مجله اقتصادی
سال دوازدهم شماره 2 (اردیبهشت 1391)

بهره وری از جمله متغیرهای مهمی است که در جهت‎دادن به روش های اصولی اقتصادی برای سیاستگذاران در کشور نقش مهمی را ایفاء می کند. هدف از این مطالعه، برآورد بهره وری نیروی کار در سطح صنایع بزرگ استان فارس می باشد. برای این منظور مدل مورد بررسی توابع صریح C.E.S و کاپ - داگلاس را در برگرفته و از متغیرهای مستقل موجودی سرمایه، شکاف تولید و هزینه های تحقیق و توسعه استفاده شده و به دلیل نبود داده های مربوط به موجودی سرمایه خالص با استفاده از روش نمایی، داده های موجودی سرمایه خالص در استان فارس تخمین زده شده است. نتایج نشان می‎دهد که میزان بهره وری نیروی کار با موجودی سرمایه و هزینه های تحقیق و توسعه رابطه مثبت و با شکاف تولید رابطه منفی دارد. ضریب کشش برآورد شده متغیرهای فوق نسبت به بهره‎وری نیروی کار به ترتیب 43/0، 59/0 و 26/0- می باشد. همچنین، نتایج نشان داده که بهره وری در استان فارس همواره روندی نزولی داشته و رقم بهره‎وری در سال 1389 نسبت به سال 1364، 66 درصد کاهش یافته است. پایین بودن نرخ بهره وری در استان فارس به ساختار نامناسب سرمایه گذاری، عدم آگاهی از پدیده بهره وری و نبودن برنامه ریزی صحیح بهره وری در تولید برمی گردد.

نظام پولی بین الملل صرفا بر روی دو ارز قرار گرفته است: دلار و یورو. این دو حدود 90 درصد ذخایر ارز خارجی را که دولت ها و بانک های مرکزی نگهداری می کنند به خود اختصاص داده اند. همچنین این دو ارز حدود 80 درصد ارزش حق برداشت ویژه (SDR) یعنی ذخایر دارایی هایی که در مبادلات بین صندوق بین المللی پول و اعضای آن بکار می روند را تشکیل می دهند. بیش از از مجموع اوراق بهادار بدهی به ارز خارجی به دلار یا یورو است. این دو با یکدیگر حدود کل تجارت در بازار ارزهای خارجی سراسر جهان را نیز تشکیل می دهند. آنها روان کننده های اصلی تجارت و مالیه جهانی هستند. اگر این دو ارز در این مقیاس گسترده مورد قبول واقع نشده بودند، اقتصاد جهانی نمی توانست سطح کنونی تجارت و سرمایه گذاری بین المللی را داشته باشد. به همین دلیل معضلاتی که هم اکنون پیش روی این دو ارز قرار دارد بسیار هشداردهنده است. تحلیلگران و سرمایه گذاران امروز بیش از هر زمان دیگر در سال های اخیر درباره ثبات دلار و یورو و نیز نظام پولی بین المللی وابسته به آنها ابراز تردید می کنند.

آسیب های اجتماعی مسائلی نیست که تنها در حوزه علوم اجتماعی قابل بحث و بررسی باشند. پیوند پدیده ها و رفتارهای اجتماعی با عملکرد اقتصادی با پیشرفت و پیچیده تر شدن جوامع قوی تر از گذشته شده است، به گونه ای که محدوده پیامدهای ناهنجاری های اجتماعی را گسترده تر ساخته است. تکدی گری از آشکارترین و شاید از رایج‍ترین رفتارهای سوء اجتماعی است که مساله اثر آن بر سطح عملکرد اقتصادی موضوع بررسی در این مطالعه است. از آنجایی که هزینه مبادله عاملی موثر بر میزان مبادلات است، در این تحقیق تلاش شده است تا به شناسایی این مساله پرداخته شود که آیا می توان تکدی گری را نیز یکی از مصادیق شکل گیری هزینه مبادله دانست یا خیر؟ به منظور بررسی این موضوع، بازار سنتی تهران که سرشار از کسب و کارهای اقتصادی است انتخاب گردید و نمونه ای مشتمل بر 400 نفر از کسبه بازار مورد استفاده قرار گرفت. نتایج مطالعه میدانی براساس پاسخ های بدست آمده و رگرسیون لوجیت حاکی از این است که تکدی گری مانعی برای کسب و کار محسوب می شود، لذا می تواند با افزایش هزینه مبادله موجبات کاهش سطح مبادلات در مقایسه با وضعیت عدم وجود متکدیان در بازار را فراهم آورد.

ادبیات موجود، شواهد ضعیفی در حمایت از این فرضیه مبنی بر اینکه اخبار اقتصادی می توانند بر بازدهی سهام موثر باشند، ارائه می دهند. این امر، تا حدی، به دشواری اندازه گیری اینکه سرمایه گذاران اخبار کلان اقتصادی در محیط های مختلف اقتصادی را چگونه تفسیر می کنند، نسبت داده می شود. در این مقاله یک روش متفاوت از سنجش اخبار کلان اقتصادی انتخاب شده است تا اثر آن بر بازدهی سهام بهتر برآورد گردد. از آنجایی که گزارش های روزنامه‎ای تفسیری از داده های آماری ارائه می دهند، گزارش های روزنامه ای را به عنوان معیار سنجش اخبار انتخاب کردیم. یافته های ما نشان می دهند که اخبار مربوط به GDP و بیکاری، بر بازدهی سهام موثرند.

اگر یک اقتصاددان عامل تجدید حیات علمی و ادبی در قرن بیستم باشد بی شک او فردریک هایک است. فردریک اگوست ون هایک (1992-1899) از بزرگترین تئوریسین های لیبرال کلاسیک قرن بیستم بود، درحالی که جایزه نوبل وی در 1974 در علوم اقتصادی بود، تلاش عالمانه او فراتراز اقتصاد بود. هایک مقالات و کتاب های بسیاری در طیفی از موضوعات دارد. ازاقتصاد تا روانشناسی تئوریکی، از فلسفه سیاسی تا انسان شناسی و از فلسفه علوم تا تاریخ عقاید. این مقاله تلاشی در جهت شناسایی هایک در سطح زندگینامه، رشته های تحقیقی، نوشته ها، گزیده سخنان و اظهارنظر سایر دانشمندان در خصوص هایک می باشد.

تجارت بین المللی در جهان گذشته ای طولانی دارد و ملت ها از دیرباز برای برآوردن نیازها و دستیابی به کالاها و خدمات سایر کشورها به مبادله خارجی پرداخته اند. در گذشته تامین نیازهای جامعه و سودجویی از انگیزه های اصلی کشورها برای ورود به عرصه بازرگانی بین المللی محسوب می شد، اما امروزه اهداف مهم سیاسی و اقتصادی دیگری هم در این قلمرو مطرح می باشد. برخی از اقتصاددان ها بر این باورند که بازشدن مرزهای کشورها به روی یکدیگر و گسترش داد و ستدهای برون مرزی منابع اقتصادی ملت ها را به سوی فعالیت هایی که بهره وری بالاتری دارند هدایت نموده و روند رشد و توسعه آنها را سرعت بخشیده است. از دیدگاه طرفداران تجارت بین المللی، گسترش مبادلات خارجی یک راهبرد توسعه اقتصادی محسوب می شود که در چند دهه گذشته کشورهایی مانند کره جنوبی، سنگاپور، تایوان، مالزی، اندونزی، برزیل و چندین کشور دیگر در آسیای خاوری و آمریکای جنوبی از آن پیروی کرده اند. در ادبیات بازرگانی بین المللی این رویکرد را سیاست برون گرا یا گرایش صادراتی نامیده اند. ارزیابی های اقتصادی نشان می دهد که این استراتژی در اکثر موارد موفق تر از سایر راهبردها بوده است. پیروان جهانی شدن نیز امروزه بر همین دیدگاه اصرار داشته و تجارت آزاد را راهکاری مناسب برای توسعه اقتصادی کشورها می دانند. طی اواسط قرن شانزدهم تا سال 1990 در خصوص تجارت بین الملل نظریه های مختلفی توسط صاحبنظران ارائه شده است که به برخی از آنها پرداخته می شود.

بازرگانی داخلی دربرگیرنده مجموعه ای از نهادها و فرایندهاست که در تعامل با یکدیگر کالاها و خدمات را از مراکز تولید و مبادی ورودی به دست مصرف کنندگان داخل کشور می رسانند. فعالیت های این بخش شامل سفارش خرید، تامین، ذخیره سازی، نگهداری، نقل و انتقال و توزیع کالاها همراه با ارائه خدمات بانکی و بیمه ای می باشد. درحوزه بازرگانی داخلی مجموعه ای از بنگاه های عمده فروشی، خرده فروشی، فروشگاه های زنجیره ای، شرکت های پخش، انبارها، سیلو ها و سردخانه ها فعالیت می کنند که بخشی از زیر ساخت های این بخش را تشکیل می دهند. کارکرد مطلوب بخش بازرگانی در جامعه نه تنها موجب دسترسی مصرف کنندگان به کالاها و خدمات با نرخی شفاف و منصفانه می شود، بلکه کارامدی آن تعادل اقتصادی و بهبود وضعیت دو بخش تولید و مصرف را نیز تضمین می کند. در مقابل، عدم کارکرد مناسب بازرگانی داخلی موجب گران تر شدن قیمت کالاها و خدمات، اتلاف منابع، کاهش قدرت خرید مصرف کنندگان، آشفتگی در کارکرد بازار و شکل گیری شبکه های غیررسمی توزیع در جامعه می شود. به طور کلی، بازرگانی داخلی کارامد با کاهش هزینه ها در زنجیره تولید تا مصرف می تواند در کاهش هزینه تمام شده تولیدات و بالتبع ارتقاء بهره وری، رقابت پذیری و رشد اقتصادی کشور موثر باشد.

در سال های اخیر بهره برداری غیربهینه از منابع آبی به ویژه منابع آب زیرزمینی، خشکسالی، عدم رعایت اصول حفاظت در بهره برداری از منابع آبی کشور، رشد جمعیت و غیره موجب گردید تا نهاده آب به عنوان یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده توسعه در بخش کشاورزی ایفاء نقش نماید. از این رو، سیاست های آب به عنوان بخش مهمی از سیاستگذاری و برنامه ریزی منابع آب و مدیریت تقاضا حائز اهمیت می باشد، ضمن اینکه رویکرد برنامه پنجم توسعه ناظر بر ارتقاء راندمان آبیاری، شاخص مصرف آب دربخش کشاورزی و تحویل آب به صورت حجمی و براساس الگوی کشت می باشد.

بررسی فضای کسب وکار و تعیین شاخص و رتبه سهولت کسب وکار به عواملی می پردازد که به رغم اینکه بر عملکرد اقتصادی بنگاه ها موثر است، مدیران بنگاه ها در خصوص تغییر یا بهبود آنها نقشی ندارند. سه شرط لازم برای فعالیت اقتصادی بخش خصوصی و کارا بودن اقتصاد، آزادبودن و شفافیت قیمت ها، رقابتی بودن بازار و حفظ حقوق مالکیت معنوی است و نقش دولت در بهبود این فضا و فراهم آوردن شرایط مناسب جهت جذب فعالیت بخش خصوصی بسیار مهم می باشد. تجربه جهان نشان می دهد که در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته که شرایط مساعدتری بر فضای کسب وکار حاکم است، بنگاه های اقتصادی به صورت کاراتر و بهینه تر عمل می کنند.

انرژی یکی از مهم ترین ارکان اساسی چرخه اقتصادی است و در این میان گاز از جمله مهم ترین حامل های انرژی است که نه تنها در تحول جامعه صنعتی نقش اساسی دارد، بلکه به لحاظ زیست محیطی نیز حائز اهمیت می باشد. وجود ذخایر عظیم گاز طبیعی در ایران، ارزان بودن آن نسبت به دیگر فرآورده های نفتی و گستردگی شبکه گازرسانی در کشور انتخاب این سوخت را به عنوان سوخت جانشین، از لحاظ اقتصادی، توجیه پذیر می نماید. این درحالی است که به دلیل سرمایه بر بودن این صنعت و تضییقات مالی، امکان افزایش ظرفیت تولید در کشور با محدودیت هایی مواجه شده است. از سوی دیگر، با ایجاد نگرانی های فزاینده در مورد اتمام منابع نفتی و احساس خطر نسبت به آلودگی محیط زیست، گاز طبیعی به عنوان سوخت برتر قرن حاضر مطرح شده است که در صورت توسعه فناوری و ایجاد زمینه استفاده گسترده تر از آن در بخش های مختلف اقتصادی اهمیت این منبع انرژی در قرن حاضر دوچندان خواهد شد.

بسیاری از ما اقتصاددانان در حاشیه قرار داریم، بسته به اینکه نظرات ما درست یا نادرست باشد می توانیم آنها را با کمترین هزینه شخصی ارائه کنیم و حداکثر چیزی که از دست می‎دهیم شهرت ماست، اما این موضوع درباره یانوش کورنای صحت ندارد. گفت‎وگوی آزادانه در بیشتر دوران زندگیش باعث می‎‎شد تا در زندان باشد یا وضعیت بدتری را تجربه کند. با یک انتخاب دشوار مواجه بود و می‎توانست با انتخاب مسیر انتشار مخفیانه مطالب خود را به‎طور غیرقانونی منتشر نماید، اما خوانندگان کمی داشته باشد. در مقابل توانست با پذیرش برخی تابوهای رسمی مطالب خود را به طور قانونی منتشر و خوانندگان بیشتری پیدا کند. این مشکلات مانع از این نشد که او عمیق ترین و مشهورترین انتقادات خود از نظام سوسیالیست تا به امروز را در اختیار ما قرار ندهد. امیدوارم این گفت‎و گو تاحدی کار و زندگی پیچیده کورنای را نشان دهد و اعتقادات امروزی او را نیز به نمایش گذارد. کورنای وقت خود را بین هاروارد و کالج بوداپست تقسیم کرده است. این گفت‎و گو در دفتر من زمانی‎که در سال 1998 برای بازدید از هاروارد رفته بودم انجام شد.

با عرض سلام وصبح بخیر خدمت همکاران و میهمانان گرامی بحث امروز در مورد تورم پایه است که خاستگاه این موضوع، در هدف گذاری و پیش بینی تورم می باشد. به دنبال افزایش نرخ تورم در اوایل دهه هشتاد (که از متوسط 12 درصد در سال های 1379 و 1380 به 8/15 درصد در سال 1381 رسید)، با توجه به حساسیت های مسئولان نظام، در آن زمان وزیر بازرگانی وقت، آقای شریعتمداری، به نمایندگی از دولت، به طور ماهانه گزارشی از وضعیت تورم به مقام معظم رهبری ارائه می دادند. در این راستا آقای تشکینی (سخنران اصلی ما) در تهیه گزارش های مربوط از سال 1382 با وزارت بازرگانی همکاری داشتند. این همکاری موجب شد که رساله دکتری خود را در موضوع تورم پایه انتخاب کنند. ایشان همچنین در حوزه اقتصادسنجی کتاب های موثری نوشته اند که از آن جمله می توان به «اقتصادسنجی کاربردی به کمک مایکروفیت» و «اقتصادسنجی کاربردی پیشرفته» به اتفاق آقای دکتر حسین عباسی نژاد اشاره کرد. در این جلسه از بحث های تکمیلی آقایان سیدمحمود علوی از کارشناسان بانک مرکزی که در این موضوع مطالعاتی داشته اند و جناب آقای دکتر محمدرضا منجذب عضو هیات علمی دانشگاه علوم اقتصادی که در خصوص تورم پیش بینی شده و پیش بینی نشده در چارچوب انتظارات عقلایی کار کرده اند، بهره مند خواهیم شد. توجه شود که با توجه به مفاهیم متعددی از تورم که در هدفگذاری تورم در نظر قرار می گیرند، به نظر می رسد واژه تورم پایه، معادل فارسی خوبی برای Core Inflation نباشد. قضاوت در این خصوص را به مباحث میهمانان موکول می کنیم.