نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
سال بیست و یکم شماره 1 (پیاپی 40، بهار و تابستان 1396)

رشته مدیریت آموزشی یکی از رشته های با قدمت و پرطرفدار در مجموعه علوم تربیتی است که در بسیاری از دانشگاه های معتبر دولتی و غیردولتی دانشجویان زیادی را مجذوب خود و جایگاه ویژه ای بین اجتماع علمی حوزه علوم تربیتی کسب کرده است. در این رشته، استادان بسیاری کتاب های درسی تالیف کرده اند، از جمله علی علاقه بند نویسنده کتاب مبانی نظری و اصول مدیریت آموزشی.این اثر یکی از کتاب های پرارجاع و منبعی مهم برای آزمون کارشناسی ارشد و دکتری است. تاکنون تلاش پژوهشی خاصی برای ارزیابی این کتاب انجام نشده است؛ پژوهش توصیفی پیمایشی حاضر با کاربست صد ویژگی کتاب دانشگاهی کارآمد و اثربخش، این کتاب را از دیدگاه 70 دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری مدیریت آموزشی در 6 دانشگاه دولتی شهر تهران ارزیابی کرده است. داده های فراهم شده از پرسشنامه ای روا و پایا، به وسیله آزمون های ناپارامتریک خی دو و فریدمن تحلیل شدند. نتایج نشان داد که کتاب مورد ارزیابی هرچند در برخی از ابعاد وضعیت مطلوبی دارد؛ اما در برخی از ابعاد بسیار مهم دیگر، شامل «جامعیت و روزآمدی»، «پاکیزگی نگارشی و ادبی»، «همخوانی با نظریه های یادگیری»، و «ماهیت تعاملی و توان انگیزشی» مناسب نیست. در پایان مقاله درمورد یافته ها بحث شده است.

مقاله حاضر می کوشد تا نشان دهد مجاز فراتر از جایگزینی صرف واژه ها در انسجام متن نقش‏آفرینی می‏کند؛ بنابراین در این مقاله مجاز پدیده‏ای مفهومی و مربوط به شناخت و نه مربوط به زبان تلقی می شود. چرا که به باور ما مجاز با ایجاد تعامل بین سه گستره شناخت‏شناسی، هستی‏شناسی و زبان‏شناسی، انسجام متنی را رقم می‏زند. این امر خاص زبان ادبی نیست، بلکه در زبان روزمره هم شاهد آن هستیم. برای اثبات چنین مدعایی نگاهی نشانه‏شناختی و شناختی به مجاز را برمی گزینیم و با اتخاذ رویکرد انسجام هلیدی و حسن (1976) می‏کوشیم نشان دهیم با جایگزینی نگاهی مجازی به جای این رویکرد صوری می‏توان تحلیل‏هایی هم فراگیرتر و هم ساده‏تر ارائه داد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مجاز نه‏تنها می‏تواند چنین نقشی را ایفا کند، بلکه حتی خلق و سازماندهی متن را هم رقم می زند.

کتاب شناسی ها در جایگاه اساسی ترین منابع جست و جو و پژوهش، یاریگر محققان هستند و در این بین، کتاب شناسی هایی که درباره یک رشته نوپا در کشورمان نگاشته می شوند، اهمیت دوچندان می یابند. کتاب شناسی ادبیات تطبیقی در ایران اثر نعمت الله ایران زاده و همکاران (1393)، از این حیث که آثار عملی و نظری این حوزه را در زبان فارسی نشان می دهد و جزو نخستین آثار در این زمینه است، کاری ارزشمند شمرده می شود. گردآورندگان در اثر یادشده بیش از هزار منبع و مدرک با گونه شناسی های مختلف را استخراج و توصیف کرده اند. گردآوری چنین منابعی مانع از تکرار پژوهش در حوزه ادبیات تطبیقی خواهد شد. معرفی آثار دیده نشده یا کمتر دیده شده در این حوزه معرفتی، یکی دیگر از دستاوردهای این کتاب شناسی است. بر اساس پژوهش حاضر و با بررسی تک تک مدخل های اثر از جنبه صوری و محتوایی در کنار ارزش های یاد شده، کاستی هایی را می توان در این اثر یافت: جامع نبودن کتاب شناسی، ورود آثار نامرتبط با ادبیات تطبیقی به اثر، مشخص نبودن چارچوب زبانی کتاب شناسی و محدود شدن آن به فارسی، ابهام و نقص در گونه شناسی مدارک موجود در کتاب شناسی، یکدست نبودن در داده پردازی های کتاب شناسی، فقدان یکدستی صوری و محتوایی در چکیده ها، مشخص نبودن معیار و ملاک انتخاب آثار به علت ابهام در تعریف چارچوب مند ادبیات تطبیقی برای این پژوهش، نبود منابع در انتهای اثر، و ضعف در نمایه ها کاستی هایی هستند که می توان با رفع آن ها اثری جامع تر و منقح تر به جامعه علمی و پژوهشگران حوزه ادبیات تطبیقی عرضه کرد. در نوشتار پیش رو، ضمن تشریح مفصل موارد مذکور، در هر بخش، پیشنهادهایی برای بهبود کیفی اثر ارائه شده است.

بررسی و نقد کتاب های درسی دانشگاهی گامی است در جهت بهبود وضعیت کتب آموزشی بر مبنای اهداف تعریف شده و معین، و این امر مولفان را در ارائه مواد آموزشی در قالب کتب درسی یاری می رساند. کتاب فقه اللغه العربیه و علم اللغه الحدیث اثر محمدعلی حسینی (1388) ازجمله تالیفاتی است که «سمت» آن را در زمینه فقه اللغه و زبان شناسی جدید به زبان عربی منتشر کرده است. با توجه به اهمیت آشنایی دانشجویان با دانش زبان شناسی و مباحث زبان شناسی عربی، ارزیابی این کتاب با تکیه بر معیارها و ابزارهای علمی ضروری است تا میزان رعایت اصول آموزشی در آن و تطابق کتاب با چارچوب کتاب های درسی دانشگاهی به دقت بررسی شود. از این رو، مقاله حاضر با رویکردی توصفی تحلیلی به بررسی و نقد کتاب مذکور به عنوان منبع اصلی درس «فقه اللغه» در مقطع کارشناسی می پردازد و میزان کارآمدی آن را در معرفی علم زبان شناسی بررسی می کند. مهم ترین یافته های پژوهش حاضر بیانگر آن است که کتاب سیر منطقی مطالب مرتبط با فقه اللغه را دنبال نکرده است و پاسخ گوی تمام نیازهای دانشجویان برای آشنایی با زبان شناسی عربی نیست. همچنین، ارائه مطالب در پاراگراف های بلند و طولانی، بهره نبردن از نمودار و تصویر جهت ارتقای درک و فهم دانشجو، خلاصه نکردن از مباحث هر فصل در انتهای آن، ازجمله مواردی است که در تدوین کتاب به آن ها توجه نشده است.

مقاله حاضر به بررسی آموزش دانشگاهی هنرهای تعاملی از منظر یکی از رویکردهای آموزشی تعامل محور، یعنی علوم شناختی می پردازد. بر اساس فرضیه تحقیق، تعاملی بودن این رشته مستلزم روش های تعاملی آموزش، بالاخص روش شناختی است. هدف این پژوهش جست وجوی روش های تدریس و یادگیری، و اصول و اهداف آموزشی در آموزش هنرهای تعاملی (در یک نمونه موفق) است تا در مقایسه با یکی از رویکردهای تعاملی آموزش (رویکرد شناختی) مورد مقایسه و تطبیق قرار گیرد. نمونه های مورد مطالعه شامل 1) برنامه درسی رشته هنرهای تعاملی مدرسه هنر منچستر دانشگاه متروپولیتن (به دلیل باسابقه بودن دانشگاه ؛ جامع بودن برنامه درسی و رویکرد آموزشی که به ادعای برنامه ریزان درسی در تقابل رویکردهای سنتی است) و 2) رویکرد علوم شناختی در آموزش (به دلیل اهمیت و ارجحیت محور تعامل و جنبه های نوآورانه در آن) است. مقاله حاضر به این پرسش ها پاسخ می دهدکه آموزش دانشگاهی هنرهای تعاملی از چه روش هایی استفاده می کند؟ آموزش شناختی به عنوان رویکردی تعامل محور چه راهبردهایی را برای آموزش معرفی می کند و جایگاه و ارتباط آن با آموزش هنرهای تعاملی چیست؟ در این تحقیق از روش تحلیلی تطبیقی بهره گرفته شد و در مقایسه و مطالعه 24 راهبرد استخراج شده از روش تدریس شناختی، با 21 راهبرد از برنامه درسی مدرسه هنر منچستر، 17 مورد مشترک بودند و 4 مورد تنها مختص رویکرد شناختی و7 مورد ویژه مدرسه هنر منچستر بود. رهیافت تحقیق به همسویی و هم پوشانی یک رویکرد آموزشی تعامل محور با روش های تدریس و آموزش رشته هنرهای تعاملی و ضرورت استفاده از روش های تعاملی نظام آموزشی برای آموزش هنر تعاملی منجر شد.

متون درسی نظام های اقتصادی در ایران به مقایسه نظام های اقتصادی سرمایه داری، سوسیالیسم و اسلام می پردازد. با فروپاشی سوسیالیسم در بلوک شرق، متون درسی نظام های اقتصادی به طور جدی تغییر یافت و اقتصاد تطبیقی جایگزین نظام های اقتصادی و مطالعه ساختارها و نهادها جایگزین مطالعه نظام ها شد. نظام های اقتصادی مبتنی بر نظریه سیستم ها و اقتصاد تطبیقی مبتنی بر نهادگرایی است. اقتصاد تطبیقی بررسی می کند که چگونه نهادهای اجتماعی، سیاسی و حقوقی رفتار اقتصادی را شکل می دهند و بر عملکرد اقتصادی اثر می گذارند. ضرورت تدوین کتب دانشگاهی در زمینه اقتصاد تطبیقی به دلیل نیاز به مقایسه ساختار اقتصادهاست که به صورت مقایسه نهادها، عملکرد توسعه کشورها و ساختارهای اقتصادی صورت می گیرد.