پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات
سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 39، پاییز و زمستان 1381)

از بدو پیدایش اینترنت و استفاده گسترده از آن توسط دانشجویان، دانش پژوهان و اساتید دانشگاه و اهمیت ویژه و تاثیری که این امکانات بر کمیت و کیفیت کارهای علمی این افراد دارد، تحقیقات متعددی درباره این کاربردها و نتایج حاصل از آن انجام گرفته است. در این مطالعه نیز نحوه استفاده اعضاء هییت علمی، کارکنان و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز از امکانات اینترنت این دانشگاه و تاثیرات کمی و کیفی آن بر این فعالیت ها مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی با استفاده از یک پرسشنامه مشتمل بر 20 سیوال انجام شده است. این پرسشنامه نظرات مراجعین به مرکز را درباره جوانب مختلف خدمات ارایه شده توسط مرکز اینترنت دانشگاه و همچنین آنچه که به نظر میرسید مشکلات این مرکز است، و تاثیرات استفاده از این امکانات بر فعالیتهای مختلف این اعضاء را جویا می شد. در مجموع 204 پرسشنامه از اعضاء دریافت گردید. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از روش های آماری توصیفی و از آزمون کای (خی) دو استفاده گردید. نتایج این بررسی نشان میدهد که اعضاء مرکز اینترنت به اهمیت اینترنت واقف بوده و استفاده از آن را برای بعضی از امور در دستور کار خود قرار داده اند. براساس این نمونه، تعداد اعضاء زن و مرد مرکز برابر است. این یکسانی در هر سه سطح استاد، کارمند و دانشجو مشاهده گردید. این اعضاء میزان دانش خود از کامپیوتر را بیشتر در حد خوب و متوسط دانسته و اغلب آموزش برای استفاده از اینترنت را ضروری میدانند. اعضاء برای گرایش خود «دسترسی به اطلاعات روزآمد» را در اولویت اول، «تفنن و سرگرمی» را بعنوان اولویت دوم و علاقه به «بکارگیری تکنولوژی نوین» را بعنوان اولویت سوم انتخاب کرده اند. «حجم وسیع اطلاعات» نیز انتخاب چهارم بوده است. تعداد زیادی از اعضاء روزانه بیش از یکساعت از اینترنت استفاده می کنند. اعضاء از مرکز اینترنت برای تهیه مقاله و همچنین برای افزایش کیفیت امور پژوهشی خود استفاده می کنند، و آن را وسیله ای موثر برای انجام کارهای تحقیقاتی و علمی خود می دانند. و از آن برای بهبود آموزش، تالیف و شرکت در سمینار کمتر استفاده می نمایند. نتایج این بررسی نشان می دهد که اغلب پاسخگویان مشکل اصلی را کندی سرعت دستیابی و کم بودن خطوط تلفنی دانسته و اشکال قابل ذکر دیگری در کار این مرکز مشاهده نمی نمایند. استفاده های اصلی آنها از مرکز اینترنت، شامل استفاده از وب (Web) در رده اول، پست الکترونیکی (E-mail) رده دوم، قرارداد انتقال پرونده (FTP)، لیست سرو (Listserv) و گروه های خبر رده های سوم تا پنجم را بخود اختصاص داده است.

پدیده تجارت الکترونیک، از ضروریات تجارت در قرن 21 می باشد. لذا برای استفاده از این فن آوری نوین، لازم است عوامل محیطی مستقیم و غیرمستقیم بعنوان زیربنا در امر توسعه صادرات، مورد بررسی و مطالعه و بازنگری قرار گیرند. همچنین تجار و سایر دست اندرکاران در امر تجارت باید این امر حیاتی را شناخته و درک نمایند. برای رسیدن به این منظور لازم است ابتدا عوامل و در واقع موانع محیطی شناخته و اولویت بندی شوند، سپس ضریب اهمیت هر کدام رامعین کنیم و در نهایت الگویی جهت پیاده سازی مناسب تجارت الکترونیک ارائه نمائیم. در این مقاله نیز همین مراحل انجام شده است. با مطالعه این عوامل در 73 کشور در حال توسعه و توسعه یافته، الگوی مناسبی جهت استفاده از تجارت الکترونیک در ایران داده شده و پیشنهاداتی مناسب با یافته های تحقیق ارائه گردیده است.

این تحقیق به منظور تعیین میزان کمک یابی دانشجویان رشته های علوم تربیتی و علوم انسانی از کتابدار در انجام تحقیقات کتابخانه ای خود در دانشگاه شیراز انجام شده است. روش تحقیق، پیمایشی و ابزار آن پرسشنامه ای بود که بین 100 نفر از دانشجویان توزیع گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل 63 پرسشنامه دریافت شده حاکی از این بود که 1/92 درصد از افراد مورد مطالعه احساس نیاز به کمک داشتند و از بین آنها 2/76 درصد از کسی کمک گرفته اند در حالیکه از بین مراحل انجام یک تحقیق، بیش از همه در مرحلهء یافتن اطلاعات مرتبط (68 درصد) به کمک نیاز داشتند. نتایج همچنین نشان داد که دانشجویان کمترین کمک را از کتابدار درخواست نموده اند (25 درصد) و علت آن را عدم توانائی کتابدار در کمک کردن دانسته اند. براساس یافته های حاصل از این بررسی می توان عدم آشنائی کافی دانشجویان با توانائی و تخصص کتابدار را، بعنوان مهمترین مانع بر سر راه کمک یابی دانشجویان از کتابدار دانست که حل این مشکل مستلزم انجام اقدامات موثر براساس مطالعات و تحقیقات هدفمند و مفید می باشد.

گروه اسمی مهمترین سازه در تحلیل رایانه ای زبان فارسی است. گروه اسمی از یک کلمه یا گروهی از کلمات ساخته می شود. این گروه یک هسته و تعدادی وابسته پیشین و پسین دارد. وابسته های پیشین عبارتند از صفت اشاره، عدد، ممیز، صفت عالی، شاخص، صفت پرسشی، صفت مبهم، صفت تعجبی، یک نکره. وابسته های پسین شامل صفت بیانی و «-ی» نکره و مضاف الیه و بدل و گروه حرف اضافه و جمله ربطی هستند. وابسته های پیشین محدودیتهای همنشینی دارند. اولا همه آنها همزمان قبل از هسته نمی آیند و ثانیا هر وابسته ای در کنار وابسته دیگر قرار نمی گیرد و ثالثا با ترتیب خاصی در کنار هم می آیند. در ترتیب همنشینی وابسته های پسین نیز محدودیتهای هست.

وب مانند بقیه خدمات اینترنت مبتنی بر خدماتی است که از طریق آن می توان به گستره وسیعی از منابع اینترنت دسترسی پیدا کرد. برخلاف پیچیدگی اینترنت، ماهیت خود وب نسبتا ساده است. از طرف دیگر وب جهانی بزرگترین و متنوع ترین مجموعه اطلاعاتی است که تا به حال گردآوری شده است و تلاشی است برای مرتبط ساختن انبای بشر با روش قدرتمند. این شبکه با امکانات گسترده خود یکی از پیشرفته ترین ابزار و خدمات اطلاع رسانی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی است. هدف اصلی از ایجاد آن اشتراک مسائل تحقیقاتی و همکاری میان فیزیکدانان در نقاط مختلف و همچنین محور قرار دادن خواننده به جای نویسنده و گذار از متن به فرامتن (Hypertext) است. رشد و گسترش کاربرد وب نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به دلیل دو خاصیت عمده آن یعنی قابل استفاده بودن در محیط چندرسانه ای و قابلیت فرامتنی است. این مقاله بر آن است که ضمن تعریف و ارائه تاریخچه شبکه جهانی وب به مباحث مختلفی از قبیل خدمات وب، جذابیت وب، زبان وب جهانی، مرورگر وب، عواملی که باعث شهرت این شبکه شده است بپردازد و در پایان نیز نحوه کار وب را ارائه می دهد.

مقالهء حاضر حاوی مباحثی دربارهء این است که چگونه می توان فرآیند مدیریت دانش را به فعالیتهایی در زمینهء ایجاد دانش، اعتبار بخشی به دانش، نمایش و عرضهء دانش، اشاعهء دانش و فعالیتهای بهره گیری از آن تقسیم بندی نمود. سازمان ها به منظور استفاده از دانش باید به سرعت در فعالیت های مربوط به مدیریت دانش موازنه ایجاد کنند. عموما برقراری چنین موازنه ای نیازمند ایجاد تغییرات در فرهنگ سازمانی، فناوری ها و فنون است. برخی از سازمانها بر این باورند که با تمرکز صرف بر افراد، فناوری و فنون می توان دانش را مدیریت کرد. تمرکز صرف بر این سه عامل به ادامه فعالیت های رقابتی سازمان ها کمک نمی کند بلکه تعامل بین این ها است که به شکل موثری سازمان را در زمینهء مدیریت دانش خود توانمند می سازد. با ایجاد یک محیط کاری پویا و آموزنده سازمان ها می تواند پیشرفت های رقابتی شان را حفظ کنند.

به منظور ارزیابی دقت 37 موتور کاوش اینترنتی1، در این پژوهش سه نمونه سوال مرتبط با علوم زمین بکار رفته است. ساختار سه نوع اصلی موتورهای کاوش اینترنتی و راهکارهایی جهت بهبود نتایج جستجو مورد بحث قرار گرفته است. پرسش های نمونه نشان داده است که: جی اوتو2، اینفوماین3 و آرگوس کلیرینگهاوس4 دارای بیشترین دقت در ارتباط با موتورهای کاوش نوع فهرستی می باشند. اکسایت5، اینفوسیک6 و نورترن لایت7 بیشترین دقت را در ارتباط با موتوهای کاوش نوع کلیدواژه ای دارند. در این ارتباط برای موتورهای کاوش نوع چند شاخه ای، هیچ نمونه بعنوان بهترین بدست نیامده است. جستجوگران تمایل دارند هنگام استفاده از موتورهای کاوش اینترنتی جهت یافتن پاسخ سوالات ویژه موضوعی ابزارهای متعددی را بکار گیرند.

مقاله حاضر حاوی مباحثی درباره این است که چگونه می توان فرآیند مدیریت دانش را به فعالیتهایی در زمینه ایجاد دانش، اعتبار بخشی به دانش، نمایش و عرضه دانش، اشاعه دانش و فعالیتهای بهره گیری از آن تقسیم بندی نمود. سازمان ها به منظور استفاده از دانش باید به سرعت در فعالیت های مربوط به مدیریت دانش موازنه ایجاد کنند.

«موسسه اطلاعات علمی و فنی چین» (ایستیک)1 سازمانی است که با تکیه بر توان سازمان دهی اطلاعاتی خود، خدمات اطلاعاتی به جامعه عرضه می کند. خدمات اطلاعاتی یکی از حوزه هایی است که در حال حاضر پیشرفت سریعی دارد و این روند در قرن 21 نیز ادامه خواهد داشت. کارکنان بخش های اطلاعات علمی و فنی باید مبنای کار خود را بر اطلاعات علمی و فنی بگذارند، با نیازهای جامعه هماهنگ باشند، و رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران را وظیفه خود بدانند و تنها در این صورت است که می توانند سهمی در قرن جدید داشته باشند. وظیفه اصلی مرکز تحلیل اطلاعات یکی از بخش های کاری اصلی «ایستک» عبارت از تامین اطلاعات عمیقا" سازمان دهی شده اطلاعاتی که از بررسی و تحلیل دقیق برگرفته شده برای تصمیم گیران تمام سطوح اجتماعی، و نیز ارائه پیشنهادهایی در امر تصمیم گیری است. این گونه مشاوره اطلاعاتی، خدمات اطلاعاتی با ارزش افزوده بالایی محسوب می شود. امروزه با ورود فناوری اطلاعات به عرصه زندگی روزمره اجتماعی، رایانه ای کردن سازمان دهی و تحلیل اطلاعات به ابزاری ضروری در امر بهبود کارآیی و اثربخشی بدل شده است. سیستم اطلاع رسانی رایانه ای که در خدمت تصمیم گیری است در واقع پیچیده ترین، کارآمدترین، و موثرترین بخش در سازمان های اطلاع رسانی و نیز نشانه جهت گیری تازه برای توسعه محسوب می شود. در دو سال گذشته، این مرکز که زیرنظر «اداره برنامه ریزی کمیسیون دولتی علوم و فناوری» قرار داشت، ایجاد «ایساتپ» را به عنوان پروژه ای مهم در چارچوب هشتمین برنامه پنج ساله کشور آغاز کرد. این پروژه تلاشی است که به همت مرکز تحلیل اطلاعات «ایستیک» برای راه اندازی «سیستم پشتیبان تصمیم گیری» در برنامه ریزی بلندمدت و راهبردهای علمی و فنی به مرحله اجرا گذاشته شده است. در ادامه، معرفی مختصری از ایده اولیه، شیوه ها و نتایج ایجاد این سیستم آمده است.

با عنایت به ذات باریتعالی و توجه همکاران محترم به انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و تشکر از عنایات اعضاء، سومین فرایند بازرسی و صورتجلسات انجمن به صورت حضوری در دفتر انجمن به نحو متناوب و آخرین بازرسی در 13/9/81 صورت پذیرفت. گزارش حاضر با توجه به موجودی دفتر انجمن کتابداری و اطلاع رسانی مستقر در کتابخانهء ملی جمهوری اسلامی ایران در یک بخش مبتنی بر روزشمار صورتجلسه هییت مدیرهء انجمن کتابداری و اطلاع رسانی در دسترس علاقمندان و مشتاقان قرار می گیرد. روزشمار صورتجلسه هییت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع رسانیهفدهمین جلسه: مورخ 22/12/80- آقای دکتر...پیشنهاد کردند در صورت امکان از مجلات کتابداری جاری سیصد نسخه به رایگان گرفته شود و برای اعضای انجمن ارسال گردد. - در مورد حق عضویت صحبت شد و قرار شد حق عضویت برای دانشجویان کتابداری از ابتدای سال 1381 به میزان 000/10 ریال اخذ گردد. - سپس طرح پژوهشی کتابخانه های مساجد مطرح شد و هزینهء آن به میزان 000/362/11 ریال تصویب و مقرر شد طرح همراه با نامه ای به شرکت موردنظر ارسال گردد. هجدهمین جلسه: مورج 22/1/81- در مورد مسئله مابه التفاوت حق عضویت ایفلا بررسی لازم انجام و نامه مربوط تهیه شد و در اختیار جناب آقای... قرار گرفت تا پیگری فرمایند. نوزدهمین جلسه: مورخ 28/1/81- پیشنهاد شد جلسه ای مشترک با مدیران گروه های کتابداری برگزار شود. قرار شد این کار بصورت مشترک با دانشگاه الزهرا که در اواخر اردیبهشت ماه جلسه مشترکی با مدیران گروه های کتابداری تهران دارند برگزار شود و از مدیران گروه های کتابداری شهرستان ها نیز دعوت به عمل آید. - اعلام آمادگی شرکتهای نوسا و پارس آذرخش برای کمک به انجمن در مجمع عمومی مطرح و گفته شد هنوز پیگری خاصی انجام نگرفته است و قرار شد اینکار به صورت غیرمستقیم پیگیری شود. بیستمین جلسه: مورج 11/2/81- در مورد نامه کمک وزارت علوم به مبلغ 000/500/47 ریال قرار شد وصول آن از بانک استعلام شود. - در مورد آرم انجمن اعلام شد کارهایی انجام گرفته و برای تصویب در جلسهء بعدی ارایه خواهد شد. - طبق گزارش آقای... خزانه دار انجمن، موجودی انجمن حدود 60 میلیون و پانصد هزار ریال است که پیشنهاد شد کارهای انتشارات آغاز شود. - اعلام شد آقای دکتر غریبی قول پنج میلیون تومان کمک به صورت اعتبار را داده اند. - قرار شد برای انجمن تقاضای عضویت در شورای عالی انفورماتیک بشود. بیست و دومین جلسه: مورخ 8/3/81- در مورد اتحادیهء اطلاع رسانی کتابخانه ها، خانم دکتر... دربارهء جلسه تشکیل شده در وزارت علوم گزارش دادند و اعلام کردند در واقع هدف ایجاد یک کنسرسیوم است یعنی تهیه منابع. - در مورد خصوصی کردن کتابخانه های عمومی قرار شد از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استفسار شود و سپس تصمیم مناسب اتخاذ گردد.