نشریه مطالعات محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار
پیاپی 6 (زمستان 1397)

آویشن گیاه دارویی از خانواده نعناعیان است. با توجه به اینکه گزارش مشخصی از میزان تحمل و یا انباشت نیکل در آویشن های بومی ایران در دست نیست و از طرفی از فرم های گوناگون آن در صنایع مختلف استفاده می شود، بر این اساس، تاثیر سطوح مختلف سولفات نیکل (0، 10، 25، 50 و 100 میکرومولار) بر شاخص های رشدی و جوانه زنی دو گونه آویشن دنایی (Thymus daenensis) و باغی (Thymus vulgaris) در شرایط آزمایشگاهی (پتری دیش، هیدروپونیک و درون شیشه) بررسی شد. دو هفته پس از اعمال تیمارهای فوق، شاخص های رشدی و جوانه زنی مورد ارزیابی قرار گرفتند. در شرایط کشت هیدروپونیک، نتایج به دست آمده نشان دادند که میزان طول ریشه، وزن خشک ریشه و شاخص سبزینگی با افزایش میزان سولفات نیکل کاهش یافتند. با توجه به نتایج این آزمایش به نظر می رسد گونه دنایی نسبت به این تنش تحمل بیشتری نسبت به گونه باغی دارد. در آزمایش درون شیشه ای با افزایش سطوح مختلف سولفات نیکل کاهش طول ریشه چه مشاهده شد که این کاهش در آویشن دنایی شدیدتر از آویشن باغی بود. در این آزمایش، در سطوح 25، 50 و 75 میکرومولار سولفات نیکل طول ریشه چه در آویشن باغی اختلاف معنی دار نشان نداد ولی این اختلاف در آویشن دنایی معنی دار بود.

امروزه مشکلات فزاینده محیط زیست جهانی، منطقه ای و ملی به چالش مهمی در مسیر تداوم حیات در کره زمین تبدیل شده است و انتخاب برخی محیط های طبیعی برای حفاظت، بازسازی و بهره برداری خردمندانه تنها راه پیشروی برنامه ریزان محسوب می شود. مناطق تحت حفاظت که در کشورهای مختلف با اهداف و انگیزه های متفاوت انتخاب می شوند، به رغم دارا بودن تفاوت هایی در نام و مشخصات خود، اغلب از ماموریت واحدی برخوردارند و در مدیریت این مناطق همواره ایجاد تعادل بین حفاظت از میراث طبیعی و توسعه پایدار منطقه، از طریق طرح ریزی مدیریتی به عنوان یک هدف کلیدی مطرح می باشد. طرح مدیریت مناطق در عمل طرح زون بندی مناطق و سپس طراحی و برنامه ریزی اجرایی هر زون است. پهنه بندی که جزئی از طرح مدیریت به شمار می رود، وسیله ای است که طراحان و مدیران برای چگونگی استفاده از منابع حفاظت شده تهیه می کنند و به عبارت دیگر ابزاری برای حفاظت و مدیریت از مناطق است که از طریق آن تعارضات مناطق تحت حفاظت کاهش یافته و صدمات واردشده به مناطق به تاخیر افتاده و فرصت لازم را برای اتخاذ تدابیر فراهم می شود. در این مطالعه برای جاری ساختن رویکرد تناسب سنجی در زون بندی مناطق تحت حفاظت، ابتدا هر یک از زون های یازده گانه این مناطق به طور کامل تعریف و ماموریت و وظایف آن ها به صورت مجزا تعیین شد تا تفاوت های عملکردی هریک از گرمخانه ها آشکار شود. در گام بعد ضمن تعیین میزان حساسیت، آسیب پذیری و ظرفیت توسعه پذیری هر یک از زون ها، سطح اشغال آن ها در مناطق چهارگانه مشخص شد و درنهایت ماتریس هم جواری زون ها تدوین شد. طبق نتایج به دست آمده، زون های طبیعت محدودشده و حفاظتی با ماموریت حراست از طبیعت در گروه زون های حساس با آسیب پذیری بالا و توسعه ناپذیر قرار می گیرد. زون های استفاده گسترده، متمرکز، استفاده ویژه، سپربازدارنده، گذرگاهی، علمی-ترویجی و سایر استفاده ها، از زون های غیر حساس با آسیب پذیری کم محسوب می شوند که دراین بین زون های استفاده گسترده، سپربازدارنده و علمی-ترویجی توسعه ناپذیر هستند. زون های فرهنگی-تاریخی و بازسازی، نیمه حساس و توسعه ناپذیر هستند که ماموریت زون فرهنگی-تاریخی، حمایتی و زون بازسازی، حراست دوره ای است. پایش ازجمله فعالیت هایی است که با تمام زون ها سازگار می باشد و فعالیت پژوهش نیز به جز زون طبیعت محدودشده با بقیه زون ها سازگاری دارد. در بین زون های یازده گانه فقط زون های 1و2و6 با فعالیت آموزش سازگاری ندارند. در زون های 3و5و8و10 اکوتوریسم مجاز است و در زون های 4،5،7،9،10و11 نیاز به مشارکت مردمی می باشد. به لحاظ هم جواری زون ها، زون های طبیعت محدودشده و حفاظتی به دلیل حساسیت و آسیب پذیری بالا بیشترین ناسازگاری را با سایر زون ها دارند و برعکس زون بازسازی دارای حسن هم جواری در کنار همه زون ها می باشد.

این پژوهش باهدف سنجش اثربخشی آموزش‏ کوتاه مدت مباحث تنوع زیستی جانوری، تغییرات سطح آگاهی دانش‏آموزان مقطع سوم ابتدایی را در این زمینه بررسی می‏کند. تحقیق حاضر از نوع شبه آزمایشی با طرح پیش‏آزمون-پس‏آزمون با دو گروه آزمایشی و کنترل می‏باشد. جامعه آماری این پژوهش دانش‏آموزان دختر مقطع سوم ابتدایی ساکن در منطقه 2 شهرداری تهران را شامل می‏شود که جهت نمونه‏گیری از روش خوشه‏ای تصادفی استفاده شده است. حجم نمونه شامل 32 نفر می‏باشد که 17 نفر در گروه آزمایشی و 15 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. جهت اجرای این پژوهش میزان آگاهی دانش‏آموزان از مباحث تنوع زیستی جانوری پیش از برگزاری دوره آموزشی در 8 مبحث سنجیده و در برگه مشاهده مستقیم ثبت شد. مباحث مطرح شده با استفاده از روش پرسش و پاسخ و نیز استفاده از تصاویر به عنوان ابزار آموزشی طی دو جلسه‏ی 60 دقیقه‏ای آموزش داده شد و ابتدا پس از گذشت یک هفته و سپس یک ماه بعد از مداخله متغیرهای وابسته موردسنجش قرار گرفتند. با توجه به نتایج به دست آمده، بین آگاهی پیش از مداخله آموزشی و آگاهی یک هفته و یک ماه پس از مداخله، تفاوت معنی‏دار مشاهده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش کوتاه مدت مباحث تنوع زیستی به کودکان اثربخش بوده و منجر به ارتقاء سطح آگاهی محیط زیستی کودکان گردیده است.

با بررسی مستندات موجود در ادارات کل محیط زیست استان ها، خبرگزاری ها، سایت های خبری تخصصی و مجلات، تلفات مستند بین مهروموم های 1395-1392 مربوط به گونه های گوشت خوار مانند خرس قهوه ای و پلنگ و جفت سمانی مانند کل و بز، قوچ و میش، مرال، شوکا، آهو، جبیر و گوزن زرد جمع آوری شد و آمارهای موردنظر دسته بندی و تجزیه وتحلیل شد. در طی این مهروموم ها، تعداد 94 عدد پلنگ در کشور به طرق مختلف از بین رفته است. همچنین طی مهروموم های موردنظر، تعداد 51 عدد خرس قهوه ای در کشور تلف شده اند و استان مازندران، بیشترین تلفات پلنگ و خرس را در کشور به خود اختصاص داده است. عامل اصلی تلفات پلنگ (17/86%) و خرس (5/74%)، شکار غیرمجاز توسط انسان بوده است و البته تعداد خیلی زیادی از خرس ها (4/25%) در تصادف با خودرو کشته شده اند. همچنین طی این مهروموم ها، تعداد 474 راس کل و بز و 472 عدد قوچ و میش به صورت غیرقانونی شکار شده است. به غیراز شکار، تعداد زیادی کل و بز و تعداد کمتری قوچ و میش به دلیل بیماری طاعون نشخوارکنندگان از بین رفته است. به جز در مورد پلنگ، بقیه تخلفات اکثرا در مناطق آزاد صورت گرفته است. درنهایت، با جمع بندی کلی آمارها، در طی مهروموم های موردنظر، درمجموع 1091 مورد تخلف در رابطه با گونه های موردبحث در کل کشور ثبت شده که بیشترین تخلفات، به ترتیب متعلق به استان های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بود و اکثر آن ها در سال 1394 (388 مورد تخلف) صورت گرفته است.

صدور هر کالای باکیفیت و متناسب با نیاز بازارهای جهانی، می تواند گشاینده ی دروازه ا ی جدید برای واردکردن ارز به داخل کشور شود. نگاهی به اقتصاد مقاومتی نشان دهنده آن است که اقتصاد مقاومتی نه تنها اقتصادی بر مبنای ریاضت اقتصادی نیست بلکه اجرای دقیق اهداف آن، باعث تشویق همگان به تلاشی روزافزون تر جهت یافتن راه های جدید پیشرفت و افزایش شورونشاط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور خواهد شد. کشور ایران با دارا بودن منابع غنی قادر به حضور فعال در بازارهای جهانی است و به جای تکیه بر صادرات ناپایدار تک محصولی نفت، به صادرات پایدار بپردازد که ضمن گردش چرخه ی تولید، منتج به سود آوری گردد و این یکی از اهداف اقتصاد مقاومتی است. مصرف گیاهان دارویی برای حفظ تندرستی و کمک به درمان انواع بیماری ها بسیار حائز اهمیت است. مصرف این گیاهان در دنیا، با داشتن مواد طبیعی و بدون وجود مضرات داروهای شیمیایی روزبه روز در حال افزایش است. کشور ایران نیز با داشتن سهم عظیمی از گونه های گیاهان دارویی و شرایط اقلیمی مناسب کشت آن ها، مخزن بالقوه ای برای تولید و صادرات این گیاهان و کسب درآمدهای ارزی می باشد. در این پژوهش که به صورت مروری و با استفاده از منابع مکتوب کتابخانه ای و سایت های اینترنتی تهیه شده، مسئله اقتصاد مقاومتی، کشت گیاهان دارویی و صادرات آن ها بررسی و راهکارهایی در پایان ارائه می شود.