فهرست مطالب
فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی
سال نهم شماره 3 (پیاپی 22، پاییز 1390)
- 236 صفحه، بهای روی جلد: 30,000ريال
- تاریخ انتشار: 1390/08/24
- تعداد عناوین: 10
-
-
صفحه 0
-
صفحه 1شاهنامه به عنوان تاریخ منظوم ایرانیان باستان با هنر داستان پردازی حکیم ابوالقاسم فردوسی، هنوز از پس قرن ها ایرانیان را مسحور داستان هایش می کند. با وجود پژوهش های بسیاری که در زمینه داستان پردازی در شاهنامه صورت گرفته است؛ به دلیل گستره وسیع و برخورداری از نکات فنی داستان پردازی، یکی از جاذبه های پژوهش در شاهنامه، بررسی عناصر داستانی و قابلیت های نمایشی موجود در آن است. داستان سیاوش در شاهنامه، سرگذشت شاهزاده ای را به تصویر می کشد که در زندگانی کوتاهش، درگیر توطئه و دسیسه های اطرافیانش می شود و از این بحران جز با مرگ رهایی نمی-یابد. در این داستان نقش پر رنگ دسیسه در رخ دادن فرجام غم انگیز سیاوش به خوبی دیده می شود. مقاله حاضر با شیوه ای توصیفی- تحلیلی، در چارچوب اصول داستان پردازی نوین، نقش ویژه عنصر داستانی دسیسه، آنتریگ، را در داستان سیاوش بررسی می کند.
کلیدواژگان: شاهنامه، داستان، دسیسه، آنتریگ، سیاوش -
صفحه 19بی شک یکی از بزرگترین عارفان پهنه عرفان اسلامی شمس الدین محمد تبریزی، عارف نام آور قرن هفتم هجری است که تحول بنیادینی در تفکرات مولانا جلال الدین مولوی به وجود آورد. شمس تبریزی در تنها اثر به جا مانده از خویش؛ یعنی «مقالات» نظریه های جالبی در ابواب مختلف عرفانی از خود به یادگار گذاشته است که برخی از آنها قابل توجه هستند. شمس تبریزی نظریات بدیعی درباره تاویل و تفسیر قرآن دارد که تا کنون مورد توجه قرار نگرفته اند. شمس در ضمن تاویل های خود بطن های جدیدی را از قرآن عرضه می کند که باعث شگفتی و شیفتگی هر پژوهشگر و محقق آگاه به عرفان اسلامی می شود. همین موضوع اهمیت پرداختن به این مقوله را دو چندان می کند. این مطالب به صورت پراکنده و از هم گسیخته در «مقالات» مندرج هستند و طبقه بندی آنها نیاز به کوشش فراوان دارد. در این پژوهش ابتدا نظریات کلی شمس درباره تاویل، لزوم روی آوردن به آن و آشنایان به علم تاویل را بیان کرده و سپس نظریات وی در باب قرآن و تاویل آن را به صورتی ساختارمند شرح داده و به بررسی آن پرداخته ایم. علاوه بر این، تفاسیر شمس را با شش تفسیر عرفانی قبل و معاصر او مقایسه کرده و نوآوری های شمس را مشخص ساخته ایم. شمس بر این باور است که انسان کامل یا ولی اعظم در هر عصری مظهر کامل قرآن است. در اندیشه شمس قرآن دارای بطن های بی نهایت است و اعتقاد به هفت بطن و هفتاد بطن نوعی سطحی نگری است. او در تعالیم خود دانستن تاویل و تفسیر قرآن را برای هر مسلمانی لازم دانسته و حضرت رسول(ص) را به عنوان نخستین موول و مفسر قرآن معرفی می کند. در یک تقسیم بندی کلی می توان گفت که شمس برای تاویل و تفسیر آیات از چهار شیوه تاویلی استفاده کرده است که عبارتند از: الف) تاویل یک واژه قرآنی به یک مفهوم و یا واژه دیگر. ب) تاویل به وسیله اضافه کردن یک کلمه به آیه. ج) تاویل و تفسیر بواسطه ارائه کردن شان نزولی خاص از آیه. د) تفاسیر توجیهی که در آنها کاربرد برخی از اصطلاحات را توجیه می کند.
کلیدواژگان: قرآن کریم، ادبیات عرفانی، تاویل، شمس تبریزی، مقالات شمس -
صفحه 53نعت پیامبر یکی از شگردهای ادبی است که در دوره های مختلف شعر فارسی به دلیل اعتقاد و ایمان شعرا تا به امروز رواج یافته است. نظامی نیز در ابتدای منظومه های عاشقانه خود در این باره تمام احساسات زیبایی شناسانه خود را در توصیف پیامبر به کار می گیرد. او با استناد به آیات و احادیث و معرفی شخصیت والای محمد و مقایسه او با سایر انبیا و توصیف منش و اخلاق نیکوی محمد، مدایح محمدی را سروده است و تمام مثنوی های خود را با نام پیامبر زینت داده است. در این مقاله جنبه های محتوایی نعت در خمسه نظامی بررسی گردیده و از آن جا که این مضمون در مدایح نظامی دست مایه آفرینش ادبی شده است، به ویژگی های ادبی و هنری نعت ها نیز پرداخته شده است. وی در این مدیحه ها اسلوب خاص خود را دارد و همچنان از ترکیبات بدیع و عبارات سلیس و تلمیحات و تصاویر خیال برای مدح استفاده می کند. البته این مدایح فقط بستری برای آفرینش آرایه ها و ایماژها نیست؛ بلکه اندیشه های کلامی و غیرکلامی شاعر درباره پیامبر را نیز نشان می دهد.
کلیدواژگان: خمسه نظامی، نعت، پیامبر، نور محمدی، حقیقت محمدیه -
صفحه 73تصوف اسلامی که در آغاز با رویکردی زاهدانه و مبتنی بر آداب ریاضت منشانه پاگرفت؛ آرام آرام و برابر مقتضیات زمان به موضوعات نظری روی آورد و «اخلاص درنیت» و «عشق و محبت» را به عنوان مباحث محوری مورد توجه و تاکید قرار داد. این رویکرد تازه موجب شد تا تعالیم صوفیه در پیوند با جامعه از صورتی کاربردی تر برخوردار شود. از آنجا که آیین های جوانمردی، ملامتیه و قلندریه هرکدام به گونه ای توانسته اند بخشی از حریم تصوف مردمی را به نمایش درآورند؛ شناخت برخی از کارهای آنان، ما را در رسیدن به ویژگی های اجتماعی تصوف یاری می کند. برابر با این نگرش، پیوستگی تعالیم جوانمردان با اصول تصوف، مکتب جوانمردی را به مدرسه ای برای آموزش زهد و تصوف برای عموم مردم بدل کرده است. از سوی دیگر، نفوذ جوانمردان و منش عیاری در میان اهل تصوف نیز سبب شد تا قابلیت نقددرون گفتمانی در حوزه تصوف اسلامی گسترش یابد. درهمین راستا، «ملامتیه» را می توان دنباله آیین جوانمردی برای دفع آسیب هایی که دامنگیر پارسایان می شود؛ دانست. استواری چارچوب نظری نقد درون گفتمانی موجب شد تا با تقویت بعد عملگرایانه خود و سامان دادن به جریان «قلندریه»، رویکرد مقاومت در برابر زهدهای ساختگی و ریاکارانه را گسترده تر و پررونق تر سازد.
کلیدواژگان: تصوف اسلامی، آیین جوانمردی، ملامتیه، قلندریه، نقددرون گفتمانی -
صفحه 95برخی موقعیت های اجتماعی- سیاسی موجب می شود که نویسندگان گاه از شیوه ای غیرمستقیم برای بیان اندیشه های خود استفاده کنند و سخن خود را از زبان شخصیتی دیگر، در زمان و مکانی دیگر مطرح سازند. از جمله این نویسندگان جلال آل احمد است که هنگام چاپ دوم مجموعه داستان «زن زیادی» مطلبی را در آغاز کتاب و به عنوان مقدمه گنجانیده که نام «رساله پولوس رسول به کاتبان» بر آن نهاده شده است. این رساله برساخته جلال در واقع اعتراض نامه ای بود از جانب او به پرویز ناتل خانلری که از جماعت روشنفکران مخالف رژیم پهلوی جدا شده و به جمع درباریان پیوسته بود. ضرورت بیان این مسئله آنگاه آشکارتر می شود که بدانیم این ترفند و شگرد ادبی جلال، به عنوان متنی واقعی از انجیل، به باور بسیاری از اهل فرهنگ درآمده، در نوشته های برخی محققان بدان استناد شده و موجب خطاهای بسیاری گشته است. هدف اصلی این مقاله، بیان زمینه ها و پیامدهای این اقدام جلال و ارائه دلایل ساختگی بودن این رساله بوده است تا از اشتباهات احتمالی نسل جوانتر در این خصوص پیشگیری شود. این ادله به شیوه مطالعات درون متنی و برون متنی (با استناد به مفاد متن نامه و نیز اظهار نظر شفاهی معاصران جلال) انجام پذیرفته است.
کلیدواژگان: جلال آل احمد، رساله پولوس رسول به کاتبان، مجموعه داستان زن زیادی، انجیل بارنابا -
صفحه 113«آخر شاهنامه» نام شعری است از سروده های اخوان ثالث که در مجموعه ای با همین عنوان، در سال 1338منتشر شد. این مجموعه، حاوی سروده های دوره میانه شاعری اخوان است که سروده های سال های 1335 تا 1338 شاعر در آن آمده است. می توان شعرهای این مجموعه را نمودار تکامل و تشخص سبکی شاعر دانست. از این رو در این مقاله برآنیم که شعر آخر شاهنامه را -که یکی از بهترین شعرهای این مجموعه است- بررسی و تحلیل کنیم؛ بنابراین، ضمن بیان مقدمهای درباره شعر و عناصر مهم سازنده آن و اشاراتی به برخی از نظریات مطرح در رویکردهای نقد ادبی، به تناسب زبان، موضوع و وجوه و لایه های معنایی و ساختاری شعر یاد شده، آن را با استفاده از ترکیبی از رویکردهای نقد ادبی، بررسی و با توجه به تاثیر متقابل سه عنصر اصلی و ساختاری شعر یعنی معنا، زبان و تصویر (خیال)، تحلیل و تاویل خواهیم کرد.
کلیدواژگان: مهدی اخوان ثالث، شعر، ساختار، معنا، زبان و تصویر -
صفحه 147در سروده های قیصر امین پور دو دسته نماد می توان یافت. یکی نمادهای مرسوم که با نمادهای معمول در ادبیات فارسی و کاربردهای نمادین دیگر شاعران به نوعی همپوشانی دارد. در این مورد هر چند امین پور کوشیده است که در حوزه این ابزار زیبایی آفرین نوآوری هایی داشته باشد؛ میان نمادهای او و دیگران اشتراکاتی می توان یافت. نمادهای دیگری که در سروده های امین پور قابل توجه هستند، نمادهای ابداعی یا نمادهایی هستند که پیش از قیصر در شعر فارسی دیده نمی شوند. درست است که در این مورد می توان امین پور را نوآور ساخت های نمادین دانست؛ اما نباید فراموش کرد که خاستگاه هر دو نوع نماد به کار رفته؛ طبیعت، باورها و اعتقادات مذهبی و ملی او است. برخی از نتایجی که نویسندگان این مقاله با بررسی نماد در سروده های امین پور به آنها دست یافته اند؛ عبارت است از: 1. خاستگاه بیشتر نمادهای امین پور دین و مذهب است. 2. دفتر شعری «تنفس صبح» بیشترین نماد را در خود جا داده است. 3. لاله، رنگ های زرد، سرخ، سبز، کال و... در سروده های او دارای معنای نمادین هستند.
کلیدواژگان: نماد، نماد ابداعی، نماد مرسوم، شعر معاصر -
صفحه 175صور خیال گوهر اصلی شعر است و معیار ارزش و اعتبار هنری شعر را تعیین می کند. سبک شعر انقلاب و دفاع مقدس که تنها چند دهه از عمر آن می گذرد؛ از جهت نامگذاری هنوز در هاله ای از ابهام به سر می برد. شاید بتوان این سبک را به پیروی از سبک مشروطه سبک جمهوری نامید. بررسی آثار شاعران انقلاب و دفاع مقدس از جمله راهکارهای مهم و تاثیرگذار در شناخت شعر انقلاب است. مطالعه اشعار فرید، شاعر برجسته انقلاب و دفاع مقدس علاوه بر آشنایی مخاطبان با سبک شاعر، شناخت بهتر و دقیق تر شعر انقلاب و دفاع مقدس را نیز به همراه خواهد داشت. از جمله سطوحی که در بررسی سبک یک اثر ادبی مورد بررسی قرار می گیرد؛ سطح ادبی است. در این مقاله اشعار فرید در سه دفتر پری ستاره ها، پری بهانه ها و پری شدگان، از نظر صور خیال بررسی و نتایج حاصل از آن به صورت های مختلفی مثل ترسیم جدول و نمودار برای خواننده به تصویر کشیده شد. عناصری، همچون تشخیص، تشبیه بلیغ (بویژه به صورت ترکیب اضافی) استعاره بالکنایه و نماد در اشعار فرید نمود قابل توجهی دارد. کاربرد این نوع تشبی هات علاوه بر ایجاد نوعی فشرده گویی در حوزه خیال، همانندسازی را به یکسان-سازی نزدیک و نوعی اغراق در حوزه تشبیه عرضه می کند.
کلیدواژگان: فرید، شعر انقلاب و دفاع مقدس، صور خیال -
صفحه 199اگرچه ساخت بحرانی آثار محمود دولت آبادی سیمای شخصیت های داستانی نویسنده را انعطاف ناپذیر و گاه خشن معرفی کرده است و ساختارهای نشانه شناسی روایی داستان آنان را به سمت تقابل یا رویارویی مستقیم با عامل برهم زننده نظم و آرامش ناپایدار اولیه سوق می دهد؛ با این حال معتقدیم که تقابل پرسناژ با خود و نیز با دیگری بیش از آنکه منوط به لزوم حفظ هماهنگی ماهیت و نحوه کنش شخصیت های داستانی با ساخت بحرانی اثر باشد؛ برآمده از اندیشه دو قطبی و ذهنیت تقابلی است که نظام تخیلی نویسنده در برابر دنیای پرآشوب و پراضطراب بیرونی از خود به نمایش می گذارد. اگر در بدو امر نوع رویکرد فلسفی و نحوه پاسخگویی نظام تخیلی دولت آبادی در برابر دنیای پرتلاطم و بیرحم پیرامونی آنچنان که در عالم داستانی نویسنده متبلور شده وی را به خلق شخصیت های داستانی سوق داده که با خود و سپس با دنیای پیرامونی در جنگ و ستیزی نابود کننده هستند؛ ذهنیت تخیلی نویسنده، به مرور، دوئیت درون را به نوعی تجربه دیالکتیکی و فرصتی برای بروز چالش های ذهنی-فکری بدل می کند؛ چالش هایی که درلابلای سیرعادی روایت داستانی در قالب گفتمان تحلیلی-استفهامی مجال بروز پیدا کرده و ورای تقسیم بندی عالم داستانی به دو قطب روایت داستانی و رساله تحلیلی- نظری، نوع نگرش نویسنده را به خود و دیگری آشکار می سازد.
کلیدواژگان: نظام تخیلی، رژیم (تخیلی) روزانه، دیالکتیک، ذهنیت تحلیل گر، گفتمان تحلیلی، استفهامی
-
Page 1Shahnameh as the poetic history of ancient Iranian, has fascinated many people. Study of its narrative elements and representational values allures a lot of researchers Because of its large bulk and technical aspects of narration. The narrative of Siyavash in shahnameh is the story of a legendary Persian prince from the earliest days of the Persian Empire who is a tragic victim of an intrigue- the treason of his stepmother (with whom he refused to have sex and betray his father). This article studies the function of intrigue as the key narrative element in the story of Siyavash. The research method is descriptive-analytical.Keywords: Shahnameh, Story, Intrigue, Siyavash
-
Page 19Undoubtedly, one of the greatest theosophists in the arena of Islamic theosophy is Shams al –Din Muhammad, known as "Shams Tabrizi" the well-known Sufi mystic of the seventh century AH. Who caused a great spiritual change in Jalaluddin Mawlavi. His views on variety of mystical topics available in the only text ascribed to him, "Maqalaat-e Shams" compiled by others, are highly remarkable. He has innovative, unique views on Qur’an hermeneutics and interpretation that have not been discussed yet. Interpreting Qur’an, he reveals new layers of its which astonishes every learned researcher of Islamic mysticism. In this research we first introduce Shams’s views on interpretation in general, and the necessity of considering them, then study his views on the Qur’an hermeneutics in particular, in a systematic way. He believes that the perfect man of his time is the manifest of the Qur’an. He believes that there is no end for the layers of the Qur’an, and it is superficial to claim it has seven or seventy layers. He knows the Prophet Mohammad as the first person to interpret the Qur’an. In a general classification, we can see that Shams has used four ways to interpret Quran: 1) to interpret a word as it is used for another word or concept, 2) to interpret a verse by adding a word 3) to interpret a verse through providing the certain reason for its firs revelation, and 4) to justify some terms and expressions.Keywords: Quran, mystical literature, Gnostic Interpretation, Shams Tabrizi, Maqalaat, e Shams Maqalat
-
Page 53Praising the majesty of the holy prophet, relying on Qur’an and Ahaadeeth (the sayings of Moslem saints), is what Nizami does at the beginning of his lyric poems. To express admiration to Muhammad (pbuh) is a familiar discourse throughout the Persian poetry after Islam.An analysis of Nizami’s poetry and his views about Prophet Mohammad can help us develop an accurate understanding of eulogy in Persian poetry. To study the coexistence of religious thoughts and romantic thoughts in lyrics is the main focus of the present paper. The author tries to show the content of Nizami’s eulogy; however, since it has been employed in a poetic discourse, he will also focus on the poetic features of Nizami’s eulogy. Nizami has a unique style in writing eulogy; he uses poetic elements, like imagery, figures of speech to praise the Prophet in line with his lyrics. Of course, it is not just a means of decorating his poetry, but a canal to convey his (non)/verbal views on the character and manner of the Prophet.Keywords: Khamseh by Nizami Ganjavi, Prophet Mohammad (pbuh), Eulogy, Heavenward Ascent, Muhammadan reality
-
Page 73Islamic Sufism which first developed with a devout and mortification-oriented approach, gradually, and in accordance with the needs of the time inclined towards theorization with main focus on issues like ‘sincerity of intention’ and ‘love and self-devotion. This new approach caused Sufi teachings to be more practical in its relation to the society. Since the sects of ‘futuwwa or javanmardan’ (the Generous, chivalry, generosity; literally 'youth'), ‘malamatiyeh’ (the people of blame, self-scrutiny) and ‘qalandariyeh’ (the folk of liberal interpretation of Shari’a), illustrate parts of the popular domain of Sufism, to study them can help to figure out social characteristics of Sufism. As the teachings of ‘the generous’ were linked with the principles of Suffism, it appeared as a school for teaching piety, and asceticism to the public. On the other hand, the influence of the generous on suffi folks raised the possibility of criticism among the discourses in the scope of Islamin Suffism. ‘Malamatiyeh’ can be considered as a trail for ‘the generous’, developed to stop the corruption among the ascetics. Firmness of the theoretical framework of the inter-discourse criticism resulted in strengthening its practicality, and the development of the movement of ‘qalandarieh’ against artificial and hypocritical asceticismKeywords: Islamic Sufism, religion of javanmardan, malamatiyeh, qalandariyeh, Inter, discourse criticism
-
Page 95Certain social–political conditions may lead the writers to use indirect ways to express their thoughts, for example, reporting them as the words of others in a different time and place. This is what happened for Jalal Al Ahamad, in a preface, titled as the “Letter by Saint Paul to the Writers”, to the second edition of “Zan-e Ziadi” (unwanted woman), a collection of his short stories. The letter is something made by Jalal himself not as seemingly claimed by Saint Paul. It was in fact an expression of objection to Parviz Natel Khanlari who had joined the palace folks, detaching himself from the circle of the intellectuals oppositions to Pahlavi regime.This study becomes of special necessity when we see that this letter has been treated as a true text, not as a poetic technique by Jala, as many researchers did in their references to it in their works. The purpose of the present article is to explore the motives behind inventing this letter, its consequences, and to argue why it is fake, so that we can stop the young generation getting mislead in this regard. The argumentation is done based on the text itself, and the comments by Jalal’s contemporaries, i.e. intra-textual an extra- textual studies.Keywords: Jalal Al Ahamad_Letter by Saint Paul to the Writers_“Zan_e Ziadi” (unwanted woman) a collection of short stories_The Gospel of Barnabas
-
Page 113“The End of Shahnameh”, is consisted of the poems written in 1335-1338 SH by Akhavan. It can be considered as the acme of the poet’s mature style. Here in this article we try to study the poem ‘The End of Shahnameh’, which is one of the best in the collection. Having introduced poetry, its features and elements, in general, and some approaches to literary criticism, we will study and interpret the mentioned poem using a combination of approaches, and regarding the interactions of meaning, language, and image, as the three major structural elements of poetry.Keywords: Mehdi Akhavan Saleth (M. Omid), Poetry, Structure, meaning, language, image
-
Page 147Two types of symbol can be seen in Aminpour’s poetry: common symbols used in the Persian literature in general and the symbols the poet himself made and introduced to the Persian poetry. Though innovative, we should remember that it is the nature, and his religious beliefs that feed them. Studying the symbols in Aminpour’s works we concluded the following:1. Source of most symbols is religion.2. The poem collection of “Breathing of the Morning” bears more symbols.3. The words tulip; yellow, red, green, unripe, and … are of symbolic meanings in his poems.Keywords: symbol, innovative symbol, common symbol, Qeysar Aminpour's poetry
-
Page 175Figures of speech are substance of poetry and the criteria for evaluating it. The term poetic style of the period of Islamic Revolution and Sacred Defense (the 1980-81 war between Iraq and Iran) is new, about three decades. This labeling is somehow ambiguous; it may be more accurate if we call it the style of Republic, following the style of Constitutionalism. Studying the works of the poets of Revolution and Sacred Defense, such as Farid, can help better know the characteristics of this style. In the present article Farid’s poetry is being studied regarding figures of speech used in his poem collections of ‘Pari-Setare-ha’ (fairy stars), ‘Pari-Bahane-ha’ (fairy excuses), and ‘Pari-shode-gan’ (turned into fairies). The result is shown in tables and diagrams. His use of Simile, metaphor, irony, and symbolism is remarkable in them. The use of similes here not only serves to concise writing in the field of imagination, it also approaches to identification, and causes some kind of exaggeration in the field of simile.Keywords: Farid, the poetry of Revolution, Sacred defense, figures of speech
-
Page 199Although the critical structure of Mahmud Dowlatabadi’s narratives makes the characters appear flexible and sometimes rough, with semiotic narrative structures leading them to direct confrontation with the elements disturbing the initial order and serenity, we believe that the character’s conflict with themselves and others mostly results from the contrastive mentality and the binary thought that the author’s imagination system projects against outward world of turbulence and anxiety, rather than the necessity for keeping balance between the nature and manner of the characters. Though, initially, the author’s philosophical approach to the world and the way in which his imagination system responds to it motivates him to create his fictional characters having internal and external conflicts, gradually, his mentality uses duality as a kind of dialectic experience and a place for his subjective challenges to express themselves through the story’s usual flow, in the form of an analytical-interrogative discourse, and to reveal the author’s attitude towards himself and the others, in addition to polarizing the fictional world into the fictional narration and theoretical-analytical writing.Keywords: imagination system, diurnal (imagination regime, dialectical (challenges), dialectic, mentality, analytical, analytical, interrogative discourse
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.