فهرست مطالب

پژوهش زبان و ادبیات فارسی - سال نهم شماره 2 (پیاپی 21، تابستان 1390)

فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی
سال نهم شماره 2 (پیاپی 21، تابستان 1390)

  • بهای روی جلد: 30,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/05/19
  • تعداد عناوین: 11
|
  • صفحه 0
  • سید حمید هاشمی صفحه 1
    در این کار پژوهشی تمام کتاب های درسی سال تحصیلی 88 – 1387 دوره ابتدایی کلمه به کلمه بررسی شده است. در این بررسی، شیوه نگارش کلمات مرکب با توجه به نحوه جدایی یا اتصال پایه واژه ها به یکدیگر مورد توجه ویژه بوده و میزان هماهنگ بودن کتاب های مختلف سال های مختلف مورد مقایسه قرار گرفته است. گردآوری داده ها از طریق بررسی تک تک کلمات کتاب های مذکور صورت پذیرفته است. با توجه به نوع تحقیق، نحوه گردآوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها، روش انجام کار توصیفی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه کتاب های درسی سال تحصیلی 88 – 1387 دوره ابتدایی است و با توجه به اینکه تمام کلمات کتاب ها مورد بررسی قرار گرفته، حجم نمونه نیز تمام کتاب های فوق بوده و نمونه گیری انجام نشده است. تجزیه وتحلیل داده ها از طریق مشخص کردن فراوانی و ناهماهنگی های مربوط به اتصال یا جدایی تکواژهای مختلف صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در تعدادی از کتاب های درسی و همچنین در بین آنها در مقایسه با یکدیگر ناهماهنگی هایی از نظر نحوه اتصال پایه واژه ها در کلمات مرکب وجود دارد.
    کلیدواژگان: کتاب های درسی، کلمات مرکب، تکواژ، پایه، پسوندواره فعلی، پسوندواره اسمی، جدانویسی، متصل نویسی
  • محمدرضا امینی صفحه 31
    اطلاعات بسیار مهمی درباره وجود کتابی به زبان یونانی در تاریخ و افسانه های ایرانی که بخشی از آن شبیه کارنامه اردشیر بابکان به نظر می رسد، در نوشته های نخستین مورخ ارمنی قرن پنجم میلادی، موسی خورنی، ثبت شده است. در گزارش کوتاه این مورخ، بخشی از این افسانه ها درباره اردشیر و بخش دیگری از آنها به شخصیت های اساطیری و تاریخی دیگر مربوط می شوند، اما غالب محققان و از جمله تئودور نولدکه، به اشتباه، همه این افسانه ها را یک جا مربوط به اردشیر پنداشته اند. این امر به استنتاج نادرست در دیگر زمینه ها به ویژه درباره افسانه پرورش کوروش انجامیده است. از سوی دیگر اساسا این گزارش خورنی درباره کتاب مذکور که حاوی نام نویسنده و نیز مترجم ایرانی آن هم هست، سخت مورد بی توجهی قرار گرفته است.
    در مقاله حاضر دلایل رد این اشتباه رایج، بیان شده و علاوه بر آن کوشش شده تا به ویژه بر اساس پژوهش های جدید محققان ارمنی و با تکیه بر اصول زبانشناسی، به تجزیه و تحلیل گزارش خورنی و مقایسه آن با متن کارنامه پرداخته شود. از نام های نویسنده و مترجم کتاب که تاکنون ناشناخته مانده و فقط با ضبط های آشفته و مغشوش در معدودی از کتاب ها آمده، نیز صورت بندی صحیح تری ارائه گردیده است. برای اطمینان بیشتر افسانه هایی که خورنی به آنها اشاره کرده با متن کارنامه، ترجمه های ارمنی و فرانسه و نیز با روایت شاهنامه مقابله شده است. نتایج به دست آمده می تواند برای پژوهش درباره کارنامه اردشیر بابکان، اساطیر و ادبیات ایران باستان و مخصوصا منابع از میان رفته ای همچون خداینامه و تاریخ روابط ادبی ایران و غرب در دوره باستان و ارزیابی شیوه تاریخ نویسی موسی خورنی راهگشا باشد.
    کلیدواژگان: کوروش، خوره بود، بارسوما، راست سخن، حماسه های تاریخی ساسانی، شاهنامه
  • جواد علیمحمدی اردکانی*، مصطفی گودرزی، محسن مراثی صفحه 55

    مقاله حاضر در نظر دارد تا به بررسی جایگاه و اهمیت خیال و همچنین تاثیر آن بر چهره نگاری در نقاشی ایرانی بپردازد. در این مقاله سعی بر آن است تا با بهره گیری از تفکر و نگرش عرفانی ایرانی و استفاده از آثار منظوم ادبیات پارسی و تطبیق آن با عناصر مورد اشاره در نقاشی ایرانی، تحلیلی بینامتنی ارائه گردد. در هر بخش نیز مستندات تصویری از مکاتب مختلف نقاشی ایرانی ارائه شده است تا به روشن شدن این امر که هنر تصویرگری ایران همواره و در طول تاریخ خود بهره مند از عنصر خیال بوده و با توسل به این تفکر خالق جهانی مثالی شده است، کمک نماید. بدین منظور در بخش نخست به خیال و جایگاه آن در نقاشی ایرانی پرداخته شده و در بخش های دیگر مقاله عناصر خیالی و مثالی ادبیات با چهره نگاری نقاشی ایرانی تطبیق یافته است. نتیجه حاصل از تحقیق آنکه، نقاشی ایرانی با بهره گیری از نمادها و نشانه های نهادینه شده در ادبیات منظوم که برآمده از نگرش خیال محور شاعران بوده به خلق انسان آرمانی و مثالی خود پرداخته، چنانکه این مشخصه را تا نقاشی نیمه نخست قاجار در سده سیزدهم هجری قمری به وضوح می توان شاهد بود.

    کلیدواژگان: نقاشی ایرانی، خیال، مثال، ادبیات، نماد
  • محمدکاظم یوسف پور، نسرین کریم پور صفحه 73
    زیرساخت هر اثر ادبی یا هنری را مجموعه روابط معنایی پنهان و چندسویه میان عناصر مختلف سازنده آن تشکیل می دهد. این روابط در سطح اثر بعد زیبایی شناختی آن را می آفرینند، اما مفاهیم بنیادی و معانی نمادین اثر را باید در سلسله روابط پیچیده درونی آن جست وجو کرد.
    شاهنامه از آن جمله آثار ادبی است که ژرفای غنی و عمیق و روابط زیر ساختی پیچیده و وسیعی دارد. تنوع و تعدد عناصر سازنده این اثر آن را از زوایای گوناگون مستعد پژوهش و تحلیل می کند. این مقاله سعی دارد تا از میان عناصر مختلف به کار رفته در ساخت شاهنامه دو عنصر رنگ سراپرده و نگاره درفش را در بخشی از داستان رستم و سهراب بکاود تا با آشکار ساختن روابط پنهان میان این دو عنصر پرکاربرد شاهنامه، گوشه ای از دنیای رنگین و رازآلود این اثر را بازشناساند و نشان دهد که چه میزان از مفاهیم گوناگون و معانی گسترده آن تنها از طریق این دو عنصر منتقل شده اند.
    کلیدواژگان: رستم و سهراب، رنگ سراپرده، نگاره درفش، اسطوره، پهلوانان
  • بخشعلی قنبری صفحه 95
    مولوی (604-672 ق) عارف و شاعر بی نظیر ادبیات عرفانی فارسی که معرفت، تجربه و آفرینندگی را یک جا جمع کرده است و در عصر خود و پس از مرگش جدی گرفته شده آثاری به یادگار گذاشت که گرد کهنگی به خود ندیده اند و همچنان محل رجوع و بحث و تامل اند. این دفتر حیات بخش مشحون از تعالیم و نظریات است.
    مولوی عارف و شاعر انسان است از این رو درد و رنج بشری را خوب می فهمد و البته راه حل های مفید و رهایی بخشی ارائه می کند. تنهایی که از بحران های انسان معاصر است در مثنوی او بازتاب قابل توجهی یافته است. این که آدمی تصور کند که در دنیا نه کسی در اندیشه اوست، نه در دلی جایی دارد و نه کسی می خواهد به او کمکی کند و یا از مشکلاتش بکاهد در یک کلام تنهایی را فراهم می آورد. اما مولوی ذاتا انسان را تنها نمی داند در عین این که بر نیاز ذاتی انسان به همراه (درونی بیرونی) صحه می گذارد. از این جهت درصدد بر می آید تا رنج تنهایی را مورد توجه قرار دهد و برای درمان آن نسخه ای بپیچد. نویسنده در این مقاله کوشیده است تنهایی در مثنوی را با عنایت به مفاهیمی چون معنا، مبانی، علل، انواع و راه های رهایی بکاود و طبقه بندی و تحلیل کند.
    کلیدواژگان: درد رنج، تنهایی، اخلاق، بحران های انسان معاصر، مثنوی
  • پروین سلاجقه صفحه 121
    این مقاله، تحلیل نشانه شناسانه تعدادی از نمادهای جانوران در شعر صائب تبریزی و بیدل دهلوی، دو شاعر برجسته سبک هندی است. هدف اصلی از این بررسی، نمایش چگونگی کارکرد نمادهای جانوران در ساختار زبان شاعرانه است. این نمادها به شکل بن مایه های اصلی، در دوره های مختلف و در آثار ادبی تکرار می شوند و با توجه به مقتضای حال، محور دلالتی آنها را گسترش می دهند. پایه تحلیلی این بررسی به طور عمده، بر موقعیت نمادین این نشانه ها در شعر بنا شده است و ضمن تحلیل کارکرد و نقش این نشانه های نمادین در گسترش دامنه معنایی اشعار مورد نظر، نوعی طبقه بندی صوری بر اساس پیش فرض های دلالتی نقش این جانوران در حافظه اجتماعی و ذهنیت راوی این سروده ها در نظر گرفته شده است.
    کلیدواژگان: بیدل، صائب، نماد، جانوران
  • منوچهر جوکار صفحه 141
    شیخ بهایی دانشمند بزرگ قرن ده و یازده هجری از هنرها و دانش های بسیاری چون معماری، شعر، ریاضی، نجوم، حکمت، فقه و حدیث بهره مند بود. اما، بی گمان، وجود طنز درآثار و افکارش و توجه او به نقد طنزآمیز، لطیفه ای غریب می نماید و مقام شیخ الاسلامی و پایگاه و منصب فقهی و دینی او در دربار صفوی و در میان مردم نیز وجود این امکان را در اندیشه و سلوک و آثار شیخ بسی دور نشان می دهد؛ با این همه واقعیت آن است که طنز به عنوان ابزاری تاثیرگذار در کار انتقاد اجتماعی اخلاقی و آگاهی بخشی اجتماعی مورد توجه شخصیت ذوفنونی چون شیخ بهایی بوده است و علاوه بر وجود چند شعر و نوشته طنزآمیز در میان آثار او، گرد آوردن و تدوین کشکول و قصه رمزی گربه و موش نیز به تنهایی از توجه شیخ بهایی به ابزار طنز و استفاده از آن در نقد رفتار و گفتار برخی مردمان حکایت دارد. در این مقاله به ظرفیت طنز و نقد اجتماعی و اخلاقی در آثار فارسی بهایی پرداخته ایم.
    کلیدواژگان: شیخ بهایی، کشکول، گربه و موش، طنز، انتقاد، ریا
  • رمضان یاحقی، مجید عزیزی صفحه 163
    جلال آل احمد نویسند های آشنا و تاثیرگذار در ادبیات معاصر ایران است و به دلیل ویژگی های فردی و شرایط اجتماعی عصرش، از افرادی است که بحث ها و جدل های فراوانی درباره او شده است. این مقاله بر آن است که ویژگی مهم آثار آل احمد این است که بیشتر از آنکه ادبی و داستانی باشد، تاریخی و مستند است و به همین دلیل می توان تاریخ و فرهنگ دوران جلال را در آثار او خواند و دریافت. او به لحاظ شخصیتی صادق و با صراحت در کلام بود و در فعالیت های سیاسی و اجتماعی اش اهل ریا و دورویی نبود و این ویژگی او در آثارش نیز منعکس شده است، او در داستان هایش واقعیت ها را بی پرده به تصویر می کشد. در مقاله سعی شده است با مطالعه دقیق آثار ادبی جلال (با تاکید بر سه اثر مدیر مدرسه، نون و القلم و نفرین زمین)، مراجعه به نقد های منتشر شده از آثار او، مطالعه و فیش برداری از کتاب های تاریخی و زندگی نامه های جلال آل احمد، تصویری از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دوران این نویسنده نام آشنای ادبیات معاصر ارائه شود. این مقاله به این نتیجه منتهی می شود که جلال در خلق آثار ادبی و داستانی خود، بسیار به تاریخ و واقعیات اطرافش توجه داشته است و زندگی شخصی و تاریخ عصرش در آثار او انعکاس چشمگیری دارد.
    کلیدواژگان: جلال آل احمد، ادبیات معاصر، مدیر مدرسه، نون و القلم، نفرین زمین، تاریخ معاصر
  • غلامحسین غلامحسین زاده، قدرت الله طاهری، فرزاد کریمی صفحه 181
    یدالله رویایی سال ها قبل، به دلیل تاکید بر جنبه های شکلی شعر، در زمره شاعران پیشرو و از موسسان جریان شعر حجم به شمار می رفت. در این مقاله، نوع روایت به کار رفته در شعر او مورد بررسی قرار می گیرد. ابزار این بررسی نشانه شناسی است که از ابزارهای مهم در نقد ساختاری به شمار می رود. در این مقاله، شعر «سکوت دسته گلی بود» از دفتر دریایی ها مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که روایت در شعر حجم، روایتی پنهان است و عوامل روایت ساز به طور کامل در آن به کار گرفته نمی شود. روایت سازی در شعر رویایی، از طریق تکرار فضاسازی هایی است که در سطرهای کوتاه انجام می شود. به این ترتیب، شعر رویایی از سمبولیسم و رمانتیسم رایج آن روزگار فاصله گرفته، به نوعی فرمالیسم گرایش پیدا کرده است.
    کلیدواژگان: نقد ساختاری، روایت شناسی، روایت پنهان، نشانه شناسی، شعر حجم، یدالله رویایی
  • مصطفی گرجی صفحه 207
    واقعه برادرکشی به عنوان اسطوره دینی- تاریخی و با تاسی از کهن الگوی آن (قابیل و...) در ادوار مختلف و اشکال متنوع تکرار شده است. این کهن الگو با توجه به درآمیختن با اضطراب های سه گانه حاصل مرگ، گناه و بی معنایی؛ همواره در زمینه ای از ترس و بیم بیان شده و البته با توجه به جهان بینی ها و گفتمان های حاکم بر هر دوره به گونه خاص انعکاس یافته است. با توجه به انعکاس این واقعه در ادبیات کلاسیک فارسی، در ادبیات داستانی معاصر هم به دلیل خاصیت و قابلیت کم نظیر این ژانر، موضوع یاد شده این مجال را به نویسندگان معاصر داده که طرحی نو در بیان این کهن الگو درافکنند. در این مقاله نویسنده سعی می کند پس از بررسی این اسطوره تاریخی و ارتباط آن با اضطراب های انسان معاصر؛ یکی از مستحدث ترین داستان های این حوزه را در بستر ادبیات داستانی دفاع مقدس در کنار یکی از معروف ترین داستان های پس از انقلاب با عنایت به این بن مایه، بررسی و تحلیل کند. بر این اساس در گام نخست داستان کوتاه «بن بست» اثر احمد دهقان با توجه به تم غالب آن (برادرکشی) بررسی و نقد و در ادامه با رویکرد به رمان «سمفونی مردگان» تحلیل شده است.
    کلیدواژگان: برادرکشی، احمد دهقان، ادبیات داستانی جنگ، بن بست، سمفونی مردگان
|
  • Seyyed Hamid Hashemi Page 1
    In this research all text books of primary school for the academic year of 1387– 88 are studied word by word, (with especial focus on the words having different written forms), the way they are written regarding inflectional and derivational morphemes and the degree of consistency in attaching/ detaching different morphemes to/ from each other. The work is conducted for all grades in a comparative way. Research population consists of all books of different grades of primary school studied in the academic year of 1387 – 88; data of the research consists of all words in books. Since all the words in these books are considered, no randomization is made. The research is descriptive, regarding the type of the research, and data collection and their analysis. Data analysis is done determining the frequency and percentage of morphemes in their attached/ detached spelling, and the probable inconsistency in their spelling. According to the findings of the research, there is some inconsistency within the same textbook, or textbooks of different grades in attaching/ detaching morphemes.
  • Mohammad Reza Amini Page 31
    There exists important information about a Greek book on Persian history and legends recorded in the writings of Movses of Khoren, the first Armenian historian of the 5th century. Part of the book seems comparable to Kārnāme-e Ardešīr-e bābakān) or Book of the Deeds of Ardešīr, Son of Papag. In his short report, some of the legends relate to Ardešīr, and some relate to other Persian mythical and historical figures. However, most researchers, and among them Theodor Nöldeke, have attributed these legends exclusively to Ardešīr I, a mistake that caused some inaccurate conclusions particularly about the legend of Cyrus’s childhood and upbringing. Besides, Khorn’s report, including the author’s name, and the name of its Persian translator, has totally been ignored.The present paper explains our reasons for rejecting the false common claims, and tries to make a close analysis of Khoren’s report based on linguistic principles and the latest researches of the Armenian researchers, and then compare it with Kārnāme. Meanwhile, it clarifies the identities of the book’s author and the translator, giving their correct names already recorded disorderly and in just few resources. To make sure, legends in Khoren’s text is contrasted with its French and Armenian translations, Kārnāme, and Shāhnāme. The findings of the research can be used in studies on Kārnāme-e Ardešīr-e bābakān, the mythology and literature of the Ancient Iran, the ancient history of Persia and the West, and particularly the lost resources like Khodāy- Nāmak (Book of Kings). They can also be beneficial in evaluating Khoren’s style of historiography.
  • Javad Alimohammadi Ardakani, Mostafa Goodarzi, Mohsen Marasi Page 55

    This article is an investigation into the position, importance, and effect of image on Iranian portrait painting. It is an intertextual analysis of Persian poetry and painting, focusing the elements of mysticism in both. The discussion is documented offering paintings from different Persian painting schools so that it can better show how this field of art has always used the element of image and mystical understanding to convey a figurative universe. The article, first, introduces image and its position in Iranian painting, then contrasts the figurative elements in both Persian poetry and portrait painting, and finally concludes that Persian painting, using institutionalized signs and symbols in poetry has created its own figurative and ideal human. This feature can be found in Persian painting up to the first half of Qajar reign in the 13th century A. H.

  • Mohammad Kazem Yusofpoor, Nasrin Karimpoor Page 73
    Underlying structures of literary or artistic works are shaped by implied and multilayer semantic relations among their constituents. At the surface structure, they manifest as aesthetics of the works. So, their key concepts and symbolic meanings should be sought at the layer of deep structure. Shahnameh is a literary work having rich meaning depth, and broad underlying semantic relations. The variety and multiplicity of its constituents open it up to study from different perspectives. Focusing on two frequent structural elements in an episode in the story of 'Rostam and Sohrab', namely, 'the color of Sarapardeh' and 'the figure of Darafsh', this article reveals the their implicit relations, and sheds light on one part of the colorful and mysterious world of this masterpiece, in order to show to what extent the overall meaning and the numerous concepts of the text have been conveyed through these two elements alone.
  • Bakhshali Ghanbari Page 95
    Moulawi (604-672), both a great mystic and great poet in Persian mystical literature, has left behind so glorious works that, being appreciated during and after his life, have always remained fresh, and a source of contemplation and subtle thoughts. Moulawi is poet and mystic, thus he understands pain and sufferings of human well, and of course offers the ways to get rid of them. Solitude, that is one crisis of contemporary human’s life, has been considerably reflected in his Mathnawi When a person thinks there is no one in the world loving him, caring about him, lightening the burden of his sufferings, he is trapped in solitude. Moulawi doesnt believe in human’s solitude, while stressing their need to companions of either spiritual or physical types; the need that may brings with it pain. That’s why he tries to find the ways to treat the pain. The present article is an attempt to classify types of solitude in Mathnawi and analyze them, regarding concepts and terms like meaning, origin, reason, types of deliverance from pains and the ways of the deliverance and classifies and analyzes it.
  • Parvin Salajeghe Page 121
    The present article is a semiotic analysis of some animal symbols in poetry of Saib and Bidel, two prominent poets of ‘Indian poetic style’. Its main objective is to show how the symbols function in the structure of poetic language. Such symbols have repeatedly been used as motives in literary works in all history of literature, and accordingly caused shifts in their signification paradigms. The analysis is mainly aims at symbolic status of the signs, and the role they play in expansion of the semantic domain of the poems; it ends in formal classification of the symbols based on their possible significances in both communal mind and the poet’s mind.
  • Manouchehr Joukar* Page 141
    Sheikh Bahaee, the great religious scholar of the 10th and 11th centuries (A.H.), was also an architect, poet, mathematician, and astronaut. His high religious status as Sheikh- ul- Islam in the Safavid court and among the people makes it hard to think of the presence of satire in his works. Nevertheless, the fact is that Sheikh Bahaee has strategically employed satire as an effective means of criticism of society and morality of his time, as well as promotion of social awareness. In addition to some satiric poems and writings found in his works, he has also two completely satiric works named Kashkool (collection of writings), and Moush- o- Gorbe (Mouse and Cat), a symbolic story. Existence of hese works alone shows how Sheikh Bahaee concerned with satire in criticizing deeds and sayings of particular groups of people. This study then is an attempt to show the potential of satire, as well as social and moral criticism in Sheikh's Bahaee's Persian works.
  • Ramazan Yahaghi, Majid Azizi Page 163
    Jalal Al Ahmad is an influential writer in Iran’s contemporary literature. There has always been a big controversy over him because of the social conditions of his time, and his own specific character. Most of his literary works are rich in references to social and historical events, so that they mirror the social and cultural context of his time. Jalal was frank in both personality and his political stance. He was not a man of hypocrisy; so was in his writings, where he appears as a careful observer of the facts.The present research is an attempt to give a picture of the social and cultural context of his time, studying Jalal’s works (with focus on his three stories: Modir-e Madrese, Noon va-l-Qalam and Nefrin-e Zamin), as well as the books and writings about him. The finding of the study has provided good evidences on how concerned Jalal was about the society and the events around him, and how well he has portrayed his personal and social life in his works.
  • Gholamhosein Gholamhosein Zade, Ghodratolah Taheri, Farzad Karimi Page 181
    Royaee invented and introduced a style in Persian poetry which he named Spacement Poetry. His poetry renewed debate about the relative value of form and context in modern Persian Poetry. The present article is a semiotic study of narration in his poem named “Sokoot Daste Gol-I Bood” (Silence seemed a bouquet of flower in my larynx), from his Sea Poems. The findings of the research show that he has employed an implied narration; narration occurs using repetitive spacements in short lines, without using any explicit narrative elements. This differentiated his poetry from the prevailed poetry of the time- symbolism, and romanticism.
  • Mostafah Gorji Page 207
    Brothercide as a religious and historic myth, and originating from its archetype in the murder of Abel by his brother Cain, has always been associated with human’s triple concerns about ‘death’, ‘sin’, and ‘feeling of emptiness’. In classical Persian literature it has been expressed in different forms according to the prevail discourse of the time. In the present Article, the author tries to provide a contrastive analysis of Bon-Bast (a short war story by Mahmoud Dehghan), and Samfoni -e Mordegan, (a bestseller by Abbas Ma’roufi). First, an analysis of Bon-Bast is given; focusing the theme of brothercide, then it will be contrasted with Samfoni -e Mordegan.