فصلنامه ذهن
سال هفتم شماره 3 (پیاپی 27، پاییز 1385)

نشانه شناسی از دانش هایی است که تاثیر فراوانی در مطالعات زبانی و زبان شناسی داشته است. نگارنده در این مقاله به بیان نشانه شناسی و مباحث و شاخه های آن پرداخته و ارتباط آن با زبان شناسی را نشان داده است. از این گذشته، به مباحثی تطبیقی میان این دانش و مباحث زبان شناختی مسلمانان نیز اشاره کرده است. در نشانه شناسی گرایش های بسیاری در کار است و مهم ترین آنها نشانه شناسی تفسیری اکو است؛ چرا که تلاش می کند نتایج شاخه ها و گرایش های گوناگون را در هم بیامیزد و به نظری? تفسیری جامع دست بیابد.

چالمرز نوعی معناشناسی ارائه کرده است که معناشناسی دوبعدی نامیده شده تا از معناشناسی منسوب به فرگه متمایز گردد. او احتجاج می کند که این نوع معناشناسی می تواند در برابر استدلال ها و شهودهایی به سبک کریپکی مقاومت نماید. چالمرز در صدد است تا از معناشناسی دوبعدی در برهان تصورپذیری که در فلسف? ذهن مطرح است بهره گیری نماید. در این مقاله، پس از مروری بر کار چالمرز، برخی نقدها که بر معناشناسی وی وارد شده است ارائه می گردد.

نظریه پردازی های فلسفی دربار? مقولاتی همچون زبان و فکر طبیعتا متضمن پرسش از رابط? میان آن دو خواهد بود؛ پرسشی که می تواند ناظر به این پرسش باشد که کدام یک از آنها بر دیگری تقدم دارد؟ این مسئله ای است که تاکنون کمتر به صورت مستقل دربار? آن تحقیق شده است. این نوشتار می کوشد تا با عطف نظر به مسئل? «تقدم»، شرحی از مواضع مختلف در فلسف? زبان ارائه دهد. این مواضع عبارت اند از: تقدم زبان بر ذهن، تقدم ذهن بر زبان، عدم تقدم با فرض وابستگی، و عدم رابطه میان ذهن وزبان. افزون بر این، در اینجا تحلیلی از برداشت های مختلف از مفهوم «تقدم» ارائه خواهد شد و همچنین برخی از مهم ترین مواضع موجود در این باره به حسب رویکردشان به مسئل? «تقدم» صورت بندی خواهدشد. بدین سان این مقاله دربردارند? نگاهی اجمالی به تاریخ فلسف? زبان در سنت تحلیلی و رابط? آن با فلسف? ذهن خواهد بود.

آیت الله میرزا مهدی اصفهانی (ره) بنیانگذار مکتب معارف خراسان، از شاگردان میرزای نایینی است. او بنیان های خاصی در تبیین کلمات ائمه دین (ع) استخراج و تبیین کرده است که مهم ترین آنها در بحث شناخت (علم و عقل) می باشند. میرزای اصفهانی بر اساس نظام شناختی خود، تحلیل جدیدی دربار? وضع الفاظ بر خارج و نیز معنای حرفی ارائه داده است. نگارنده در تلاش است تا گزارشی از مقدمات و اصول این نظریه ارائه کند.

اسامی خاص و معناداری آنها یکی از مسائل اصلی فلسفه زبان است. در این مقاله پس از طرح مساله اسامی خاص و پرسش هایی که حول آن وجود دارند، گزارشی از نظریاتی که سعی کرده اند با این پرسش ها روبرو شوند، ارائه می شود. در ابتدا نظریه جان استورات میل طرح شده که بنابر آن معنای اسامی خاص همان مدلول آنها است. پس از آن از معضلاتی سخن گفته شده که این نظریه به آن منجر می شود و نظریه راسل درباره اسامی خاص به عنوان نظریه ای که مدعی است این معضلات را حل کرده، ارائه می شود. در پایان نیز با طرح استدلال های کریپکی نشان داده شده که نظریه راسل درباره اسامی خاص از عهده رسالتی که برای خود تعریف کرده ناتوان است.

بعد از استدلالات مؤثر کریپکی علیه دیدگاه فرگه و راسل در باب اسامی خاص، اکثر فیلسوفان زبان امروزه نقش سمانتیکی یک «ثابت یا واژه منفرد» را نقش «ارجاعی» یا«اشاره ای» می دانند؛ به عبارت دیگر محتوای گزاره ای یک «واژه یا ثابت منفرد» (سهم آن واژه در تعیین گزاره جمله حاوی آن واژه) توسط مدلول آن واژه مشخص می شود. راسل و فرگه معتقد بودند «اسامی خاص» معنای وصفی دارند؛ به عبارت دیگر «نحو? ارائه یا توصیفی» که یک شخص با یک اسم خاص همراه می کند، محتوای گزاره ای جمله ای را که حاوی آن اسم خاص است تعیین می کند. اما دیدگاه «ارجاعی» با مشکل پازل فرگه روبه رو است. کریپکی در مقاله تاثیرگذار خود (پازلی درباره باور) نشان می دهد که مسئله انتساب باور بدون دیدگاه ارجاعی نیز مشکل ساز است. در این مقاله پازل فرگه و کریپکی مورد بررسی قرار می گیرد ودر نهایت با استفاده از دیدگاه سومز نشان داده می شود که دیدگاه «ارجاعی» مسئله اصلی در پازل فرگه نیست.

کریپکی درNaming and Necessity دو تقریر از تئوری توصیفی اسم خاص معرفی می کند. در تقریر قوی، هر اسم خاص مترادف با یک وصف خاص یا مجموعه ای از اوصاف است. ولی بنا بر تقریر ضعیف، وصف خاص صرفا محکی اسم خاص را معین می سازد، بدون اینکه معنای آن را به دست دهد. متناظر با این دو تقریر، نوشتار حاضر از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول تلاش بر این است که با استفاده از اوصاف خاص فرازبانی، تقریر ضعیف به گونه ای بازسازی شود تا بتواند در برابر برهان های سمانتیکی و معرفتی مقاومت کند. در این بخش چند پیشنهاد مطرح می شود، و به نظر می رسد در نهایت پیشنهاد A تا حد زیادی قابل قبول است. بخش دوم بازسازی تقریر قوی را مد نظر قرار می دهد، و به طور مشخص به این مسئله می پردازد که آیا می توان به کمک اپراتور “actual” برهان موجهه را خنثا نمود، و علاوه بر آن به وسیله اوصاف خاص فرازبانی، برهان های سمانتیکی و معرفتی را نیز بی اثر ساخت یا نه. چنانکه خواهد آمد، به نظر می رسد این پروژه ناموفق است.

کواین به نظری طبیعی گرایانه درباره زبان و نظری رفتارگرایانه در باب معنا قائل است. او با این رویکرد به انکار معناشناسی ذهن باورانه و نظریه های ارجاعی معنا به طورکلی می پردازد. او سپس می کوشد تا نشان دهد که در قلمرو معنا و مرجع عدم تعین حاکم است و نمی توان معنا و مرجعی واحد و ثابت برای کلمات خود معین نمود. او از سطح ترجمه ریشه ای، یعنی ترجمه از زبانی متروک بر مبنای شواهد رفتاری، آغاز می کند و در انتها نتیجه می گیرد که عدم تعین حتی در زبان خود ما هم وجود دارد. راه حل او برای این مشکل نظریه نسبیت است.