس گزیده های اشعار رودکی منتشر شده در ایران را نقد و بررسی کنیم؛ در این خصوص به کتاب های مهم و درسی این حوزه، یعنی گزینه سخن پارسی 2 رودکی به کوشش خلیل خطیب رهبر، گزیده اشعار رودکی با پژوهش و شرح جعفر شعار و حسن انوری، برگزیده اشعار رودکی و منوچهری تالیف اسماعیل حاکمی، بهترین رودکی همراه با اشعار نویافته، به تدوینمحمدعلی سپانلو، استاد شاعران رودکی (شرح حال و گزیده اشعار)، تالیف نصرالله امامی، و پیشگامان شعر فارسی اثر دکتر نصرالله امامی خواهیم پرداخت. البته در این زمینه، کتاب هایی مورد نظر است که بخش اعظم و مهمی از آن ها به رودکی اختصاص دارد و موضوع پیشاهنگان و پیشگامان نظم فارسی به طور عموم و مطلق مطرح نیست. در واقع، نقد کتاب هایی از این دست و همچنین دیوان های ترتیب داده شده از اشعار رودکی در خارج از ایران (به خصوص در تاجیکستان) مجالی دیگر می طلبد. در این مقاله برآنیم تا با مقایسه شروح و گزیده ها با یکدیگر، نقاط ضعف و قوت هر یک را در راستای آموزش بیابیم و در خلال این قیاس ها، معانی ابیات مبهم و مشکلات اشعار رودکی را تا حد ممکن روشن سازیم.
    کلیدواژگان: شعر، رودکی، نقد، دیوان، گزیده