فهرست مطالب

نشریه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی
پیاپی 37 (زمستان 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/12/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • مقالات
  • گلناز عالم گردخطبه سرا، کامران جباری، قاسم محمدیاری صفحات 5-28
    هدف پژوهش، مقایسه تطبیقی هدف، محتوا و روش تربیت اخلاقی در فرایند تعلیم و تربیت از دیدگاه ابن سینا و هربارت است. پژوهش به دنبال پاسخ به این سوالات بوده است: تفاوتها و شباهتهای اهداف تربیت اخلاقی از دید ابن سینا و هربارت کدام است؟ تفاوتها و شباهتهای محتوای تربیت اخلاقی از دید ابن سینا و هربارت کدام است؟ تفاوتها و شباهتهای روش های تربیت اخلاقی ابن سینا و هربارت کدام است؟ برای رسیدن به پاسخ پرسشها و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش توصیفی (تحلیلی، اسنادی) استفاده شده است. یافته ها نشان داد که هر دو اندیشمند بر هدف اخلاقی آموزش و پرورش تاکید می کنند. در عین حال می توان گفت هربارت، تربیت اخلاقی مبتنی بر علم روانشناسی و ابن سینا به اخلاق با رویکردی اسلامی معتقد است. در محتوای تربیتی ابن سینا تاکید بر آموزه های دینی با مضمونهای اخلاقی است و هربارت بر محتوای مبتنی بر علائق فراگیران تاکید دارد. در روش های تربیتی ابن سینا تاکید بر روش های تلقین، بحث و گفتگو است و هربارت بر روش خاص علمی مبتنی بر اصول روانشناختی تاکید دارد.
    کلیدواژگان: ابن سینا، تربیت اخلاقی، هربارت
  • ساره احمدی، حسن ملکی *، حمید پارسانیا، محسن آیتی، عباس عباسپور صفحات 29-55
    این پژوهش با هدف «تبیین و شناسایی فرهنگ برنامه درسی در تفسیر تسنیم» انجام شد؛ بدین منظور، پیشینه نظری و پژوهشی فرهنگ برنامه درسی مورد مطالعه قرار گرفت و با توجه به هدف اصلی پژوهش، تفسیر تسنیم به عنوان جامعه تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت و با استفاده از پژوهش کیفی و از طریق تحلیل محتوای کیفی داده ها به استخراج ویژگی های عناصر فرهنگ برنامه درسی از تفسیر تسنیم پرداخته، و ویژگی های عناصر فرهنگ برنامه درسی شامل مفروضات بنیادی، برنامه ریزی، محیط، محتوا، ارزشیابی، معلم و یادگیرنده تعیین شد. نتایج پژوهش حاکی است که از دغدغه های اصلی این فرهنگ، رسیدن به غایت الهی است که همان شهود و معرفت است. نوع نگاه به یادگیرندگان در این فرهنگ، نگاه منحصربه فرد به هر یادگیرنده است. موضوعات درسی این فرهنگ در راستای رسیدن به اهداف و پاسخگویی به ابعاد وجودی انسان و برآمده از نیازهای جامعه است. و محتواهای تک بعدی که به قلمروهای مختلف وجودی انسان توجهی ندارد در دستور کار قرار نمی گیرد. مدافعان و پیروان این فرهنگ بهره گیری از منابع کل محیط با هدف ایجاد تعاملات و کنشها در جهت یادگیری را در برنامه کار خود قرار می دهند. قدرت در برنامه ریزی انحصاری نیست. طراحی برنامه درسی، فرایند است نه غایت و به نظر می رسد معلم، یادگیرنده، والدین، حتی اعضای اجتماع و مدیر همگی در خلق برنامه درسی نقش دارند. البته سهم همه یکسان نیست و تدوین برنامه درسی، گفتمانی وسیع و گسترده است.
    کلیدواژگان: فرهنگ برنامه درسی، نکات تربیتی تفسیر تسنیم، عناصر فرهنگ برنامه درسی، تعلیم و تربیت اسلامی
  • فاطمه رمضانی، محمدحسین حیدری *، رضاعلی نوروزی صفحات 57-77
    هدف این پژوهش بازشناسی و صورتبندی سلوک و منش معلمانی است که آرمانهایی فراتر از دستیابی به اهداف علمی و درسی داشته‏، و با برخورداری از شور و شوقی اصیل و درونی، نقشهای ماندگار و ارزشمندی را بر روح و جان شاگردان خویش حک کرده‏اند. برای رسیدن به این منظور و بر اساس چهار مولفه اولیه یعنی «وجهه علمی، شخصیت اخلاقی، نفوذ کلام و شاگردپروری»، جستجویی در احوالات شماری از مربیان برجسته ایران در عصر معاصر صورت پذیرفت که از میان 26 معلم گزینش شده در نهایت، جلال‏الدین همایی، محمد قریب، غلام حسین شکوهی و رضا روزبه انتخاب شدند. در ادامه، آثار و مکتوباتی که حول شخصیت این چهار معلم وجود داشت، توسط محققان بازخوانی و شناسه گذاری شد و با بهره گیری از روش تحلیل مضمون، شصت و هفت خرده مضمون، بازشناسی گردید. در گام بعدی، خرده مضمونها در قالب سیزده مضمون سازمان‏دهنده و سه مضمون فراگیر دسته‏بندی شد. یافته های این پژوهش نشان می‏دهد که از میان خرده مضمون های استنتاج شده، 15 مضمون «شوق فراگیری، احاطه علمی، گشاده دستی علمی، تقید دینی، زهد، ثبات قدم، نظم و برنامه ریزی، شوخ طبعی، تکریم و اعزاز استادان، رفاقت با شاگردان، عطوفت با پرسش گران، شیوایی بیان، رفتار مهرآمیز، شغل ندیدن معلمی و دلدادگی به آموزگاری» از بیشترین فراوانی برخوردار بود و برای هر چهار معلم مصداق داشت. سرانجام، ویژگی ها در قالب شبکه مضمونها، الگویی از سلوک و منش «معلم الهام بخش» را معرفی می‏کند.
    کلیدواژگان: معلم الهام بخش، جلالالدین همایی، محمد قریب، غلامحسین شکوهی، رضا روزبه
  • زینب محمدزاده، کیوان صالحی * صفحات 79-100
    ارزشیابی پیشرفت تحصیلی از مهمترین انواع ارزشیابی آموزشی است که کیفیت آن نقش بسیار تاثیرگذاری بر تعالی یا تباهی فرد و جامعه دارد. مفهوم ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نیز مانند بسیاری از مفاهیم پرکاربرد در حوزه های مختلف علوم، در گذر زمان متحول شده است. ارزشیابی کیفی توصیفی در سالهای اخیر و با تحولات نظام آموزشی کشور به بحث روز ارزشیابی پیشرفت تحصیلی کشور مبدل شده است. بررسی ترجمان آیات قرآن کریم به روش کیفی و با تکیه بر روش تحقیق «نظریه برخاسته از داده ها» به استنباطی علمی کیفی و نوین از «فرایند ارزشیابی پیشرفت تحصیلی از دید قرآن کریم» منتهی شد. این فرایند در قالب 18 اصل و شش گام عملی قابل ارائه است.
    کلیدواژگان: فرایند ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، قرآن کریم، نظام آموزشی، نظریه برخاسته از داده ها
  • مجید خاری آرانی، محمدحسن میرزا محمدی * صفحات 101-121
    این مقاله به بررسی آرا و اندیشه های فلسفی تربیتی دکتر علی محمد کاردان و نقد آن می پردازد. روش این پژوهش، تحلیل اسنادی است و در این جهت تمام منابع و مراجع مرتبط با آرا و اندیشه های کاردان مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها، که حاصل بررسی پنج سوال پژوهشی است، نشان می دهد که مبنای اصلی اندیشه فلسفی و تربیتی کاردان هستی است. عالم هستی یعنی جهان بیرونی و درونی و شناخت خود و ماسوای خود است. ولی انسان شناسنده و متعلق شناخت (طبیعت و خدا) را نیز شامل می شود. غرض از آن نیز در وهله اول حل مشکلات زندگی و تسخیر طبیعت و خودشناسی و سرانجام خداشناسی است و این نکته محوری در آرای تربیتی کاردان نیز نقش اصلی را ایفا می کند به طوری که وی هدف تربیتی انسان را پرورش همه جانبه او دانسته و بر این اساس به اصول فعالیت، رشد، رغبت، تفاوت فردی و اجتماعی و روش های الگوسازی و حل مسئله معتقد است. بر این اساس حاصل نظام تربیتی کاردان فردی است که با آزاد ساختن خود، سرانجام با رسیدن به قرب یگانه ای که همه عالم از اوست به درک حقایق و جستجوی لذت بزرگ آموختن می رسد. اندیشه های تربیتی کاردان از چنان جامعیتی برخوردار است که پاسخگوی بسیاری از مسائل تعلیم و تربیت معاصر نیز هست، در بخش پایانی مقاله به نقد اندیشه فلسفی و تربیتی کاردان پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: آرای تربیتی علی محمد کاردان، نقد اندیشه علی محمد کاردان، اندیشه های فلسفی تعلیم و تربیت، اصلاح نظام آموزش و پرورش
  • ثریا غلامحسین پور انوری * صفحات 123-143
    این تحقیق با هدف بررسی اهمیت توجه به جذب و حفظ استعدادها در مراکز آموزش عالی و بررسی موضوع از دیدگاه دین مبین اسلام صورت پذیرفته است. روش پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، و به لحاظ روش گردآوری داده ها، آمیخته اکتشافی (در دو مرحله، ابتدا کیفی و سپس کمی) است. به منظور گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای، مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه استفاده شد. در بخش کیفی با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته هدفمند، داده ها گردآوری گردید. در ادامه به منظور مشخص شدن اعتبار داده ها و حصول توافق بر سر عوامل شناسایی شده از مصاحبه ها و ادبیات پژوهش، الگوی مفهومی ارائه شده است. سپس داده ها به صورت پرسشنامه محقق ساخته در اختیار 40 نفر از خبرگان رشته مدیریت با گرایشهای مختلف در دانشگاه های آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی قرار داده شد. برای بررسی تاثیرگذاری عوامل، آزمون تی تک نمونه ای مورد استفاده قرار گرفته است. طبق نتایج تمام عوامل ذکر شده از دیدگاه خبرگان مدیریت در دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه آذربایجان شرقی دارای اهمیت، و لازم است که مورد توجه قرار گیرد. هم چنین با توجه به ادبیات پژوهش از دیدگاه دین مبین اسلام، عوامل مدیریت استعداد از دیدگاه متخصصان با دیدگاه دین مبین اسلام کاملا همسو است.
    کلیدواژگان: جذب استعداد، حفظ استعداد، آموزش عالی، رویکرد اسلامی