فهرست مطالب

فصلنامه محیط شناسی
سال سی و چهارم شماره 2 (پیاپی 46، تابستان 1387)

  • تاریخ انتشار: 1387/05/11
  • تعداد عناوین: 14
|
  • احمدرضا محرابیان، علیرضا نقی نژاد، حسین مصطفوی، بهرام کیابی، اصغر عبدلی صفحه 1
    یکی از اساسی ترین اقدامات به دنبال برنامه ریزی های حفاظتی در مناطق حفاظت شده، شناخت منابع زیستی پایه مانند فلور و پوشش گیاهی است. این اقدامات در مناطق خشک به دلیل حساسیت زیستگاهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بخش اعظم کشور ایران دارای اقلیم خشک، نیمه خشک و یا فوق العاده خشک است و مناطق ساحلی خلیج فارس در این میان از اهمیت چشمگیری برخوردارند. مند به عنوان منطقه حفاظت شده با مساحت 53000 هکتار درجنوب شرقی استان بوشهر واقع شده است. مند نماد بارزی از شوره زارهای نوار ساحلی حاشیه خلیج فارس است که به عنوان موزه زیستی طبیعی مبین طیف متنوعی از رویشگاه ها و گونه های شورروی بوده و از اهمیت اکولوژیکی بسیار بالایی برخوردار است. دراین منطقه تعداد 142 گونه گیاهی از 114 جنس متعلق به 46 خانواده گیاهی می روید. خانواده های Poaceae، Asteraceae و Chenopodiaceae به ترتیب با 23، 17 و 14 گونه بیشترین تعداد گونه های گیاهی منطقه را به خود اختصاص داده اند. از نظر شکل زیستی تروفیت ها (یکساله ها) بالاترین درصد شکل زیستی گیاهان را در بر می گیرند که به دنبال آن فانروفیت ها و کاموفیت ها بالاترین درصد را نشان می دهند و از نظر کورولوژیکی، 4/24 درصد گیاهان، پراکنش تک ناحیه ای دارند که در میان آنها گونه های صحرا- سندی از بالاترین درصد برخورداراند. درصد باقیمانده مربوط به گیاهانی با پراکنش در بیش از یک ناحیه رویشی هستند که از بین آنها گونه های ایرانو– تورانی و صحرا سندی از بالاترین درصد برخورداراست. رویشگاه های منطقه شامل ساحلی، مانگرو، حاشیه رودخانه، تالابی، تپه های ماسه ای، زمین های مرطوب داخلی، جزیره ای و زمین های رها شده اند. جزایر تهمادون، ام الگرم و نخیلو نمادی از رویشگاه های جزیره ای منطقه اند که از نظر اکوسیستمی و حفاظتی حائز اهمیت بالایی هستند.
    کلیدواژگان: فلور، رویشگاه، منطقه حفاظت شده، ساحل خلیج فارس، مند
  • هومن روانبخش، وحید اعتماد صفحه 19
    با گسترش شهرها و مراکز سکونتی، بسیاری از اجتماعات گیاهی محو و نابود می شوند. نمونه بارز این موضوع در ارتفاعات استان تهران مشهود است. در حالی که مساحتی کمتر از 5 درصد سطح حوزه های کوهستانی شمالی استان تهران را توده های درختی و درختچه ای تشکیل می دهند، همین سطح ناچیز نیز با خطر جدی تجاوز و تخریب روبه رو هستند. به نظر می رسد گسترش شبکه جاده های ارتباطی در البرز، افزایش تقاضای زمین در مناطق ییلاقی و افزایش بی رویه ارزش زمین، ناشناخته ماندن توده های جنگلی و ضعف مدیریت منابع طبیعی در طی سالها، از جمله عوامل گسترش ساخت و ساز در عرصه های ملی کوهستانی باشد. بدین ترتیب در این تحقیق، شناسایی و معرفی توده های جنگلی به عنوان اولین گام در حفاظت و مدیریت مد نظر قرار گرفت. جنگل های طبیعی استان تهران که بیشتر مربوط به کوهستان های البرز جنوبی اند، در ناحیه رویشی ایران و تورانی قرار گرفته و دربردارنده پوشش گیاهی خاص این ناحیه هستند. درختان و درختچه های فلور کوهستانی ایران وتورانی به طور عمده به صورت پراکنده رویش داشته و در برخی مناطق به طور متراکم تر تشکیل توده های جنگلی، یا بیشه هایی را می دهند (الگوی پراکنش خوشه ای). این توده ها نقاط برجسته ناحیه رویشی ایران و تورانی بوده و زیستگاه جانوران و پرندگان متعددی نیز هستند. در واقع می باید از این توده ها به عنوان اکوسیستم های ویژه و ارزشمند یاد کرد. در این تحقیق سعی شده است تا این گونه اکوسیستم ها در محدوده استان تهران، شناسایی و معرفی شوند. بااین هدف بیش از 70 توده، شناسایی و معرفی شد. تیپ جنگلی استان به سه تیپ سوزنی برگ، پهن برگ درختی و پهن برگ درختچه ای تقسیم شده و جمع بندی داده ها بر این اساس صورت گرفت؛ در گروه اول ارس (Juniperus polycarpos)، در گروه دوم، بنه (Pistacia mutica) و در گروه سوم، شیر خشت (Cotoneaster spp.) و بادام کوهی (Amygdalus lycioides) گونه درختی و یا درختچه ای غالب هستند. همچنین رویشگاه هایی با غلبه نارون، سیب وحشی (سیب ترش)، بید، صنوبر، توس، بادامک، سماق، زرشک و نسترن وجود دارند. مساحت عموم توده های موجود از حدود نیم هکتار تا حدود 400 هکتار متغیر است. در این تحقیق فلور درختچه ای و درختی استان نیز ارائه شده که بیش از یکصد و ده گونه را شامل می شود. خانواده گل سرخیان با بیش از 40 گونه، 37 درصد فلور درختی و درختچه ای استان را تشکیل می دهد. در مجموع، می توان گفت ارس، بادام کوهی، زرشک، نسترن، بنه، شیرخشت، ارجنک (تنگرس)، راناس، بادامک، تا، پلاخور، سماق و بید از عناصر اصلی درختی و درختچه ای بومی استان تهران به شمار می آیند. عمده عناصر درختی و درختچه ای استان مربوط به ناحیه رویشی ایران وتورانی بوده و فقط در وسعت 340 هکتار در شمال شرق استان، عناصر رویشی هیرکانی مشاهده می شود.
    کلیدواژگان: استان تهران - توده های درختی و درختچه ای طبیعی (توده های جنگلی طبیعی)، ناحیه رویشی ایران و تورانی
  • یحیی کوچ، حمید جلیلوند، محمدعلی بهمنیار، محمدرضا پورمجیدیان صفحه 33
    جنگل های خانیکان با مساحت 2807 هکتار در قسمت جنوبی شهرستان های چالوس و نوشهر واقع شده است. این جنگل از لحاظ کمی مورد تحلیل قرار گرفت. تعداد 60 قطعه نمونه با روش نمونه برداری تصادفی سیستماتیک و به مساحت 400 متر مربع برای تعیین تیپ جنگلی و الگوی پراکنش مکانی آنها استفاده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تعداد قطعات نمونه در جهت شمالی6/18%، در جهت جنوبی38/3%، در جهت شرقی1/10%، در جهت غربی8/11%، در جهت شمال غربی6/18%، در جهت شمال شرقی72/23%، در جهت جنوب غربی4/8%و در جهت جنوب شرقی 4/5% هستند. بر اساس شاخص اهمیت (IVI) تیپ جنگلی غالب منطقه مورد مطالعه تیپ ممرز شناخته شد.گونه ممرز با دارا بودن بیشترین میزان شاخص IVI (80/152) دارای بیشترین اهمیت و بعد از آن گونه انجیلی با میزان شاخص IVI (34/85) در مرحله دوم قرار گرفت. این تیپ ها در تمامی جهت های جغرافیایی مشاهده شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که الگوی پراکنش گونه های مذکور به صورت کپه ای و تصادفی است.
    کلیدواژگان: تیپ جنگلی، ممرز و انجیلی، شاخص اهمیت(IV)، جهت های جغرافیایی، خانیکان
  • عادل کاظمی طالکویی، بهرام امیری، بهروز رسولی، محمد باقر رفعتی صفحه 39
    زمین لغزش یکی از پدیده های طبیعی است و زمانی که از فعالیت های انسانی تاثیر پذیرد، پدیده ای خطرناک است.امروزه شناسایی عوامل مؤثر در لغزش مناطق جنگلی، یا دیگر حرکات توده ای اهمیت ویژه ای رادربرنامه ریزی وتدوین طرح های جنگلداری همچون توسعه جنگل ها، اتخاذ شیوه بهره برداری، انتخاب مسیر راه های اصلی و فرعی جنگلی وغیره دارد.با توجه به پیچیدگی لغزش و مطالعات کمی که در این زمینه صورت گرفته است، بررسی در زمینه لغزش در اراضی جنگلی گیلان از طریق ارائه مدل تابع تشخیص صورت گرفت. بدین منظور 37 لغزش عمده در اراضی جنگلی گیلان مطالعه شدند و 23 مشخصه مؤثر کمی و کیفی اکولوژیکی و انسان ساخت در پدیده لغزش اندازه گیری و با استفاده از نرم افزارARC-GIS 9 کنترل شد و پس از کلاسه بندی آنها به 75سطح، ماتریس حضور و عدم حضور در لغزش تشکیل داده شد.سپس با کمک نرم افزار spss و روش آنالیز تشخیص گام به گام در دو حالت لغزش در سازند و بهره برداری، تحلیل آماری صورت گرفت.نتایج نشان داد که مشخصه های شیب، جهت، جاده سازی و بهره برداری، فاصله از گسل، عمق ریشه دوانی و ویژگی های مکانیکی خاک درتابع تشخیص پدیده لغزش مؤثر بوده و باید در برنامه ریزی و مدیریت طرح های جنگلداری بیشتر مورد توجه قرارگیرند. در پایان باتوجه به نتایج این تحقیق پیشنهاد می شود از جنگل های تک گونه ای با ریشه دوانی سطحی ونیز بهره برداری در مناطق دارای خاک رسی با چسبندگی و پلاستیسیته بالا و بدون توانایی انبساط خود داری شود.
    کلیدواژگان: لغزش، جنگل، تابع تشخیص، بهره برداری، گیلان
  • پرویز کرمی، مهتاب گرگین کرجی، رضا بصیری، ابراهیم کارگری صفحه 47
    تنوع گونه ای از مفاهیم بوم شناختی پیچیده محسوب می شود. دلایل تغییر در تنوع گونه ای و سازوکار های اداره کننده این تغییر، به عنوان یک سؤال برجسته اکولوژیکی مطرح بوده است. حفاظت از تنوع زیستی، هدف غایی مدیریت منابع طبیعی است. در این تحقیق تنوع گونه ای در زیستگاه کوهسالان کردستان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تعداد 82 نمونه به روش نمونه برداری خوشه ایبرداشت شد. روش طبقه بندی تحلیل خوشه ایبرای تعیین گروه گونه های اکولوژیک استفاده شد. تنوع گونه ای از شاخص شانون - وینر محاسبه شد و رابطه بین تنوع گونه ای و پوشش سطح خاک به وسیله آنالیز رگرسیون بررسی شد. از آزمون دانکن برای مقایسه میانگین ها استفاده و تعداد 224 گونه گیاهی در کل منطقه شناسایی شد. طبقه بندی پوشش گیاهی منتج به تشخیص سه گروه اکولوژیک با گونه های شاخص Quercus brantii، Hordeum bulbosum و Prangos ferulaceae شد. مقدار شاخص شانون- وینر برای گروه های سه گانه و کل منطقه به ترتیب برابر 89/1، 95/1، 50/1 و 85/1 به دست آمد. تنوع گونه ای با پوشش گیاهی کل و پوشش گیاهان علفی در تمام گروه ها و کل منطقه رابطه معنی دار داشت. بین تنوع گونه ای با پوشش گیاهان چوبی در گروه اول رابطه خطی منفی و در گروه سوم رابطه خطی مثبت مشاهده شد. تنوع گونه ای با سایر عوامل هیچ گونه رابطه معنی داری نداشت. همبستگی خطی مثبت تنوع با درصد پوشش گیاهی، در گروه های اکولوژیک و کل منطقه راهنمای بسیار با اهمیت و ارزنده برای مدیریت اکوسیستم است. باید برنامه ریزی ها و طرح ها برای حفظ پوشش گیاهی و در نتیجه حفاظت از تنوع گونه ای و بقای اکوسیستم های طبیعی سوق داده شوند.
    کلیدواژگان: تنوع گونه ای، گونه نادر، حفاظت، گروه گونه های اکولوژیک، تحلیل خوشه ای، کوهسالان کردستان
  • داود کرتولی نژاد، سید محسن حسینی، سید خلاق میر نیا صفحه 57
    خسارت هایی که دارواش های پاکوتاه به جنگل های سوزنی برگ و صنعتی جهان وارد آورده اند، محققان سراسر دنیا را بر آن داشته تا روش هایی برای ارزیابی شدت آلودگی و به تصویر کشیدن پراکنش مکانی و فضایی دارواش ها برای مدیریت جنگل، حفظ حیات وحش و تنوع زیستی و افزایش دقت مطالعات دارواش ایجاد کنند. دو روش بررسی شدت آلودگی DMR و BVRکه از متداول ترین روش های مطالعه ابتلا به دارواش در جهان است و نسبت به سایر روش ها آسانتر، کاراتر، معتبرتر و کم هزینه ترست، در این مقاله بررسی شده است. برای انجام مطالعه ابتلا به دارواش در پارک جنگلی نور و مقایسه دو روش نامبرده، تعداد 30 پلات انتخابی 10 آری در مناطق آلوده عملی شد. از آنجا که 94% گونه های آلوده در داخل پلات ها از گونه انجیلی است، بنابراین فقط گونه انجیلی مورد ارزیابی قرارگرفت. از 329 انجیلی آلوده در کل پلات ها، 243 درخت به طور تصادفی مورد تجزیه تحلیل و مقایسه قرارگرفتند. نتایج نشان داد که 67% درختان، با این دو روش رتبه یکسانی گرفتند و 31% آنها، DMR بیشتری داشتند. در کل، نحوه اجرای روش DMR و دقت ارزیابی آن نسبت به BVR بهتر به نظر می رسید، بنابراین در توده هایی با درصد آلودگی فراوان، به لحاظ تعیین فشار دارواش بر اکوسیستم جنگل، ساختار توده، میزان تولید و رویش جنگل و حتی اثر بر زادآوری پایه های آلوده می توان از روش DMR در مطالعات استفاده کرد. همچنین بررسی آلودگی در بین سه بخش تاج نشان داد که شدت آلودگی در بخش فوقانی تاج، به ترتیب بیشتر از بخش های میانی و تحتانی است که علت آن وابستگی انتشار بذر دارواش به مکان های نشستن و گشت و گذار پرندگان تغذیه کننده از میوه های دارواش است.
    کلیدواژگان: دارواش پاکوتاه، ارزیابی شدت آلودگی، پلات انتخابی، پراکنش مکانی و فضایی، روش DMR - روش BVR
  • محمد رحیم فروزه، غلامعلی حشمتی، غلامعباس قنبریان، سید حمید مصباح صفحه 65
    کربن عمده ترین عنصر گاز های گلخانه ای محسوب می شود که ترسیب آن توسط فرایند فتوسنتز و از طریق زیتوده گیاهی، ساده ترین و ارزان ترین راهکار ممکن برای کاهش سطح این گاز اتمسفری است. پوشش گیاهی با بافت چوبی توانایی ترسیب کربن(1) بیشتری دارد و این در مراتع خشک بیشتر شامل فرم رویشی بوته ای است. در این مقاله با هدف ارزیابی توان ترسیب کربن گونه های بوته ای غالب، بخشی از مراتع خشک گربایگان انتخاب شد. پس از تعیین منطقه معرف و محاسبه درصد تاج پوشش گونه های بوته ای، گونه های گل آفتابی (Helianthemum lippii (L.) Pers.)، سیاه گینه(Dendrostellera lessertii(Wikstr.)Van Tiegh.) و درمنه دشتی((Artemisia sieberi Besser. به عنوان گونه های غالب منطقه تعیین شدند. بر اساس روش آماری تعیین حجم نمونه گیری، تعداد 92 پایه از گونه گل آفتابی و 98 پایه از هر یک از گونه های سیاه گینه و درمنه دشتی به طور تصادفی انتخاب شدند و اندام های هوایی و زیرزمینی آنها به آزمایشگاه منتقل و ضریب تبدیل ترسیب کربن هر اندام گیاهی به صورت جداگانه توسط روش احتراق تعیین شد. نتایج آماری این بررسی نشان داد که میزان ترسیب کربن در سه گونه مذکور اختلاف معنی داری داشت(P<1%) و گونه درمنه دشتی بیشترین توان ترسیب کربن در منطقه را داشت. همچنین ترسیب کربن در بین اندام های چهارگانه (برگ، شاخه، ساقه و ریشه) سه گونه مورد مطالعه، تفاوت آماری معنی داری را نشان داد(P<1%) و ساقه های گیاهان بیشترین توان در ترسیب کربن و برگها کمترین توانمندی را داشتند.
    کلیدواژگان: ترسیب کربن، بوته ای ها، گربایگان فسا، مراتع خشک، درمنه دشتی
  • مرضیه راستی، سید محمد باقر نبوی، نعمت الله جعفرزاده، پریوش موبد صفحه 73
    جلبک های کفزی زیستگاه های مختلف (اپی فیتون، اپی لیتون و اپی پلون) در رودخانه گرگر(یکی از دو شاخه رودخانه کارون) از 11 ایستگاه به مدت یک سال (آذر83 تا مهر 84) بصورت یک ماه در میان مطالعه شدند. این رودخانه پذیرنده انواع فاضلاب اعم از شهری، کشاورزی و پرورش ماهی است که در ماه های گرم سال پساب های کشاورزی و پرورش ماهی که حاوی مواد مغذی فراوان هستند بیشترین تخلیه را دارند. در فلور بررسی شده از 5 رده 24 جنس شناسایی شد. 12 جنس مربوط به دیاتومه ها، 4جنس سیانوفیسه ها،6 جنس کلروفیسه ها،1جنس زانتوفیسه ها و1جنس متعلق به دینوفیسه هاست در بستر اپی لیتیک، دیاتومه ها رده غالب بوده و بیشترین فراوانی متعلق به جنسNitzschia است. در بستر اپی فیتون، سیانوفیسه ها رده غالب هستند که جنس غالب آنها Phormidium است.. فراوان ترین جنس های مشاهده شده در فلور جلبکی، Nitzschia، Spirogyra،Phormidium بودند. بیشترین فراوانی جوامع اپی لیتون، تعداد 282390 در سانتیمتر مربع در مرداد ماه و بیشترین فراوانی جامعه اپی فیتون، تعداد 167435 در سانتیمتر مربع در مهر ماه مشاهده شد. نتایج نشان داد که رشد جلبک ها به مواد مغذی، دمای بالا و سرعت جریان کم آب رودخانه بستگی دارد. فراوانی جلبک ها در ماه های گرم (از مرداد تا مهر) افزایش چشمگیری را نشان داد.بنابراین جوامع جلبکی به دلیل اینکه به طوردائم در محیط های آبی وجود دارند و در دوره ای کوتاه به دلیل تغییر شرایط محیطی به سرعت افزایش پیدا می کنند شاخص مفیدی برای پایش و بررسی تغییرات کیفیت آب، بویژه تغییرات ناشی از عوامل انسانی از قبیل مواد مغذی اند.
    کلیدواژگان: اپی لیتون، اپی فیتون، اپی پلون، جلبک، مواد مغذی
  • پونه رسولی، رونالد مارمز، دلفین ملایا، ژان کلود دبو صفحه 81
    به منظور بررسی تغییرات فیزیولوژی و مورفولوژی نمونه های قارچی اکتومیکوریز (Hebeloma cylindrosporum)، همزیست با درخت کاج (Pinus pinaster)، و نقش مؤثر آن در فرایند همزیستی، نمونه برداری از دو ایستگاه متفاوت ساحلی و جنگلی نزدیک شهر Bordeaux در جنوب غربی فرانسه در اکتبر 2003 انجام و نمونه ها به آزمایشگاه منتقل شد. در ابتدا کشت نمونه ها بر روی1YMG صورت گرفت و پس از به دست آوردن نمونه های میسلیوم طبیعی دو هسته ای و نمونه های آزمایشگاهی حاصل از اختلاط نژاد نمونه های هاپلویید طبیعی، در آزمایشگاه، تغییرات رشد قطری در دو دمای 12 و 22 درجه سانتیگراد در فواصل زمانی 10،13 و16روزپس از کشت اولیه بررسی و مشاهده شد که در نمونه های ساحلی، آن هم فقط در دمای 12 درجه، تفاوت معنی داری از نظر میزان رشد قطری نسبت به نمونه های دیگر مشهود است. در ادامه، بررسی تغییرات رشد قطری، فنوتیپی، متابولیکی ومولکولی بر روی نمونه های موتان انجام شد. از میان 433 نمونه مورد بررسی، تنها یک مورد، در محیط کشت حاوی آمیدون و در حضور گلوکز، ترشح آمیلاز به عنوان ترکیب بازدارنده عمل می کند و همچنین در این بین، تنها در حضور ترکیباتی چون سولفیت، متیونین وسیستئین قادر به ایجاد میکوریز با میزبانش است. در نهایت، بررسی های مولکولی بر روی 10 نمونه از 433 موتان انجام شد که در این بین در 9 نمونه از موتان های مورد بررسی تنها یک کپی T-DNA به دست آمد. موتاسیون از طریق انتقال ژنتیکی T-DNA به وسیله باکتری فیتوپاتوژن Agrobacterium tumefacies)) موجب ایجاد فنوتیپ هایی می شود که می توانند نقش مفیدی در عملکرد همزیستی داشته باشند.
    کلیدواژگان: Hebeloma cylindrosporum، Pinus pinaster، Agrobacterium tumefaciens، T، DNA، همزیستی، Bordeaux، فرانسه
  • برهان ریاضی، آزاده میر آرمندهی صفحه 89
    تالاب های استان های شمالی کشور همه ساله در فصل زمستان، پذیرای تعداد زیادی پرنده آبزی مهاجر هستند، بنابر این محل های مهمی برای زمستان گذرانی گونه های متعددی از این جانوران محسوب می شوند. به طورکلی با توجه به اهمیت ها و ارزش های ویژه بوم شناختی پرندگان آبزی در مناطق تالابی، از نتیجه مطالعات مربوط به جمعیت های گونه های مختلف پرندگان و تغییرات آنها می توان برای مدیریت چنین منطقه هایی بهره جست. در این بررسی 38 منطقه تالابی شامل خط ساحلی دریای خزر در هر3 استان، 17 منطقه در گیلان، 7 منطقه در مازندران و 13 منطقه در گلستان مورد مطالعه قرار گرفته است. داده های مورد استفاده شامل آمار خام سرشماری های نیمه زمستانه مناطق تالابی مربوط به 5 ساله 78 تا 82 بوده است. طبق این داده ها، تالاب های 3 استان مورد اشاره، به طور متوسط در نیمه زمستان هر سال، پذیرای حدود 1507000 قطعه پرنده آبزی و کنارآبزی متعلق به 115 گونه بوده اند. بر این اساس، گروه غازها، قوها و اردک ها (با میانگین 787000 قطعه) حدود 52 درصد کل جمعیت پرندگان شمارش شده را به خود اختصاص داده اند. گونه چنگر(با میانگین 479835 قطعه) 3 استان در مجموع بیشترین فراوانی را داشته است. بیشترین میانگین تعداد پرندگان و نیز تعداد گونه ها در 5 سال مورد مطالعه، متعلق به استان مازندران (868549 قطعه در 96 گونه) بوده است. در سال 1382، با اینکه استان مازندران از جمعیت پرندگان آبزی و کنارآبزی بیشتری برخوردار بوده است، اما نسبت به 2 استان دیگر تنوع گونه ای کمتری داشته است. در این سال بیشترین تعداد گونه را استان گیلان و بیشترین تنوع گونه ای را طبق شاخص های مورد بررسی، استان گلستان داشته است. با توجه به معیارهای ویژه پرندگان که برای طبقه بندی ارزشی تالاب ها تعیین شده است، تالاب گمیشان و مجموعه تالابی انزلی بیشترین ارزش اکولوژیک ( 23 امتیاز) را کسب کرده اند.
  • حسن اکبری هارونی، بهروز بهروزی راد، بهرام حسن زاده کیابی صفحه 113
    مطالعه ای به منظور بررسی مطلوبیت زیستگاه آهو (Gazella subgutturosa) در منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران طی چهار فصل در سالهای 83- 1382 انجام پذیرفت.در این مطالعه موقعیت جغرافیایی نقاط پراکنش گله های آهو توسط سیستم مکانیابی جهانی(GPS) ثبت شد. سپس این داده ها به جداول خصیصه ای در نرم افزار آرک ویو وارد شده و لایه های مربوطه ایجاد شدند. نقشه های شیب، ارتفاع، تیپ های گیاهی، تراکم پوشش گیاهی، تیپ های خاک، منابع آبی، جاده ها، سکونت گاه ها و مزارع کشاورزی جهت محدوده زیستگاه های آهو در منطقه مورد مطالعه تهیه و رقومی شدند. این نقشه ها به همراه لایه های مشاهدات آهو در نرم افزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی (ایدریسی) تجزیه و تحلیل شده و نقشه های مطلوبیت زیستگاه آهو درمنطقه مورد مطالعه تهیه شد.آزمون کای اسکور نشان داد بین مشخصه های محیطی فوق الذکر و پراکنش آهو رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد آهوان در تمام فصول گرایش زیادی به مزارع کشاورزی اطراف دارند.طی این بررسی درصد مطلوبیت زیستگاه های آهو در منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران بشرح ذیل بود: 11 درصد مطلوبیت خوب، 3/40 درصد مطلوبیت متوسط و 7/48 درصد مطلوبیت ضعیف.
    کلیدواژگان: آهو، مطلوبیت زیستگاه، GIS، منطقه حفاظت شده کالمند، بهادران، یزد
  • فراهم احمدزاده، اصغر عبدلی، حسین مصطفوی، مهرگان ابراهیمی، احمد رضا محرابیان صفحه 119
    همه اشکال متنوع حیات که دنیای پیرامون ما را تشکیل می دهند ارزش خاص خود را دارند. اگر چه برخی از جانداران نسبت به جانداران دیگر پیش تر شناخته شده اند، لیکن از بین رفتن حتی یک موجود زنده وبه دنبال آن نقش اکولوژیکی گونه که ممکن است برای بشر ناشناخته باشد آثار نامطلوبی در تعادل طبیعت بر جای خواهد گذاشت. مهره داران کوچک جثه از جمله جوندگان و خزندگان جز این موجودات بحساب می آیند. کشور ایران در جنوب غرب آسیا با مناطق اکولوژیک ویژه و زیستگاه های متنوعی که دارد بیش از دویست گونه خزنده را در خود جا داده است که تنوع زیستی و ارزش های اکولوژیک آنها ناشناخته است. استان قم با مساحتی حدود 11238 کیلومتر مربع در ناحیه فلات مرکزی ایران واقع شده و به دلیل ویژگی های خاص ژئوگرافیکی و اقلیمی از تنوع زیستی چشمگیری برخوردار است. این پژوهش حاضر به منظور شناخت بیشتر شرایط زیستگاهی، بسترزیستی، عادات غذایی، وضعیت حفاظتی و تجزیه وتحلیل فون سوسماران استان قم از بهمن ماه سال1384 با دو روش پیمایشی و تله گذاری آغاز شده و هنوز هم ادامه دارد. نتایج حاصل نشان می دهد که 20 گونه سوسمار متعلق به 5 خانواده از 8 خانواده سوسمارهای ایران در منطقه زندگی می کند. علیرغم اینکه بیشتر وسعت استان در منطقه بیابانی ونیمه بیابانی قرار می گیرد اما به دلیل همجواری با دو رشته کوه زاگرس و البرز فون سوسمارهای آن به شدت تحت تاثیر این مناطق کوهستانی قرار می گیرد. بیشترین تعداد جنس و گونه مربوط به خانواده Agamidae است که شرایط آب وهوایی نسبتا گرم وخشک را ترجیح می دهند. بزمجه بیابانی از خانواده Varanidae، که گونه ای حفاظت شده و بزرگترین سوسمار موجود در ایران نیز محسوب می شود در منطقه وجود دارد. بررسی ها معلوم ساخته که سوسمارهای استان طیف وسیعی از زیستگاه ها را با بسترهای متفاوت اشغال می کنند. همچنین ارزش حفاظتی اکثر سوسمارهای استان ناشناخته است و با توجه گسترش و توسعه روز افزون فعالیت های انسانی نیاز به مطالعه و توجه بیشتری دارد
    کلیدواژگان: سوسمار، تنوع زیستی، قم
  • حسین رحمانی صفحه 129
    در این مطالعه، سن و رشد جمعیت های ماهی شاه کولی (Chalcalburnus chalcoides) در دو رودخانه هراز و شیرود از رودخانه های حوزه جنوبی دریای خزر مورد مطالعه قرار گرفت. در مجموع 704 نمونه شاه کولی از فروردین تا تیر ماه 1385 به وسیله تور سالیک صید و مورد بررسی قرار گرفت که بزرگترین نمونه صید شده، ماهی ماده ای پنجساله از رودخانه هراز به طول 251 میلیمتر و وزن 96 گرم بوده است. بیشترین فراوانی سنی در دو رودخانه در جنس نر در دو ساله ها، و در جنس ماده در سه ساله بوده است. میانگین طول و وزن در جنس نر و در سنین پایین در جمعیت شاه کولی های رودخانه شیرود تفاوت های معنی داری نشان داده (05/0P ≤ ANCOVA،) ولی در جنس ماده، میانگین طول و وزن در سنین مختلف اختلاف معنی داری نشان نداد (05/0 P≥ ANCOVA،). الگوی رشد فقط در شاه کولی های جنس ماده رودخانه هراز ایزومتریک بودن ولی در بقیه موارد الگوی رشد آلومتریک مثبت است. مشخصه های رشد معادله وان برتالانفی برای جمعیت های هراز و شیرود به ترتیب زیراست: (جمعیت هراز: جنس نر و جنس ماده)، (جمعیت شیرود: جنس نر و جنس ماده). در هر دو جمعیت طول بی نهایت در جنس ماده بیشتر از جنس نر بوده ولی آهنگ رشد نرها به طور نسبی بیشتر است.
    کلیدواژگان: شاه کولی، Chalcalburnus chalcoides رودخانه هراز و رودخانه شیرود
  • عباس مصلی نژاد صفحه 139
    روندهای امنیت ساز در دوران بعد از جنگ جهانی دوم، تحت تاثیر اندیشه های واقع گرایی قرار گرفت. این امر واکنشی نسبت به رویکردهای ایده آلیستی و نهادگرا محسوب می شد. مکتب انتقادی، مبادرت به نقد واقع گرایی کلاسیک و ساختاری نمود. نظریه پردازان جدید امنیت، بر موضوعات فراگیر و تهدیدات متنوع تاکید داشته و آنرا فراتر از رقابت کشورها می دانند. آنان بر این اعتقادند که موضوعاتی همانند گرم شدن کره زمین، فرسایش لایه ازن و سایر مسایل زیست محیطی در زمره تهدیدات آینده بشریت محسوب شده و کشورها با «تهدیدات مشترک» جدیدی روبرو ساخته است. تغییرات پارادایمیک در حوزه روابط بین الملل نشان می دهد که توسعه مفهوم امنیت به نحوی که تهدیدات و خطرات زیست محیطی را در برگیرد، به ظهور رویکردی بسیار فراگیر انجامیده است. تعیین هر گونه روند امنیت ساز براساس نشانه های تهدید شکل می گیرد. اگر نیروها و یا عناصر تهدیدکننده تغییر یابد، در آن شرایط روندهای جدیدی برای مقابله با تهدید ایجاد می شود. اولین نشانه تهدید امنیت زیست محیطی را می توان در محدودیت های استفاده از منابع دانست. در حال حاضر، در سطح جهان تغییراتی در ترکیب شیمیایی جو، تنوع ژنتیک گونه های ساکن در کره زمین، و چرخه مواد شیمیایی حیاتی در اقیانوس ها، جو، زیست کره در حال وقوع است که هم از نظر ابعاد و هم از نظر آهنگ، سابقه ای برای آن نمی توان یافت. بنابراین نظریه پردازان مکتب انتقادی این موضوع را مورد پرسش قرار می دهند که اگر امنیت سازی دارای اولویت های مختلفی است؛ بنابراین سلامتی و بقاء جامعه انسانی چه جایگاهی دارد. این افراد نسبت به رشد سریع فعالیت های اقتصادی و عدم توجه سرمایه داری به روندهای زیست محیطی ابراز نگرانی کرده اند. تهدیدات ناشی از تولید فزاینده و توسعه سریع و همچنین منابع تجدیدناپذیر و منازعات منطقه ای از جمله تهدیدات اصلی در این زمینه به شمار می روند. بحران هویت اجتماعی ناشی از پناهندگی، مهاجرت و حاشیه نشینی که دلیل عمده آن را در دهه های اخیر می توان تخریب محیط زیست دانست موج جدیدی از نگرانی های دستیابی به امنیت پایدارجهانی را ایجاد نموده است. یکی دیگر از دلایل ظهور جنبش های اجتماعی در قالب مکتب انتقادی را می توان فقدان منابع اقتصادی ناشی از تخریب محیط زیست دانست. نظریه پردازان مکتب انتقادی تلاش دارند تا معناسازی جدیدی را برای موضوعات امنیتی ایجاد نمایند. آنان درصددند تا «تهدید مشترک جدید» را برجسته نموده و زمینه های همکاری متقابل را جهت نیل به ایجاد امنیت فراگیربا مفهوم جدیدش فراهم سازند.
|
  • Page 1
    Identification of basic ecological resources such as flora and vegetation is one of the most important activities in the protected areas. These researches have especial importance in the arid regions due to habitat sensibility. The large part of Iran possess arid and semiarid climate and coastline of Persian Gulf have noticeable importance. Mond as a protected area with 53000 ha is situated in S. W Bushehr. Mond is a conspicuous symbol of saline habitat of Persian Gulf and is a biological museum that represent diverse spectrum of habitat and plant species and have important ecological values. Totally 142 plant species from 114 genera and 46 families were determined in the area. Poaceae, Asteraceae and Chenopodiaceae have 23, 17 and 14 species and are the largest families in the area. In case of life form, therophytes have higher proportion which followed by phanerophytes and chamaephytes. Chorologically, 24.4% of plants have monoregional distribution, of which Saharo-Sindian plants have the highest proportion. The remained percent of plants are related to more than one phytogeographical region ofwhich Irano-Turanian-Saharo-Sindian plants have the highest proportions. Plant habitats are including: mangrove, riverside, wetland, sand dune, humid, island and abandoned. Tahmadon, Omolgorm and Nakhilo represent island habitats that have high ecological and conservational values.
  • Page 19
    Natural forests of Tehran province belong to Irano-Turanian vegetation zone. Trees and shrubs of mountain flora of Irano-Turanian zone generally grow in a scattered manner, but in some places, they grow thickly and organize some forest stands or bush woods (Clumped pattern). These stands are special parts of Irano-Turanian zone and they are The habitat of numerous animals and birds. In fact, we should know these stands as special and valuable ecosystems. In this research, we tried to recognize and introduce these ecosystems in Tehran province. So we recognized and introduced more than 70 stands. Forests of Tehran province were divided into 3 types: 1. Conifer stands 2. Tree hardwood stands 3. Shrub hardwood stands; and data were analyzed on the base of this division. In the first group: “Junipers polVycarpus", in the second group "Pistachios mutica" and in the third group "Cotoneaster spp." and "Amygdales licorices" are dominant tree or shrub species. Also, there are some sites with other dominant species: Ulmus sp., Malus orientalis, Salix spp., Populus nigra, Betula pendula, Amygdalus scoparia, Rhus coriaria, Berber is spp. and Rosa canina. The area is variable between 0.5 and 400 ha. Also, in this study, we presented the tree and shrub flora of Tehran province that includes more than 110 species; 37% of the species belong to “Rosaceae" family. As a result, Juniperus polycarpus, Amygdalus lycioides, Berberis spp., Rosa spp., Pistacia mutica, Cotoneaster spp., Rhamnus pallassii, Cerasus microcarpa, Amygdales scoparia, Celtis caucasica, Rhus coriaria and Salix spp. are the main native tree or shrub species of Tehran province. Most species of Tehran province belong to Irano-Turanian biogeographic zone but just in 340 ha, in the north-eastern of the province, we can see hyrcanian zone species such as Juniperus communis and Querqus macranthera.
  • Page 33
    Khanikan Forest is located in South of Nowshahr and Chalous cities. This Forest was quantitatively analyzed. In order to determine forest types and spatial patterns of tree and shrub forest species, sixty plots (400 m2) were taken by a systematic random sample method. Result showed that the number of plots in North, South, East, West, North west, North east, South west, and South east aspects were %18.6, %3.38, %10.1, %11.8, %18.6, %23.72, %8.4, and %54, respectively. On the basis of IVI (Importance Value Index), dominant forest type of study area was characterized Carpinus betulus (IVI=152.80) and Parrotia persica (IVI=85.34). This forest types were observed in whole of aspects. Spatial patterns classification of species was distributed by clumped and random forest type characteristics
  • Page 47
    Species diversity is one of complex biological concept. The reason of change in species diversity and control mechanism of this change is one of ecological salient questions. Conservation of biodiversity is final goal of natural resources management. In this research, species diversity has been analyzed in important Kurdistan's Kouhsalan habitat. On cluster sampling method, 82 plot were obtained. Clustering Analysis method was used to determine ecological species groups. Species diversity was calculated using Shannon-Wiener index, and relationship between Species diversity and soil surface cover investigated by regression analysis. Duncan's test was used to comparison of means. In this habitat, 224 species were recorded. On Clustering analysis, three groups with indicator species such as Quercus brantii, Hordeum bulbosum and Prangos ferulaceae were obtained. Shannon- Wiener index value for three groups and total area calculated 1.98, 1.95, 1.50, and 1.85, respectively. In groups and total area, linear positive model was significant between species diversity with total plant cover and herbaceous plant cover. In The first group and the third group, linear negative and positive model observed between species diversity with woody plant cover, respectively. Relationship between Species diversity and other factors was not significant. Linear positive model between species diversity with plant cover is an important guide for ecosystem management. Planning and projects should let it be so that conserves the vegetation cover, species diversity and natural ecosystem
  • Page 57
    The damages due to Dwarf Mistletoes to the industrial forests encouraged the scientists to evaluate the infection intensity and illustrate the spatial distribution of mistletoes for forest management, wild life and biodiversity conservation. There are two current systems to evaluate infection intensity wich are easier, cheaper, more efficient and authoritative than others in all over the world, namely DMR and BVR. For investigation on mistletoe infection in Noor Forest Park and comparison of these two procedures, 30 sample plots with an area of 0.1 ha were selected. Since 94% of infected individuals in plots were Iron Wood trees (Parrotia persica), therefore only Iron Wood trees were evaluated. In total, 243 trees of 329 infected Iron Woods were selected randomly and analyzed. Results showed that 67% of trees had similar rate with these two systems and 31% had more DMR. Totally, the implementation procedures of DMR and accuracy of evaluation seemed better than BVR. Therefore DMR system can be used in studies of stands with high rate infection to determine the impact of mistletoe on forest ecosystem, stand structure, forest growth and production and even effect on infected individual productivity. Moreover, the results of infection survey in three parts of the crown showed that infection intensity on upper part of trees was more than the middle and lower parts respectively, which is because of the relationship of mistletoe seed dispersal to sitting, nesting and roosting sites of the birds that eating mistletoe berries.
  • Page 65
    Carbon is the most important greenhouse element which sequestrates by photosynthesis procedure and is the easiest and cheapest way of decreasing atmospheric gas level. The vegetation cover that has woody texture is more capable for carbon sequestration. The most plant species of arid rangelands are the shrub growth forms. The purpose of this research was to assess carbon sequestration potential for dominant shrub species of arid rangelands in Garehbeygon area. After determination of key area, the percentage cover of three important shrub species Heliantemum lippii, Dendrostellera lessertii and Artemisia sieberi were measured. On the basis of statistical method for determining sampling number, 92 plants of H. lippii and 98 plants of each of D. lessertii and A. sieberi were chosen by random. The shoot (leaves, stems and branches) and root parts were transferred to laboratory for calculation of carbon sequestration factor of each plant parts by inflammation method The statistical results showed that the carbon sequestration by three plant species were significantly different (P < 1%) and A. sieberi has the most potential of carbon sequestration in the region. The carbon sequestrations of the four parts of the plants (leaves, branch, stem and root) in the 3 studied species were significantly different (P < 1%) with the stems holding the highest record of carbon sequestration and the leaves with the least.
  • Page 73
    The algae of GarGar river (one of branches of Karoon River) which were investigated in samples collected from habitats (epilithic, epiphytic, epipelic) at eleven station between December 2004 and September 2005.This river receive types of sewage such as municipal wastewater, agriculture and aquaculture wastewater The flora consisted of 5 class and 24 genera belonging to the Bacillariophycea (12genera), Cyanophycea (6genera), Chlorophycea (10genera), Xanthophycea (1genera), Dinophycea (1genera). The Bacillariophycea was the dominant class and nitzschia was the most frequent genera in the epilitic substrate. The Cyaophycea was the dominant class and phormidium was the most frequent genera in the epiphytic substrate. The Bacillariophycea was the dominant from of algal flora. nitzschia, spirogyra, phormidium were the most frequent genera in the algal community. While the maximum density of the epilitic community was 282390 cell/cm2 in August and epiphytic community was 167435 cell/cm2 September. Results showed that the Algal growth is dependent on nutrienta, high temperature and slow velocity of river. The algal increased considerably from August until September. Thus, use of Algal communities is useful indicative for monitoring and assess changes in the water quality, generally changes due to anthropogenic causes (e.g. nutrients).
  • Page 81
    This study was conducted to determine physiological and morphological variation of strains of the ectomycorrhizal fungus Hebeloma cylindrosporum associated with Pinus pinaster and its consequence on the symbiotic processes in coastal forests adjacent to Bordeaux, south west France, from 2003-2005. Mycelial cultures were conducted in the laboratory on a rich medium (YMG). Diploid fungal strains from the field as well as hybrid strains, originating from laboratory crosses between haploid isolates, were compared for growth rate at 12oC and 22oC. At 12oC there were significant differences between strains collected in coastal forests with the other strains. Metabolic abilities and growth rates were also investigated for mutant fungal strains that had incorporated in their genome a T-DNA from the phytophatogenic bacterium Agrobacterium tumefaciens. The data indicates that mutations induced by T-DNAs result in phenotypes that could affect symbiotic processes. The possible application of these findings in cultivation of trees in non productive coastal lands is discussed.
  • Page 89
    Every year a large number of migratory wintering water birds, rest in the wetlands situated in the Northern provinces of Iran. The wetlands are very important ecosystems for these creatures. Due to ecological importance of water birds, the results of this study (the birds’ populations and their changes) are helpful to monitor them and are especially important to manage the wetlands. In this study, 38 wetlands consist of the Caspian coast along all the 3 provinces, 17 wetlands in Gilan, 7 in Mazandaran and 13 in Golestan have been studied. According to the results of the water bird censuses, in the mid-winters of 2000 to 2004 (5 years), which have been utilized in this study, totally a mean number of almost 1507000 water birds (115 species) have annually wintered in the wetlands. According to these censuses, the populations mainly consist of geese, swans and ducks (52%) and rails, gallinules and coots (32%). The most abundant species were common coot (mean pop. of 479835); common teal (mean pop. of 254658) and mallard (mean pop. of 133187) respectively. Mazandaran has shown the highest mean populations and the top number of species during these 5 years. The largest number of water birds was recorded in Mazandaran with the minimum specie's diversity in 2004. In the same year, the highest number of species belongs to Gilan. Golestan has got the highest specie's diversity. Among the wetland areas, Gomishan and Anzali wetlands have the highest score of water bird criteria (23 points).
  • Page 113
    A study was conducted to determine habitat suitability of Goitred Gazelle (Gazella subgutturosa) in Kalmand-Bahadoran Protected Area during four seasons of year 2003-2004.The geographic position of dispersal points of gazelle herds was recorded with Global Position System. The data were transmitted into attributed tables in Arc view Software and their layers were created. The maps of slope, altitude, plant types, vegetation cover, soil types, water sources, roads, villages and farms were provided for gazelle habitat in study area and were digitized. These maps were analyzed with the layers of gazelle observations in the GIS software (Idrisi) and the habitat suitability maps of species were prepared. Chi-square tests showed the relationships between these environmental factors and gazelles dispersal were significant. Also the results of this study showed that in all seasons, gazelles showed high tendency to the adjacent farms. In Kalmand-Bahadoran Protected Area the gazelle habitats had the following suitability percentage; High 11?, Medium 40.3? and Low 48.7?.
  • Page 129
    In this study, age and growth for two populations of Shemaya, Chalcalburnus chalcoides, in Haraz and Shirud rivers were investigated from April to June 2006. 704 fish specimens were collected using a Cast- net. The maximum length and weight in a 5- year old female observed were 251 mm and 96 gr, respectively. The most abundant age groups were 2+ and 3+ years for male and female respectively. While male of Shirud populations were heavier and longer on average in younger ages (ANCOVA, P? 0.05), differences in female were not significant (ANCOVA, p? 0.05). Female of Haraz population had isometric growth while positive allometry was observed in the fish population of Shirud. The Von Bertalanffy growth parameters were: (Haraz population: for male and for female), (Shirud population: for male and for female). In the two populations, Female had higher L?, while K value for males was relatively higher in the two rivers.
  • Page 139
    Security building Processes after World War II, were under the influence of realistic thoughts. This was considered a reaction to idealistic and institutional approaches. Critical school attempted to criticize classical and structural realism. New security theoreticians emphasize on extended subjects and diverse threats and believe it to be beyond the competition of countries. They believe that subjects like global warming, ozone penetration and the other environmental problems are among future threats for mankind which make countries to encounter new common threats. Paradigm changes in international relationships terminate in a developed concept of security including environmental threats. Security-making processes are determined according to the threats; if threatening parameters are changed, new problem-solving processes must be taken in to the consideration. The first sign of environmental security threats may be defined as the limitation in use of natural resources. Nowadays global changes in atmospheric chemical composition, biodiversity and natural cycles are occurring faster than any time in the history of human beings. Accordingly, critical school theoreticians search for the true place of human health and survival within the security-making priorities. Fast rate of economic growth with no environmental consideration, the crisis of nonrenewable resources and local conflicts are among the most significant threats indicated by such theoreticians. The crisis of social identity caused by phenomena like seeking refuge, emigration and urban sprawling which basically have their roots in environmental deterioration has become a major concern in achieving sustainable global security. Lack of economical resources [as a consequence of environmental deterioration] may be introduced as one of the major causes in formation of social movements in the critical school. Critical school theoreticians attempt to create new definitions of security. Highlighting the new mutual threats, they try to provide the required infrastructure for achieving the global security through all the aspects