فهرست مطالب

پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی - سال پانزدهم شماره 3 (پیاپی 53، پاییز 1388)

فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی
سال پانزدهم شماره 3 (پیاپی 53، پاییز 1388)

  • تاریخ انتشار: 1388/08/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • یعقوب انتظاری صفحات 1-27
    توسعه مبتنی بر دانش مستلزم هماهنگی نظام آموزش عالی با تحولات مبتنی بر دانش در نظام اشتغال است. با توجه به اینکه سازکار بازار به دلایلی نمی تواند هماهنگی لازم و کافی را بین این دو نظام برقرار کند، دخالت دولت اجتناب ناپذیر است. هدف این مقاله ارائه الگویی برای هماهنگ سازی آموزش عالی با تحولات مبتنی بر دانش در نظام اشتغال توسط دولت در آینده است؛ این کار بر پایه روش تحلیل داده- ستانده صورت گرفته و کارکرد الگوی به دست آمده با استفاده از داده های سرشماری سال 1385 و اهداف رشد برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است. نتایج نشان می دهد که در حال حاضر، هماهنگی لازم بین نظام آموزش عالی ایران و تحولات نظام اشتغال ایران وجود ندارد. در مجموع تحلیلهای نظری و تجربی حکایت از آن دارند که می توان بر پایه اهداف جزئی رشد اقتصادی، رشد بهره وری و گسترش فعالیتهای مبتنی بر دانش در نظام اشتغال، اهداف جزئی پذیرش دانشجو در نظام آموزش عالی را تعیین کرد.
    کلیدواژگان: برنامه ریزی نیروی انسانی، تحلیل نهاده، ستانده، نظام آموزش عالی، نظام اشتغال
  • رضا نوروززاده، کورش فتحی واجارگاه، امیرحسین کیذوری صفحات 29-50
    برنامه های توسعه در تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله کشور در افق 1400 ه.ش. نقش کلیدی دارند، زیرا برنامه توسعه سندی است که به عنوان رهنمودی برای ویژگی های کلی، رشد و توسعه بخشها از جمله بخش علوم، تحقیقات و فناوری نقش دارد. هدف این پژوهش پاسخگویی به این سؤال اساسی است که بر اساس اسناد فرادستی و معین چه سیاستهایی باید برای تدوین برنامه پنجم بخش علوم، تحقیقات و فناوری مورد توجه قرار گیرد. این تحقیق از نظر ماهیت توصیفی – تحلیلی است و در آن از روش تحلیل محتوایی و بررسی اسنادی بهره گرفته شده است. جامعه مورد مطالعه اسناد فرادستی و معین را شامل می شود که 9 سند به صورت نمونه هدفمند و در دسترس برای مطالعه انتخاب شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز، پژوهش فیش، چک لیست و فرمهای محقق ساخته، بوده است. برای تفسیر و تحلیل داده ها از روش تحلیل – توصیفی استفاده شده است. براساس یافته های تحقیق سیاستهای محوری در حوزه فرهنگ، آموزش، پژوهش، فناوری، توانمندسازی منابع انسانی و توسعه زیرساختها، همکاری های فرابخشی و بین المللی، پاسخگویی، تشویق و مشارکت طبقه بندی و در نهایت، اهم سیاستهای محوری برای تدوین برنامه پنجم توسعه حوزه علم و فناوری پیشنهاد شده است. بر این اساس، در صورتی که سیاستهای محوری پیشنهاد شده در سند برنامه پنجم توسعه بخش علوم، تحقیقات و فناوری مورد توجه قرار گیرد، برنامه از اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود.
    کلیدواژگان: برنامه توسعه، علوم، تحقیقات و فناوری، اسناد فرادستی و معین، دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی
  • غلامرضا ذاکر صالحی صفحات 51-78
    پیش نیاز تدوین هر برنامه میان مدت و بلند مدت از جمله برنامه پنجم توسعه در بخش پژوهش نیازمند ترسیم دقیق مؤلفه های کمی و کیفی وضعیت موجود است. به تعبیر پژوهشگران شورای بین المللی مطالعات سیاست علمی (ICSPS) گام اول، تعیین پایگاه علم و فناوری هر کشور است. از این رو، این مقاله از همین مرحله آغاز و سپس، ایده های پیشنهادی برای اهداف و سیاستهای آینده تدوین شده است. این مطالعه یک پیمایش از نوع اکتشافی در درون نظام آموزش عالی به منظور بهره گیری از دیدگاه های مدیران دانشگاهی است که دارای یک نمونه گیری هدفمند و غیر احتمالی است. در بخشهای دیگری از این مطالعه از بررسی های آماری برای بررسی وضعیت موجود استفاده شده است. یافته های این مقاله در سه بخش به صورت خلاصه ارائه شده است: • ترسیم وضعیت کلان آماری پژوهش در ایران در سه گروه مؤلفه ها و شاخصهای درونداد، فرایند و برونداد که به همراه خود یک آسیب شناسی را به ارمغان آورده است؛ • تدوین ماتریس SWOT پژوهش در ایران از نگاه مدیران دانشگاهی کشور؛ • فراهم شدن مجموعه ای از ایده های مدون برای درج به عنوان اهداف و سیاستهای پیشنهادی بخش پژوهش در برنامه پنجم توسعه. با توجه به یافته های آماری، کشور ایران از نظر شاخص تراکم تحقیق و توسعه (R&D)در ردیف کشورهای دارای پایگاه مستقر علم و فناوری (گروه سوم) قرار می گیرد، اما از نظر شاخصهای اقتصادی دیگر یک پله عقب تر است. این مسئله گسست بین پژوهش و تولید را در ایران نشان می دهد. هر چند آهنگ رشد کمی شاخصهای پژوهش [بجز بودجه پژوهش] نسبتا خوب بوده است، اما عدم توازنهایی در این زمینه مشاهده می شود. مجموعه پیشنهادهای مراکز علمی کشور نشان می دهد که آنان همچنان پیگیری سیاست نفوذگرا را در عرصه علم و فناوری بر سیاست ماموریت گرا ترجیح می دهند.
    کلیدواژگان: پژوهش، محیط پژوهش، سیاست پژوهشی، برنامه پنجم توسعه، ایران
  • غلامرضا ذاکر صالحی صفحات 79-106
    در مطالعه حاضر پس از بیان پنج دوره سیر تحول استقلال و خودمختاری دانشگاه ها در ایران، آموزه های نظری مختلف در این زمینه بیان و در نهایت، رابطه متقابل و هم افزای چهار مفهوم استقلال علمی، خودگردانی اداری، استقلال مالی و استقلال در ارتباطات ملی و بین المللی در قالب یک مدل ارائه شده است، سپس، با توجه به دوره پنجم استقلال و خودمختاری دانشگاهی در ایران که با تصویب بند الف ماده 49 قانون برنامه چهارم آغاز شده، تلاش شده است تا به دو پرسش در این زمینه پاسخ داده شود. نخست اینکه اصلی ترین مسائل و مشکلات در مسیر تحقق کامل مفاد ماده 49 قانون برنامه چهارم چیست و دوم اینکه چه راهکارهایی برای غلبه بر این مسائل و مشکلات وجود دارد؟ یافته های این تحقیق با روش مطالعه اکتشافی متکی بر ابزار مصاحبه با گروه های کانونی و همچنین، استفاده از ابزار پرسشنامه حاصل شده است. یافته های تحقیق در 14 گروه از مسائل و مشکلات تحقق استقلال دانشگاهی در ایران بازشناسی و دسته بندی شد. در بین این مشکلات مواردی چون ابهام در ضوابط آیین نامه استخدامی جدید، ابهام در نحوه نظارت دیوان محاسبات، مسئله بازنگری در تشکیلات و پستهای سازمانی و نحوه پاسخگویی رئیس دانشگاه در قبال نهادهای نظارتی از نظر پاسخگویان اهمیت بالایی داشته اند. یافته دیگر این مطالعه نشان داد که دانشگاه های مناطق محروم یا تازه تاسیس تمایل بیشتری به تمرکز، یکسان سازی و استمرار نظارتهای سنتی بر دانشگاه ها دارند. در عین حال، دانشگاه های بزرگ و توسعه یافته گرایش بیشتری به کسب مؤلفه های استقلال دانشگاهی دارند. در پایان متناظر با هر گروه از مشکلات راه حلهای پیشنهادی برای رفع یا کاهش آن ارائه شده است.
    کلیدواژگان: استقلال دانشگاهی، خودمختاری دانشگاهی، آزادی علمی، استقلال مالی، خودگردانی اداری، تمرکز زدایی از آموزش، ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه
  • حمید جاودانی صفحات 107-131
    در این جستار که در چارچوب مطالعات مقدماتی برای تدوین برنامه پنجم توسعه بخش آموزش عالی صورت گرفته، تلاش شده است تا با برجسته ساختن مفاهیم و رویکردهای گوناگون بر چالشهایی که جهانی شدن در دو روایت فراروی نظامهای آموزش عالی از جمله نظام آموزش عالی ایران قرار می دهد، راهبردهایی ارائه شود که راهنمایی علمی برای تدوین برنامه توسعه بخش آموزش عالی کشور در برنامه پنجم توسعه باشد. از این رو، نخست برای درک مفهوم پیچیده جهانی شدن که در بخش آموزش عالی از آن به مثابه بین المللی شدن دانشگاه ها یاد می شود، فرایند تاریخی آن بررسی شده است. سپس، برای گسترش مفاهیم نظری به عرصه کنش، آثار و پیامدهای این پدیده در کشورهای توسعه یافته، کشورهای در حال توسعه و نهادهای بین المللی مورد واکاوی قرار گرفته است. در پایان به منظور کاربردی تر ساختن یافته های این پژوهش در عرصه ملی، وضعیت نظام آموزش عالی ایران در فرایند جهانی – بین المللی شدن بر مبنای فراتحلیلی آسیب شناختی مورد مطالعه تطبیقی با دو رویکرد اساسی جامعه دانش و جامعه اطلاعاتی قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: جهانی شدن، بین المللی شدن، آموزش عالی، جامعه دانش، جامعه اطلاعاتی
  • سید حیدر میرفخرالدینی، محمد صالح اولیا، رضا جمالی * صفحات 131-157

    امروزه، نقش سرمایه انسانی در رشد و توسعه اقتصادی بیش از پیش بر اقتصاددانان و متخصصان امر روشن شده است. نگاهی به روند تحولات جاری نظام آموزش عالی حاکی از آن است که آموزش عالی باید ضمن توجه به بحران افزایش کمی و تنگناهای مالی، به حفظ، بهبود و ارتقای کیفیت نیز بپردازد. هدف از استقرار کامل مدیریت کیفیت خدمات آموزشی بهبود و افزایش کیفیت است و دسترسی به این هدف با به کارگیری شیوه های علمی و جامع ارزیابی امکان پذیر می شود. در این خصوص، در پژوهش حاضر تلاش شده است تا ابعاد و مولفه های کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه یزد از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی ارزیابی و با استفاده از مدلهای بهبود، راهکارهایی برای ارتقای آن ارائه شود. در مرحله اول این پژوهش با استفاده از آزمون من- ویتنی، ابعاد پنج گانه کیفیت خدمات در دانشگاه یزد بررسی شد که نتایج نشان دهنده وجود شکاف در چهار بعد از آن است. در مرحله دوم شاخصهای دارای شکاف منفی از طریق مدل کانو به سه دسته نیازهای جذاب، عملکردی و الزامی تقسیم شدند که بیان کننده وجود هفت شاخص در دسته نیازهای الزامی بود. به دلیل اهمیت این هفت شاخص در افزایش کیفیت خدمات دانشگاه یزد، از طریق مدل QFD، چهارده KPO (الزامات کلیدی فرایند) برای بهبود آنها استخراج شد. شایان ذکر است که برای به دست آوردن دیدگاهی جامع تر در این زمینه، هر یک از شاخصهای چهارده گانه با رقبای سازمان نیز مقایسه شدند که نشان دهنده ضعف سازمان در دوازده شاخص است که لزوم توجه بیش از پیش مسئولان را به بهبود آنها روشن می سازد.

    کلیدواژگان: موسسات آموزش عالی، کیفیت خدمات آموزشی، گسترش عملکرد کیفیت، مدل کانو، مدل سرو کوآل
  • مجتبی الماسی، اصغر سپهبان قره بابا صفحات 157-186
    بیشتر اقتصاددانان بر تشکیل سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی به عنوان عوامل اصلی تعیین کننده رشد و توسعه اقتصادی تاکید دارند. در نظریه های جدید رشد بر نقش سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی تاکید بیشتری می شود و نیروی انسانی آموزش دیده و اندیشه و تفکر او در توسعه و گسترش فناوری های تولید به عنوان پایه و محور اساسی پیشرفت و رشد اقتصادی معرفی می شود. در واقع، می توان گفت که سرمایه های فیزیکی فقط زمانی بیشتر مولد خواهند شد که کشور دارای مقادیر لازم سرمایه انسانی باشد. در مقاله حاضر با توجه به ارتباط نزدیک میان سرمایه گذاری در نیروی انسانی و سرمایه گذاری فیزیکی و رشد اقتصادی، رابطه این متغیرها طی دوره 1384-1350 با استفاده از رابطه علیت گرنجری استاندارد و مدل تصحیح خطا بررسی شده است. بر اساس رابطه علیت گرنجری استاندارد یک رابطه علیت یک طرفه از سرمایه فیزیکی به رشد اقتصادی و یک رابطه علیت گرنجری دو طرفه میان سرمایه انسانی و رشد اقتصادی وجود دارد. نتایج آزمون علیت گرنجری کوتاه مدت و بلندمدت با استفاده از مدل تصحیح خطا نشان می دهد که در کوتاه مدت و بلند مدت یک رابطه علیت گرنجری دو طرفه میان رشد اقتصادی و سرمایه انسانی، یک رابطه علیت گرنجری یک طرفه از سرمایه فیزیکی به سرمایه انسانی و همچنین، یک رابطه علیت گرنجری یک طرفه از سرمایه فیزیکی به رشد اقتصادی وجود دارد. بنابراین، با تربیت افزون تر نیروی انسانی می توان موجبات افزایش عرضه نیروی کار متخصص، محقق و کارآفرین را فراهم آورد. قطعا این نیروی کار متخصص و آموزش دیده می تواند از طریق نوآوری ها و به کارگیری بهینه امکانات مادی و مالی کشور موجبات رشد اقتصادی سریع تر جامعه را فراهم سازد.
    کلیدواژگان: رشد اقتصادی، سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی، علیت گرنجری، تصحیح خطای برداری
|
  • Dr. Yagoub Entezari Pages 1-27
    Knowledge-based development, needs to coordinate higher education system with knowledge-based changes in employment system. According to the studies, the market mechanism for some reasons could not establish enough coordination among these two systems. Therefore the intervene of the government is unavoidable. The goal of this paper is to present a model for coordinating higher education system with knowledge-based changes in employment system by government in future. This work is done on input – output analysis method. The function of this model is examined through 2006 census data and the growth goals of economic, social and cultural in fifth development plan of Islamic Republic of Iran.
    Results
    The results indicate weak coordination between higher education system and changes in employment system. Theoretical and empirical analysis demonstrate that goal setting for admitting the students in all academic levels and disciplines in higher education system should be based on the goals of economic development, productivity growth and expansion of knowledge-based activities in employment system.
  • Dr. Reza Norouzzadeh, Dr. Kurosh Fathi Vajargah, Dr. Amir Hussein Kayzouri Pages 29-50
    National development plans have main role in achieving the goals of 20 years perspective document of the country. For, this document provides guidance of general traits, growth and development of different sections in the country, includes; Science, Research and Technology. The purpose of this article is responding to the main question that which policies must be considered according to national documents in order to compile the fifth development plan in science, research and technology.
    Materials And Methods
    Documentary study and analytical method have been applied according to the descriptive-logical nature of the study. Nine factors are selected as an objective sample for our research. Indices, check list and research forms are devices for data gathering in this paper. Due to the finding of the research, the central policies are categorized in scopes of culture, science, research, technology, human resource empowerment and infrastructure development, international and trans-sectional cooperation, responding and encouragement and articipation. Ultimately the most important principle policies are suggested for compiling fifth development plan in science and technology section. Consequently the plan could be compiled with more validity, if the planers consider these policies in the fifth plan document.
  • Dr. Golamreza Zakersalehi Pages 51-78
    The Prerequisite of Compilation of every mid – and long term plan, such as research part of fifth development plan of Iran, needs considering precisely the quality and quantity elements of current situation (ICSPS). According to the study of international council of science policy, the first step is determining the "science and technology base" for every country. So, this article begins from this stage and next compiles ideas for future policies and goals. The essay is an exploratory survey in higher education system in Iran to compile university managers’ opinion by intentional and non-probability sampling method. Document also uses statistical surveys for studying current situation. The findings are summarized in 3 sections:  Description of the macro statistical situation of research in Iran in 3 groups: input, process and output indices.  Compilation the SWOT matrix for research according to the opinion of Iranian University managers.  Providing compiled ideas, and for goal setting in fifth development plan of Iran. According to the statistical findings; by considering R&D density index, Iran has an independent science and technology base (group c), but noticing other economic indices, it is in the group B (countries that have essential factors of S and T). This problem shows separation among research and production in Iran. Although the growth of quantitative research indices, (except research budget) is fairly good, but we see some budgeting imbalance. The collection of suggestion in scientific centers in Iran shows that the manager of these centers prefer "influential policy" over "mission policy" in science and technology.
  • Dr. Gholamreza Zakersalehi Pages 79-106
    This research explains five periods of autonomy transformations in Iranian universities and exhibits different theoretical teachings. It provides a model to describe the mutual and synergetic relationship between 4 concepts as: academic autonomy, administrative autonomy, financial independence, and independence of national and international relations. The paper notices fifth period of autonomy of Iranian universities which begins with approving paragraph A of Article 49 of fourth plan. It answers two questions. First, what are the main problems and obstacles for realizing the Article 49 of fourth plan? Second, what are the ways to overcome these events? The findings are based on exploratory study, interview technique with focused groups and questionnaires. The result categorizes the problems of academic autonomy in 14 groups. Among these problems, the issues like obscurity of new employment regulations, ambiguity of audit court’s supervision, reviewing the structure of organizational posts, and the manager responsibility against supervisory institutions and how he responds them, are important. Also it shows that deprived and new-established universities have more tendencies to be controlled by traditional supervisions and central authorities. Although developed universities try to achieve autonomy through gaining related elements. Finally, some solutions have been provided for the identified problems.
  • Dr. Hamid Javdani Pages 107-131
    This article summarizes the findings of study which has been conducted in framework of the preliminary researches for the fifth development plan of the Iranian higher education sector. Conceptualization of “globalization”, as a complex concept, and its impact on higher education system, require to be examined on historical aspect. For developing the theoretical issues into action domain, our study is followed by reexamination of the impacts of these phenomena on higher education systems in developed and developing countries. For having more applicable findings, the situation of Iranian higher education system in global – international context, will be discussed, based on pathological approach and meta-analysis.
    Results
    It is found that, between knowledge and information society, there should be a clear distinction. Finally, according to theoretical and empirical findings of this investigation, and also considering the situation of Iranian higher education system, the appropriate strategies will be proposed.
  • Dr. Seyed Heidar Mirfakhredini, Dr. Mohammad Saleh Owlia, Reza Jamali Pages 131-157

    This study seeks to find the gap among service quality indicators in Iranian higher education. The objective is to suggest the most important service elements for improving higher education service quality of Yazd University using Kano’s and (Quality Function Deployment) QFD. It also aims to measure how successful the University has been in meeting users’ needs by providing reliable services. Our empirical investigation plans to increase both the validity of the 3 quality improvement models and their application as a mean to understand the variation of customer perceptions of service dimensions. The research was conducted among Yazd University students in order to meet the objectives of the study, SERVQUAL; Kano’s and QFD methods were used. Information was gathered via questionnaires which consisted of structured questions. All the closed ended questions were designed to elicit responses on a five-point Likert scale to measure both respondent satisfaction and perception of service quality. Also, for obtaining service elements, we used faculty member opinions through continuous interviews.

    Results

    It was found that there is a gap between 26 out of 30 service quality indicators. In addition only 7 indicators were identified as basic needs using Kano’s model. At the end of this process, we revealed 14 service elements for Yazd University managers that could decrease the gap between student perceptions and expectations of higher education service quality. In order to improve service elements, 14 KPO were suggested after continuous interviews with faculty members. The concept of service quality assessment through QFD is relatively a new theory among Iranian higher education institutions. Also there is a lack of previous studies using this methodology in assessing quality of academic environments. The paper also offers practical guidance that could be used by University managers for promoting the grade of university in the world rankings.

  • Dr. M. Almasi, Sepahban Gharehbaba Pages 157-186
    Most of the economists emphasis on the formation of physical capital and human sources as the main determining factor of economic growth and development. In new financial theories, more emphasis is given on the human capital. Training manpower and his qualified are the pivot of growth and expansion of technologies. In fact, physical capital can only be increased when the country has sufficient quantity of human resources.
    Materials And Methods
    According to the close relation between investment in manpower and physical capital with economic growth, this paper attempts to analyses the relation between these variables during 1971 to 2005 with the help of Granger causality test and VECM. On the basis of Granger causality standard, physical capital and financial position are related to the contact between human resources and economic growth. The result of the Granger causality test VECM shows that both in short and long term study, economic growth and human resources are connected. According to Granger causality relation, physical investment and human capital are related too. Therefore, training of manpower can increase the supply of skilled, researcher and entrepreneur labor force. Certainly these trained labor force can pave the way for further economic growth of the country by innovation and better utilization of available resources.