فهرست مطالب

برنامه ریزی منابع جنگلی - پیاپی 1 (پاییز 1395)

فصلنامه برنامه ریزی منابع جنگلی
پیاپی 1 (پاییز 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/10/19
  • تعداد عناوین: 5
|
  • مریم حیدریان آقاخانی*، مصطفی ترکش، رضا تمرتاش، زینب جعفریان، حامد سنگونی صفحه 1
    دامنه و قلمرو پراکنش جغرافیایی بالقوه گونه های گیاهی و جانوری به منظور مشخص نمودن شرایط محیطی و نشان دادن عکس العمل گونه ها به شرایط محیطی استفاده می شود. به طور کلاسیک تهیه نقشه های حضور و پراکنش گونه-های گیاهی از طریق پیمایش میدانی و تفسیر عکس های هوایی انجام می گیرد که از یک سو با صرف زمان، هزینه و نیروی انسانی زیاد در مقیاس های وسیع توام بوده و از سوی دیگر تنها پراکنش بالفعل گونه را ثبت می نماید. حال آنکه توسعه و پیشرفت در زمینه به کارگیری الگوریتم ها و تکنیک های آماری جدید، راهکارهای قدرتمندی را برای بررسی پیش بینی حضور و پراکنش واقعی و پتانسیل پوشش گیاهی و همچنین تهیه نقشه های پیش بینی پراکنش گونه ها تحت سناریوهای متفاوت را فراهم نموده است که اصطلاحا به آن مدل سازی پراکنش گونه گفته می شود. مدل سازی پراکنش گونه ای (SDM) یا مدل سازی میدان اکولوژیک (ENM) اصطلاحاتی هستند که برای توصیف مدلسازی پراکنش گونه ای به کار رفته اند. در این پژوهش به معرفی مدل حداکثر آنتروپی نرم افزار (Maxent) خواهیم پرداخت. نرم افزار Maxent یکی از ابزارهای محبوب برای مدلسازی پراکنش گونه ها و میدان اکولوژیک است. مدل حداکثر آنتروپی، تنها به داده های حضور گونه نیاز دارد و از این جهت حائز اهمیت می باشد. مطالعات بیانگر آن است که حتی در مواقعی که نمونه ها کم است، عملکرد پیش بینی این مدل حداکثر بوده و می تواند با روش هایی که بالاترین دقت پیش بینی را دارند، رقابت کند و نتایج قابل قبولی را ارائه دهد. بنابراین مدل های پراکنش گونه ای و به خصوص مدل حداکثر آنتروپی می تواند نقش مهمی را در تعیین عوامل مهم موثر پراکنش و همچنین تهیه نقشه های پیش بینی حضور گونه ها ایفا نمایند.
    کلیدواژگان: مدل پراکنش گونه ای (SDM)، مدل حداکثر آنتروپی (Maxent)، مدل سازی میدان اکولوژیک
  • علی اصغر نقی پور برج* صفحه 8
    شناسایی و معرفی گیاهان دارویی در عرصه های منابع طبیعی هر منطقه یکی از اقدامات اساسی در زمینه توسعه پایدار گیاهان دارویی بوده و می تواند اطلاعات پایه ای مهم و ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران گرایش های مختلف این زمینه تحقیقاتی و همچنین کاربردی قرار دهد. در تحقیق حاضر منطقه حفاظت شده میمند واقع در بخش زاگرس مرکزی در استان کهگیلویه و بویراحمد مطالعه شده است. روش جمع آوری گیاهان مذکور روش مرسوم مطالعات فلورستیک منطقه ای بوده است. نمونه های جمع آوری شده بر اساس روش های مرسوم تاکسونومی گیاهی و به کارگیری منابع لازم شناسایی و تیره، جنس و گونه هر یک از گونه ها تعیین گردید. مجموع گونه های دارویی جمع آوری شده از منطقه مذکور به 131 گونه مختلف رسید که در 100 جنس و 35 تیره طبقه بندی شدند. در این میان بیشترین تعداد گونه های دارویی متعلق به تیره کاسنی با 25 گونه و پس از آن تیره نعناع با 17 گونه و تیره جعفری با 11 گونه در رده های بعدی قرار گرفتند. بررسی طیف زیستی و غلبه شکل های زیستی همی کریپتوفیت و تروفیت (مجموعا 79 درصد)، نشانگر فلور خاص مناطق کوهستانی مرکزی ایران است. درصد بالای همی کریپتوفیت ها نشانگر اقلیم سرد وکوهستانی منطقه است. بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی منطقه نیز نشان می-دهد که 55 درصد گونه ها (72 گونه) به ناحیه رویشی ایران- تورانی تعلق دارند. سایر گونه ها علاوه بر ناحیه رویشی ایران- تورانی در نواحی رویشی دیگر نیز پراکنش دارند.
    کلیدواژگان: گیاهان دارویی، شکل رویشی، پراکنش جغرافیایی، فلور، منطقه حفاظت شده میمند
  • افشین دانه کار، داود مافی غلامی* صفحه 21
    هر چند که ظهور مفهوم توسعه پایدار امکان بررسی جامع و یکپارچه رابطه میان حفظ محیط زیست، رفاه اجتماعی و توسعه اقتصادی را فراهم آورد و به صورت گسترده ای مورد استفاده پژوهشگران و سیاست گذاران قرار داد، اما تعاریف و معانی متفاوتی برای آن ارائه شده است. این تنوع دیدگاه و ارائه معانی گوناگون سبب ایجاد دیدگاه های رقیب و گاه متناقض و نیز توسعه رویکردهای مختلفی شده است که سعی در شناسایی معانی و جنبه های مشخصی از اصول نظری توسعه پایدار دارند. بررسی انواع مطالعات انجام شده در زمینه تجزیه و تحیل مفهوم توسعه پایدار نشان داد که هفت رویکرد مجزا شامل رویکرد برابری، رویکرد مدیریت یکپارچه، رویکرد سرمایه طبیعی، رویکرد تناقض اخلاقی، رویکرد بوم- شکل، رویکرد دستور کار سیاسی جهانی و رویکرد آرمان گرایانه یا تخیلی در زمینه توصیف مفهوم توسعه پایدار وجود دارد. بررسی تفاسیر ارائه در زمینه توسعه پایدار در این رویکردها نشان می دهد که رویکرد دستور کار سیاسی جهانی از طریق تلفیق مباحث سیاسی-زیست محیطی و توسعه آن در ورای مفاهیم اکولوژیک و نیز ضمن در برداشتن مفاهیم بین المللی مختلف مانند امنیت، صلح، تجارت، فرهنگ، گرسنگی و پناه، به دنبال یافتن ریشه مشکلات زیست محیطی و ایجاد یک جهان در حال توسعه با به کارگیری ابزار و منابع مورد نیاز برای غلبه بر مشکلاتی مانند جنگل زدایی، تغییر اقلیم و کاهش توع زیستی است. همچنین، رویکرد دستور کار سیاسی جهانی دارای توجه همزمان بر ریشه کنی فقر، تغییر الگوهای تولید و مصرف و همچنین مدیریت منابع پایه برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و حفاظت اکولوژیک است.
    کلیدواژگان: توسعه پایدار، رویکرد دستور کار سیاسی جهانی، تلفیق مباحث سیاسی-اکولوژیک
  • بیت الله محمودی* صفحه 33
    برنامه ریزی گردشگری طبیعی نخستین اقدام در مدیریت مناطق طبیعی با رویکرد گردشگری است که در آن عرصه های مستعد طرح ریزی تفرجی، پهنه بندی می شوند. در این مطالعه با هدف شناسایی و پهنه بندی گونه های مختلف گردشگری طبیعی در کوهستان آبیدر در شهرستان سنندج، از روش و رویکرد پتانسیل محور با تکیه بر منابع و جاذبه های تفرجی استفاده گردید. بر اساس این رویکرد در مرحله اول نوع و تعداد منابع و جاذبه های تفرجی منطقه شناخته شد، در مرحله دوم بر اساس نوع جاذبه ها، طبقه بندی و تفکیک فرصت ایجاد گردشگری های خرد و کلان مشخص گردید. در مرحله سوم برای شناسایی محدودیت های زیست محیطی برنامه ریزی گردشگری طبیعی منطقه، ارزیابی های زیست محیطی شامل ارزیابی تقاضای تفرجی(درونی و بیرونی)، ارزیابی توان طبیعی(اکولوژیک، زیباشناختی و اقلیم آسایش) ارزیابی مقدماتی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حقوقی – قانونی، انجام پذیرفت و در مرحله چهارم با توجه به شناخت محل استقرار نوع جاذبه ها و محدودیت های زیست محیطی برنامه ریزی، پهنه بندی گردشگری منطقه انجام گرفت. برای بررسی ارزیابی تقاضای تفرجی درونی و بیرونی از روش تکمیل به ترتیب100 و 90 پرسشنامه از طریق مصاحبه استفاده شد. برای انجام ارزیابی توان اکولوژیک از پهنه بندی معیارهای محدودکننده اکولوژیک چون شیب و مخاطرات محیطی استفاده شد. ارزیابی زیباشناختی از طریق آنالیز چشم انداز و بررسی میزان زاویه و عمق دید منطقه، اقلیم آسایش از رابطه شاخص قدرت خنک کنندگی بیکر، ارزیابی مقدماتی اجتماعی و فرهنگی از طریق تکمیل 30 پرسشنامه جامعه میزبان، ارزیابی اقتصادی از طریق تحلیل زیرساخت ها و کاربری های موجود و ارزیابی حقوقی- قاقونی از طریق بررسی وضعیت مالکیت اراضی و همچنین فرصت های قانونی برنامه ریزی گردشگری در منطقه انجام گرفت. مطابق این بررسی 5 نوع گردشگری فراغتی- تفریحی، کوهستان، پوشش گیاهی، حیات وحش و گردشگری جنگل در قالب گردشگری کلان طبیعت و 5 نوع گردشگری فرهنگی، مذهبی، کشاورزی، معیشتی و گردشگری چشم انداز روستایی در قالب گردشگری کلان روستایی و 1 نوع گردشگری باستانی در قالب گردشگری باستانی- تاریخی پهنه بندی شد.
    کلیدواژگان: برنامه ریزی گردشگری طبیعی، گردشگری کوهستان، رویکرد پتانسیل محور، شهرستان سنندج
  • کاربرد روش FAHP در اولویت بندی عوامل تخریب مناطق حفاظت شده / (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده اشترانکوه استان لرستان)
    داود مافی غلامی* صفحه 49
    امروزه، جلوگیری و یا کاهش روند تخریب محیط زیست طبیعی به عنوان یکی از اهداف اصلی توسعه پایدار، به مهمترین اهداف مدیران و متولیان امر حفاظت و مدیریت منابع طبیعی در سراسر جهان تبدیل شده است. دستیابی به این هدف، نیازمند استفاده از روش هایی است که به عنوان یک ابزار پشتیبان تصمیم گیری، امکان تصمیم گیری درست، علمی و به موقع را برای مدیران فراهم سازد. در این ابزارهای مدیریتی گوناگون، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP)، به دلیل اعتبار علمی و قابلیت استفاده در زمینه های تحقیقاتی گوناگون، برای اولویت بندی معیارهای چندگانه و اتخاذ تصمیمات مدیریتی کارآمد، مناسب هستند. بنابراین، در این مطالعه نیز از این روش برای اولویت بندی عوامل تخریب منطقه حفاظت شده اشترانکوه استفاده شده است. نتایج نشان داد که با توجه به وضعیت فعلی منطقه حفاظت شده و از میان تعداد 12 عامل تخریب شناسایی شده، عوامل مخرب انسانی در مجموع از اهمیت بالاتری نسبت به دیگر عوامل منفی اثرگذار محیطی برخوردار بودند؛ چنانچه عواملی مانند شکار غیر مجاز، کشاورزی و چرای دام، با قرارگیری در اولویت های اول تا سوم مربوط به رتبه بندی نهایی، از وزن و درجه اولویت بالاتری نسبت به سایر عوامل مخرب برخوردار بودند. نتایج همچنین نشان داد که در میان عوامل مخرب طبیعی، وقوع خشکسالی دارای وزن نسبی و اولویت بالاتری بود (با قرار گرفتن در رتبه چهارم). در نهایت می توان گفت که نتایج حاصل از این تحقیق می تواند به عنوان یک ابزار پشتیبان تصمیم گیری نقش قابل ملاحظه ای را در کارایی و موفقیت برنامه های حفاظت و مدیریت منطقه حفاظت شده اشترانکوه بر عهده داشته باشد.
    کلیدواژگان: عوامل تخریب، FAHP، اولویت بندی، منطقه حفاظت شده اشترانکوه