مجله طب نظامی
سال ششم شماره 2 (پیاپی 16، تابستان 1383)

این مقاله بخشی از نتایج یک پژوهش است که با هدف بررسی سطح سلامت روانی در گزینش نیروی انسانی سپاه در سال 1380 انجام شده است.
بدین منظور 430 نفر از افرادی که تازه وارد سپاه شده و دوره آموزشی را طی می کردند از نیروهای زمینی، هوایی، دریایی، مقاومت، قدس و دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا... «عج» به طور تصادفی انتخاب و با استفاده از پرسشنامه مشخصات فردی و چک لیست علایم مرضی (SCL-90-R) مورد بررسی قرار گرفتند. داده های به دست آمده با آزمون T، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون کمترین اختلاف معنی دار مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج به دست آمده بیانگر آن است که میانگین سن افراد مورد مطالعه 85/21 سال و انحراف معیار آن 07/3 می باشد. از نظر سلامت روانی، بیشترین مشکلات در کل نمونه مربوط به سوء ظن و بدبینی، حالت های وسواسی- اجباری و حساسیت در روابط متقابل و کمترین آن ها مربوط به ترس مرضی، پرخاشگری، شکایت های جسمانی و اضطراب بود. به علاوه میانگین جمع علایم مرضی در کل نمونه 72/28 و انحراف معیار آن 53/18 بود. در این رابطه بیشترین علایم مربوط به افراد جذب شده توسط نیروی زمینی و کمترین آن مربوط به دانشگاه بود که تفاوت معنی داری از این لحاظ بین گروه های مورد نظر وجود داشت. همچنین با توجه به نقطه برش برای سلامت روانی، 9/81 درصد به عنوان افراد سالم و 1/18 درصد به عنوان افرادی که با مشکلاتی از لحاظ سلامت روانی روبه رو بودند شناخته شدند. بحث: نتایج مقایسه این دو گروه بر اساس خرده مقیاس های پرسشنامه SCL-90-R بیانگر تفاوت معنی دار در همه موارد بود. نتایج به دست آمده نشان دهنده ضرورت بررسی سطح سلامت روانی در گزینش نیروی انسانی است. لذا، بر اساس یافته های این پژوهش، پیشنهاد می گردد، سطح سلامت روانی مورد توجه بیشتر مسئولین گزینش قرار گیرد.

این تحقیق با هدف بررسی مشکلات خانواده های متوفیان سپاهی و رتبه بندی آن ها صورت گرفته است. در این پژوهش که در سال 1380 انجام گرفت، جامعه آماری عبارت بود از خانواده های متوفیان سپاهی شهر تهران که بین سال های 78-1360 فوت شده بودند.
از بین جامعه آماری تعداد 210 خانواده با روش تصادفی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود. اطلاعات به روش حضوری توسط پرسش گر جمع آوری شد. داده ها با استفاده از روش های آماری آزمون T و تحلیل واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج به دست آمده نشان داد که مشکلات خانواده های متوفیان به ترتیب فراوانی عبارت بودند از: مشکلات اقتصادی، مشکلات اداره خانواده، مشکلات فرزندان، مشکلات فرهنگی و مشکلات روابط اجتماعی. همچنین نتایج حاصل در هر بخش برحسب متغیرهای میزان تحصیلات، سن، وضع اشتغال، ازدواج مجدد مادر، مدت فقدان پدر و تعداد فرزندان خانواده مورد بررسی قرار گرفت.
بحث: بر اساس یافته های این تحقیق، می توان گفت در خانواده هایی که مادر شاغل است، مشکلات فرزندان و نیز اداره خانواده، کمتر از خانواده هایی است که مادر خانه دار می باشد و خانواده هایی که مادر تحصیلات دیپلم و بالاتر داشته و نیز تعداد فرزندان 3 نفر و کمتر بود، مشکلات اداره خانواده کمتر از سایر موارد بود و بالاخره این که خانواده هایی که مادر دارای سن پایین تر از 30 سال داشت، مشکلات اقتصادی پایین تری داشتند.

ایدز یک پاندمی جهانی است که معضل بهداشتی اکثر کشورهای جهان می باشد. سازمان بهداشت جهانی پیش بینی نموده است که تا پایان سال 2004 تعداد افراد آلوده به ویروس HIV به 75 میلیون نفر خواهد رسید و تا پایان سال 2005 تعداد موارد ایدز به 42 میلیون نفر خواهد رسید. در ایران نیز 6600 نفر بیمار مبتلا به ایدز وجود دارد که به نوبه خود یک مشکل بهداشتی برای کشور می باشد. یکی از راه های جلوگیری از انتقال ایدز در جامعه افزایش سطح آگاهی افراد است. لذا، این مطالعه جهت بررسی سطح آگاهی افراد نظامی انجام شده است.
این مطالعه از نوع توصیفی بوده که جهت بررسی سطح آگاهی دانشجویان درجه داری ارتش در مورد بیماری ایدز و راه های انتقال آن انجام شده است. تعداد 400 نفر از دانشجویان به صورت مستقیم مورد سؤال قرار گرفته و برای هر یک پرسشنامه ای تکمیل گردید. پرسشنامه شامل: 22 سؤال در مورد راه های انتقال بیماری ایدز بود. سؤالات به سه گروه با اهمیت زیاد، متوسط و با اهمیت کم تقسیم بندی و امتیاز داده شد. داده های موجود در پرسشنامه و امتیازات هر نفر وارد برنامه کامپیوتری SPSS شده و آنالیز آماری انجام گردید.
تمام افراد مورد مطالعه مرد بودند. میانگین سنی آن ها 06/1 ± 1/19 سال بوده و سطح تحصیلات اکثریت (8/82 درصد) دیپلم بود. میانگین امتیاز کسب شده توسط افراد 86 بود که بر این اساس افراد از نظر سطح آگاهی به چهار گروه تقسیم شدند. 16 درصد در سطح عالی، 39 درصد در سطح خوب، 36 درصد در حد متوسط و 11 درصد ضعیف و آگاهی کمی داشتند. بین سطح آگاهی پیش بینی شده و به دست آمده، ارتباط معنی دار وجود داشت (001/0 p<). در مورد مهمترین راه انتقال ایدز یعنی انتقال از طریق تماس جنسی و استفاده مشترک از سرنگ به ترتیب 99 درصد و 3/95 درصد آگاهی داشتند. بیشترین منبعی که برای به دست آوردن آگاهی در مورد راه های انتقال ایدز مورد استفاده قرار گرفته بود، ابتدا برنامه های تلویزیونی (8/46 درصد) و بعد نشریات (23 درصد) بود. بین سطح آگاهی به دست آمده و تحصیلات ارتباط معنی دار به دست آمد (016/0 p=).
بحث: با توجه به این که آگاهی افراد تازه استخدام در مورد راه های انتقال ایدز کافی نمی باشد، توصیه می گردد که در خصوص بیماری ایدز و راه های انتقال بیماری آموزش کافی به آن ها داده شود. در ضمن با توجه به این که بیشترین منبع کسب اطلاعات و همچنین علاقه مندی افراد به کسب اطلاعات بیشتر از طریق برنامه های تلویزیونی و کلاس آموزشی می باشد؛ لذا، توصیه می گردد اثر روش های مختلف آموزشی در طرح های آینده بررسی و بهترین روش آموزشی مشخص شود.

هپاتیت مزمن B امروزه یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی – درمانی در سراسر جهان محسوب می شود. امروزه بسیاری از موارد هپاتیت B ناشی از انتقال با روش های غیرپوستی و یا تلقیح پوستی می باشد ولی دو روش که بیشترین تاثیر را در انتقال ویروس دارند، شامل: انتقال پری ناتال و تماس جنسی می باشد. این مطالعه برای تعیین فراوانی موارد مثبت HBsAg در اعضای خانواده بیماران HBsAg مثبت در کل و نیز برحسب رابطه خویشاوندی افراد، با تاکید بر بررسی تجمع عفونت در خانواده های بیماران نظامی طراحی شد.
اعضای خانواده 250 بیمار مراجعه کننده به مرکز هپاتیت تهران در طول سال های 1381-1380 به صورت توصیفی - مقطعی بررسی شدند. پرسشنامه شامل: اطلاعات دموگرافیک بیماران، وضعیت بیماری در آن ها و وضعیت واکسیناسیون و HBsAg در اعضای خانواده تکمیل شد. میزان واکسیناسیون و سپس فراوانی HBsAg در گروه های مختلف بررسی گردید.
از 1086 نفر اعضای خانواده بیماران، HBsAg در 1057 نفر (2/97 درصد) چک شده بود. از این تعداد 173 نفر (3/16درصد) HBsAg مثبت بودند. بیشترین فراوانی در مادران افراد مبتلا (3/33 درصد) و پس از آن به ترتیب در برادر و خواهران (7/30 درصد)، پدران (8/28 درصد)، همسران (8 درصد) و فرزندان (5/6 درصد) دیده شد.
فراوانی در خانواده بیماران زن به طور معنی داری بیش از خانواده مردان بود (8/28درصد در برابر7/11درصد، 04/0> p). فراوانی در خانواده بیماران نظامی به طور معنی داری کمتر از خانواده غیرنظامیان بود (98/1 درصد در برابر 8/20 درصد، 01/0> p).
بحث: بر اساس نتایج این مطالعه خانواده افراد مبتلا در ایران یک کانون تجمع عفونت محسوب می شوند. با این حال به نظر می رسد، اهتمام بیشتر مراکز درمانی نیروهای نظامی و تقید به نظم در خانواده های نظامی باعث کاهش قابل توجه فراوانی HBsAg در این گروه شده است. لذا بررسی کل اعضای خانواده بیماران HBsAg مثبت از نظر مارکرهای سرمی و سپس واکسیناسیون افراد منفی توصیه می گردد.

سل یکی از بیماری های عفونی و مسری است. در جوامع آندمیک احتمال عفونت در افراد زیر 20 سال بیشتر می باشد. پادگان ها از جاهایی هستند که به علت شرایط خاص مکانی و تجمع افراد با شرایط مختلف اجتماعی و اقتصادی و بهداشتی جزو اماکن پرخطر تلقی شده اند. از آنجا که آزمون توبرکولین (PPD) به عنوان یکی از آزمون های رایج غربالگری بیماری سل و نیز امکان ابتلاء به این بیماری است؛ هدف این تحقیق بررسی میزان موارد PPD مثبت در نیرو های نظامی مستقر در مراکز آموزشی شهر تهران بود.
در این تحقیق 1000 نفر از افراد مستقر در پادگان های لشکر 10سیدالشهدا و 27 محمد رسول الله انتخاب و پرسشنامه مخصوص تکمیل گردید. در صورت لزوم بررسی های کلینیکی بیشتر برای افراد دارای علامت ریوی انجام گردید. سپس تست PPD به روش استاندارد در همه افراد تحت بررسی انجام شد. پس از 72 ساعت نتایج تست مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج این تحقیق نشان داد، میانگین سنی افراد 8/20 سال با انحراف معیار 3/3 سال بود. 4% از افراد مورد بررسی تست PPD مثبت نشان دادند، 30% از افرادی که دارای تست PPD مثبت بودند سابقه سرفه را ذکر می کردند ولی در هیچ یک از افراد نتایج اسمیر و کشت خلط مثبت نبود.
بحث: نظر به این که همه افراد مورد بررسی، تحت برنامه واکسیناسیون BCG دوران کودکی بوده اند؛ انتظار PPD مثبت با سفتی (induration) بیش از 10 میلی متر در این گروه وجود نداشت. با این حال، حدود 4 درصد تست جلدی مثبت با سفتی (induration) بیش از 10 میلی متر نشان دادند. PPD مثبت با سفتی (induration) بیش از 10 میلی متر، مؤید تغییر PPD (PPD converssion) می باشد که نشانه ای از عفونی شدن افراد با مایکوباکتریوم توبر کلوزیس (infected) یا سایر مایکوباکتریوم ها است. هر چند اثبات قطعی این امر نیاز مند انجام تحقیقات بیشتر است؛ با این حال، وجود این شرایط در این مقطع سنی ضرورت پایش و مراقبت را در این گروه نشان می دهد.

آستانه لاکتات که معرف ظرفیت ورزش در افراد است، بالاترین میزان مصرف اکسیژن در طی ورزش بدون بروز اسیدوز لاکتیک می باشد. استاندارد طلایی برای تعیین آستانه لاکتات، اندازه گیری آن در خون است. گزارش شده است که در افراد ورزشکار اندازه گیری لاکتات بزاق می تواند به عنوان یک روش غیر تهاجمی جایگزین اندازه گیری لاکتات خون گردد. این مطالعه طراحی شد تا مشخص کند که آیا اندازه گیری لاکتات بزاق در مصدومین شیمیایی می تواند جایگزین اندازه گیری لاکتات خون گردد.
در این تحقیق 17 مصدوم شیمیایی به طور تصادفی انتخاب شدند. آن ها پس از یک دوره دو دقیقه ای برای گرم کردن، تا حد ممکن روی ارگومتر پدال زدند تا دیگر قادر به ادامه این کار نبودند. لاکتات خون و بزاق قبل، بلافاصله بعد و سی دقیقه بعد از ورزش اندازه گیری شد و با گروه کنترل که افراد سالم بودند و از نظر سن و جنس متناسب شده بودند، مقایسه گردید.
نتایج نشان داد که اگرچه لاکتات خون و بزاق بعد از ورزش در هر دو گروه افزایش می یابد (05/0 p<)، اما این افزایش، همبستگی معناداری را بین لاکتات خون و بزاق نشان نداد.
بحث: در مجموع بر اساس نتایج این مطالعه می توان گفت: اندازه گیری لاکتات بزاق نمی تواند جایگزین مناسبی برای سنجش لاکتات خون باشد.

بیماری های عروق کرونر قلب و در راس آن ها انفارکتوس قلبی شایع ترین علت مرگ و میر بوده و موجب از کارافتادگی بسیاری از افراد فعال جامعه می شود. با توجه به مشخص نبودن متوسط سنی انفارکتوس در شاغلین نظامی و احتمال پایین بودن آن، این مطالعه با هدف تعیین متوسط سنی انفارکتوس قلبی در نظامیان و مقایسه آن با غیرنظامیان انجام شده است.
تعداد 372 بیمار دچار انفارکتوس قلبی که در سال های 1370 و 1380 در بیمارستان های بقیه ا... «عج» و قلب جماران بستری بوده اند، وارد مطالعه شده و نتایج آن با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد آنالیز و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
از تعداد 372 بیمار مورد مطالعه 73 بیمار نظامی شاغل و مابقی غیرنظامی بودند. متوسط سنی انفارکتوس قلبی در کل مطالعه، در مردان غیرنظامی 2/61 سال و در مردان نظامی 7/49 سال به دست آمد. مطالعه سال 1370 نشان داد؛ متوسط سنی انفارکتوس قلبی در نظامیان 5/8 ± 8/53 سال و برای غیرنظامیان 11 ± 6/60 سال با 03/0= p می باشد و در مطالعه سال 1380 میانگین سنی انفارکتوس قلبی در غیرنظامیان 11 ± 8/61 و برای نظامیان 4/8 ± 7/45 سال با 001/0 p< به دست آمد.
بحث: متوسط سنی انفارکتوس قلبی در کشور ما در مقایسه با کشورهای پیشرفته حدود 10 سال پایین تر است و در طی یک دهه اخیر تغییر قابل توجهی در آن مشاهده نمی شود. این میانگین سنی در شاغلین نظامی نیز حدود 11 سال کمتر از افراد غیرنظامی است. فراوانی عوامل خطر که در راس آن ها سیگار و چربی خون بالا می باشد و نیز سبک زندگی مردم و عدم تحرک کافی و انجام ندادن ورزش می توانند از علل پایین بودن سن انفارکتوس قلبی در کشور ما و به خصوص در پرسنل نظامی باشند.

مراسم قمه زنی در روز عاشورا یک سنت تاریخی برای شیعیان است، ولی در دهه های اخیر منسوخ شده است. اگرچه اکثر مراجع با انجام آن مخالف می باشند ولی همچنان به طور پراکنده در نقاط مختلف کشورهای مسلمان انجام می گیرد. با این حال، پزشکان با آسیب های حاصله و درمان آن آشنایی کافی ندارند.
در این مطالعه توصیفی مقطعی 103 زائر ایرانی که روز عاشورا قمه زده بودند؛ به صورت گروهی طی 2 ساعت به اورژانس ایران مستقر در کربلا مراجعه نمودند. براساس فرم مخصوص این بیماران از نظر سن، ملیت، آسیب حاصله، طول و عمق زخم و شدت خون ریزی و نوع درمان بررسی شدند.
متوسط سنی مجروحین 03/1 ± 49/33 سال و 2/62 درصد از آن ها ترک زبان و بقیه افراد مراجعه کننده از اصفهان، قم، تهران و مناطق عرب زبان جنوب ایران بودند. از نظر نوع برش ها 64 درصد طولی (مطابق خطوط ساژیتال) و 36 درصد متقاطع (شامل برش های طولی و عرضی) و از نظر عمق زخم 13 درصد سطحی (پوست و زیر جلد) 59 درصد متوسط (تا galea) و 28 درصد عمقی (تا Skull) بود. در 5/16 درصد خون ریزی خفیف، 67 درصد متوسط و 5/16 درصد شدید بود و 8/5 درصد به تزریق سرم نیاز پیدا کردند. متوسط تعداد برش های طولی در هر بیمار به طور متوسط 3/0 ± 7/6 برش و برش های عرضی به طور متوسط 2/0 ± 2/2 برش و متوسط طول برش های طولی 17/0 ± 4/9 سانتی متر و متوسط طول برش های عرضی 23/0 ± 64/5 سانتی متر بود. متوسط مجموع طول برش های ایجاد شده در مجروحینی که طولی قمه زده بودند 97/62 سانتی متر و در نوع متقاطع 24/74 سانتی متر برآورد گردید. به دلیل عدم موافقت اکثر مجروحین به بخیه زدن و مراجعه گروهی آن ها به مرکز درمانی، در 9/84 درصد موارد بعد از شستشو با سالین نرمال و پانسمان فشاری خون ریزی متوقف شد. ولی در 15 بیمار به علت خون ریزی شدید یا بازشدگی وسیع لبه های زخم بخیه شدند. بین تعداد برش های طولی و عرضی و عمق زخم حاصله و نیز بین عمق زخم و نوع زخم (طولی- متقاطع) ارتباط معنی داری وجود داشت. همچنین بین عمق زخم و میزان خون ریزی و نیز نوع زخم و میزان خون ریزی ارتباط معنی داری به دست آمد، به طوری که در زخم های متقاطع عمق زخم و میزان خون ریزی بیشتر بود.
بحث: در مراجعه گروهی افراد قمه زده بایستی ضمن رعایت اصول تریاژ در نظر داشت که مجروحین با برش های متقاطع و تعداد برش های بیشتر، زخم های عمیق تری داشته و احتمال خون ریزی بیشتری وجود دارد. لذا، لازم است در اولویت درمانی قرار گیرند. همچنین، بایستی بخیه کردن این زخم ها را بیشتر مدنظر داشت. با توجه به یافته های این تحقیق، پیشنهاد می شود در تمام بیماران آنتی بیوتیک تراپی پروفیلا کتیک و پیشگیری از کزاز انجام شود و در ویزیت های بعدی توصیه های بهداشتی و پیگیری بعضی بیماری ها مثل هپاتیت انجام گیرد و مخالفت مراجع عالیقدر با قمه زنی در شرایط کنونی تذکر داده شود.

حملات میکروبی به مناطق شهری، تاسیسات نظامی، شهرک های علمی، مناطق صنعتی و به طور کلی مراکز تجمعی همیشه یکی از مهم ترین بحث های مجامع علمی پژوهشی مراکز نظامی و انتظامی، مؤسسات دفاع غیرعامل و رسانه های جمعی مختلف بوده است.
رسانه های گروهی و مراکز دفاع غیرعامل روش های مختلفی را برای آموزش و آمادگی ذهنی و عینی برای پیشگیری و کاهش عوارض حملات میکروبی و اقدامات ضروری و مناسب هنگام وقوع چنین وقایعی به کار می گیرند. با این حال، بعضی از این روش ها ممکن است اثرات مورد انتظار در آماده سازی مردم را نداشته و حتی اثرات منفی شدیدی در پی داشته باشد. برای مثال، استفاده از روش ترساندن و در هراس نگه داشتن مردم در زمینه های بهداشتی و علمی اثر مفیدی نداشته است.
نتایج و بحث: در این مقاله سعی شده است به چند سؤال اساسی پاسخ داده شود. چرا آموزش درباره حملات میکروبی ضرورت می یابد؟ چه روش هایی برای آموزش مقابله با آن به کار گیریم؟ چه مباحث و موضوع هایی را در آموزش ها بگنجانیم؟ از چه امکانات و وسایل آموزشی و رسانه ها برای آموزش استفاده کنیم؟ در واقع چگونه آموزش دهیم که زمینه سازی علمی و عملی توسط عموم مردم هنگام حملات میکروبی شود؟
در آخر، سیاهه ارزیابی (چک لیست) برای بررسی فعالیت های واحدهای مختلف مراکز آموزش نظامی به عنوان نمونه تدوین و ارایه شده است.

بیمارستان های صحرایی مراکز امدادی بودند که در طول 8 سال جنگ تحمیلی در عملیات های مختلف نقش مهمی را در درمان مجروحان و مصدومان ایفا نمودند. هدف این مقاله بیان تاریخچه و روند تکامل ساختمانی، ساختار مجموعه بیمارستانی و ساختار سازمانی این مراکز در طول جنگ تحمیلی می باشد.
این مطالعه، یک بررسی توصیفی در خصوص وضعیت تکامل ساختمانی، آرایش مجموعه بیمارستانی و ساختار سازمانی بیمارستان های صحرایی ایران در دوران جنگ تحمیلی می باشد. جهت انجام این تحقیق ضمن مصاحبه با 20 نفر از افراد دست اندرکار طراحی و ساخت و نیز مصاحبه با 25 نفر از مسئولین اجرایی این مراکز، از اسناد و مدارک موجود در مراکز مختلف طراحی و ساخت این بیمارستان ها مانند: بهداری رزمی نیروی زمینی سپاه پاسداران، مهندسی رزمی سپاه پاسداران، جهاد سازندگی، وزارت مسکن و شهرسازی، قرارگاه های عملیاتی و آرشیو بنیاد ثبت و حفظ آثار دفاع مقدس و غیره استفاده گردیده است. برای انجام این کار از 2 پرسشنامه با سؤال های باز و بسته استفاده شد که طی آن افراد مورد پرسش اطلاعات مورد نظر را ارایه کردند و در نهایت مطالب جمع آوری شده دسته بندی و آنالیز گردید.
در ابتدای جنگ تحمیلی عملا بیمارستان صحرایی خاصی وجود نداشت ولی در طول جنگ، برحسب ضرورت های عملیاتی تعداد 39 بیمارستان صحرایی ثابت با سازه های مختلف کانکسی، چادری، سوله ای و بتونی در این مناطق ایجاد گردید. بررسی روند تکامل ساختمانی و ساختار سازمانی مراکز حکایت از آن دارد که مراکز مذکور در پایان جنگ تحمیلی نسبت به شروع آن تغییرات اساسی نموده و قدم های خوبی در روند تکاملی آن ها برداشته شده بود.
بحث: روند تحولات در این بیمارستان ها از ابتدای جنگ تا پایان آن تغییرات چشمگیری داشته است. در این راستا هم روند ساخت و سازها مطمئن تر، مستحکم تر و کارآمدتر شد و هم از آن مراکز کانکسی و چادری اولیه به بیمارستان های بتونی و دارای حفاظ مناسب تبدیل شدند. به علاوه، تجهیز بیمارستان ها به گونه ای توسعه یافت که بسیاری از اعمال جراحی در آنها انجام می شد. همچنین، روابط بخش ها منسجم تر و منطقی تر گردید و چرخش امور بهتر و سریع تر شد و از رفت و آمدهای بی مورد جلوگیری گردید. نتیجه این امور فراهم شدن امکان ارایه خدمات درمانی بهتر، سریع تر و منسجم تر بوده است.