مجله طب نظامی
سال هفتم شماره 1 (پیاپی 19، بهار 1384)

جنگ افزارهای شیمیایی در دنیای امروز یک واقعیت است. به دلایل نظامی از جمله احتمال تهاجم کشورهای دیگر و غیرنظامی نظیر انفجارات غیر منتظره و احتمال وقوع حوادث در کارخانجات سازنده این مواد منطقی به نظر می رسد که هر کشوری برای محافظت افراد خود، لباس های محافظتی داشته باشد و روی آنها مطالعاتی انجام دهد. در ایران کارخانه میلاد تولید کننده لباس های محافظتی NBC می باشد. لذا، هدف از این مطالعه مقایسه لباس های NBC ساخت کارخانه میلاد ایران و لباس های آلمانی، از نظر تاثیر بر برخی پارامتر های فیزیولوژیک بدن انسان است.
به این منظور 20 نفر داوطلب مرد سالم انتخاب گردید. این افراد در دو شرایط آب و هوایی ضمن پوشیدن لباس های NBC میلاد و آلمانی یک فعالیت فیزیکی سنگین را انجام دادند. قبل و بعد از انجام این فعالیت فیزیکی پارامتر هایی مثل لاکتات خون، میزان تعریق، درجه حرارت، ضربان قلب، تعداد تنفس و فشار خون متوسط شریانی در این افراد اندازه گیری شد. زمان فرسودگی و مسافت طی شده نیز در هر دو شرایط اندازه گیری شد.
نتایج نشان داد که این دو لباس از نظر تاثیر بر پارامترهایی نظیر لاکتات خون، میزان تعریق، درجه حرارت، ضربان قلب، تعداد تنفس و فشار خون متوسط شریانی یکسان عمل می کنند. در مورد زمان فرسودگی و مسافت طی شده مقادیر به دست آمده برای لباس آلمانی بیشتر از لباس میلاد است (05/0>p).
بحث: در مجموع نتایج این مطالعه نشان داد؛ از نظر تاثیر بر برخی پارامترهای فیزیولوژیک بدن نتایج کسب شده در مورد لباس NBC ساخت کارخانه میلاد و لباس آلمانی نسبتا یکسان است. اگر چه در برخی موارد مثل تبخیر عرق و زمان تحمل، لباس آلمانی ظاهرا بهتر عمل می کند.

بخشی از عوارض گاز خردل مربوط به عوارض دیررس آن می باشد که در این میان عوارض چشمی که تا حد نابینای ی نیز امکان پیشرفت دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. عوارض شدید بیشتر مربوط به تماس با مقادیر زیاد گاز خردل می باشد و در 5/0 درصد بیماران دیده می شود ولی مشکلاتی نظیر خشکی چشم از شیوع بالای ی در مصدومین برخوردار است. با توجه به امکان درگیر بودن سیستم اکسیدان/ آنتی اکسیدان در این موارد؛ لذا هدف در این تحقیق آن است که پراکسید هیدروژن را به عنوان یکی از مهم ترین مولدهای رادیکال هیدروکسیل در چشم و نیز وضعیت دفاعی سرم و اشک در مقابل مهم ترین اکسیدان چشمی، رادیکال های سوپراکسید و قوی ترین رادیکال چشمی و رادیکال هیدروکسیل را ارزیابی نما ید.
غلظت پراکسید هیدروژن به روش Wolff توسط متد FOX1 در اشک و سرم، قدرت حذف رادیکال هیدروکسیل به روش Halliwell در نمونه های سرم و قدرت حذف رادیکال سوپراکسید به روش Rook در نمونه های اشک و سرم بیماران نسبت به گروه شاهد نرمال بررسی و با آزمون آماری student t-test بین دو گروه مقایسه شد.
تفاوت معنی دار در سطح پراکسید هیدروژن سرم بین گروه بیمار و شاهد دیده شد (001/0> (P value در حالی که قدرت دفاعی در مقابل رادیکال ها افزایش نیافته بود.
بحث: بر اساس نتایج، این احتمال مطرح می شود که به دلیل سایر عوارض دیررس مصدومین نظیر عوارض ریوی، پراکسید هیدروژن از محلی غیر از چشم در خون آزاد می شود که همین اضافه تولید، در حالی که قدرت دفاعی در مقابل رادیکال های ی مثل رادیکال سوپراکسید و هیدروکسیل افزایش نیافته است، می تواند در بروز عوارضی نظیر خشکی چشم و بیماری های قرنیه ای مؤ ثر باشد.

مسمومیت ترکیبات ارگانوفسفره با علایم نیکوتینی، موسکارینی و مرکزی مشخص می شود. تلاش برای پیشگیری و درمان بهتر عوارض مرکزی این سموم، توجه محققین را به نقش مکانیزم های غیرکولینرژیک جلب نموده است. توانایی ترکیبات ارگانوفسفره در تاثیر هم زمان بر سه عنصر اصلی ساختمان سیناپس های شیمیایی و عملکرد پیچیده سیستم کولینرژیک در رابطه با سایر میانجی های عصبی در مغز، تفسیر نتایج چنین مطالعاتی را اغلب با مشکل مواجه نموده است. در این مطالعه استفاده از روش سوپرفیوژن نمونه های سیناپتوزومی مخچه، در شناسایی چنین مکانیزم هایی مورد بررسی قرار گرفته است.
این تحقیق در سه مرحله انجام شد. 1- تهیه نمونه های سیناپتوزومی از مخچه، 2- راه اندازی سیستم سوپرفیوژن و 3- بررسی رها شدن گاما آمینو بوتیریک اسید نشاندار از نمونه های سیناپتوزومی. در روش سوپرفیوژن، آزاد سازی [3H]GABA از سیناپتوزوم ها دارای یک روند خطی بوده و به دنبال تحریک افزایش نشان می دهد. رهایش خود به خودی و تحریک شده به تفکیک قابل ارزیابی هستند و امکان انجام مداخله های مختلف به طور هم زمان وجود دارد.
بحث: به نظر می رسد جهت بررسی in vitro مکانیزم برخی از عوارض مرکزی سموم ارگانوفسفره که احتمالا ناشی از اختلال در رهایش میانجی های عصبی مهاری یا تحریکی هستند، روش سوپرفیوژن می تواند راه گشا باشد.

هدف از اجرای این تحقیق بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر ارتکاب جرم در میان نیروهای رسمی و وظیفه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در شهر تهران بود.
نمونه مورد بررسی در این پژوهش شامل نیروهای رسمی و وظیفه ای بود که به دلیل ارتکاب جرم در ندامتگاه سپاه به سر می بردند. 137 نفر (37 نفر از زندانیان رسمی و 100 نفر از نیروهای وظیفه) با این پروژه همکاری نمودند. ابزار مورد استفاده شامل یک پرسشنامه محقق ساخته و چک لیست SCL-90-R می باشد. بیشتر از روش های آماری توصیفی مانند فراوانی، میانگین، جداول و T-test استفاده شده است.
نتایج نشان داد که بیشترین جرم به وقوع پیوسته ترک خدمت (6/36 درصد) و سپس سرقت می باشد. البته در صورتی که سرقت، کلاهبرداری، جرایم مالی و چک بلامحل را در مجموع تحت عنوان جرایم اقتصادی قرار دهیم، جرایم اقتصادی در مرتبه دوم قرار دارد (4/38 درصد). همچنین، نتایج حاصل مؤید آن است که 8/57 درصد از افراد در طول خدمت تشویق نشده اند و بیش از 65 درصد از افراد مجرم در طول خدمت خود نیز مشمول آئین نامه های تنبیهی نشده اند.
بحث: جرایم در سپاه بیشتر به شکل انفرادی انجام می شود و اغلب، ناآگاهانه رخ می دهند. مرتکبین به این جرایم معمولا افرادی هستند که سابقه کیفری و تجربه قبلی در این زمینه ندارند. لذا، به نظر می رسد با اجرای روش های آموزشی مناسب بتوان از وقوع این گونه جرایم پیشگیری نمود.

خودکشی مرگی است که آگاهانه و از روی عمد جهت نابودسازی خود صورت می گیرد. خودکشی با فراوانی نسبی در میان تمام گروه های سنی وجود دارد، ولی فراوانی آن در میان جوانان و به ویژه سربازان به خاطر شرایط خاص آنان در این دوره بیشتر است. هدف از انجام این طرح ارزیابی اعتبار و روایی مقیاس افکار خودکشی بک به منظور تشخیص و پیشگیری از اقدام به خودکشی در سربازان وظیفه بود.
جامعه مورد مطالعه را سربازان نیروی زمینی سپاه در تهران تشکیل دادند. از بین این سربازان 100 نفر به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و ابزارهای پژوهش یعنی مقیاس افکار خودکشی بک و پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ را تکمیل نمودند. داده های به دست آمده با روش همبستگی و آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نتایج به دست آمده نشان داد که روایی هم زمان مقیاس افکار خودکشی بک با پرسشنامه سلامت عمومی برابر با 76/0 و اعتبار آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ برابر با 95/0 است.
بحث: یافته های پژوهش بیانگر آن است که مقیاس افکار خودکشی بک، قادر به تشخیص افکار خودکشی در سربازان می باشد و می تواند به عنوان یک مقیاس معتبر در این زمینه به کار گرفته شود.

در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خدمات مشاوره ای از سوی مدیریت های بهداشت روانی، مراکز مشاوره مستقل، درمانگاه ها، بیمارستان ها، مدیریت های ایثارگران، مدیریت های فرهنگی و پرورشی ارایه می شود و این کار در بین وظایف چند اداره سپاه به طور غیر هماهنگ پخش شده است. لذا، این تحقیق باهدف بررسی وضعیت خدمات مشاوره ای در سپاه صورت گرفت. جامعه آماری پژوهش، مراکز خدمات مشاوره ای در سرتاسر سپاه، ساختار سازمانی سپاه و آمار نیروی انسانی شاغل در سپاه بود. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته وضعیت سنجی خدمات مشاوره ای استفاده شد. اطلاعات حاصل از این پژوهش با استفاده از روش های آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج نشان داد که در کل سپاه مجموعا 255 جایگاه با عضویت رسمی برای ارایه خدمات مشاوره ای پیش بینی شده است؛ این در حالی است که حدود 40 درصد از دانش آموخته های حوزه خدمات مشاوره ای که عضو رسمی سپاه هستند در جایگاه های غیر مرتبط با رشته شان خدمت می کنند، در صورتی که 5/26 درصد از کسانی که در دفاتر مشاوره سپاه کار می کنند در رشته های غیرمرتبط با مشاوره هستند. همچنین، از مجموع شاغلین مراکز و دفاتر مشاوره، حدود 63 درصد فاقد صلاحیت تخصصی لازم (داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد در رشته مربوطه) می باشند.
بحث: بر اساس یافته های پژوهشی می توان گفت که خدمات مشاوره ای در سپاه از نظر کمیت، نحوه توزیع در نیروها و همچنین از لحاظ کیفیت، فاقد اصول علمی بوده و مطابق با نیاز سازمان نمی باشد؛ ضمن این که عدم انسجام در مدیریت نیز وجود دارد.

مننژیت های باکتریایی از عفونت های شدید با مرگ و میر بالا هستند. از آنجا که این بیماری در سنین مختلف به صورت اسپورادیک گزارش می گردد. لذا هدف این تحقیق، بررسی اتیولوژی مننژیت های باکتریایی بیماران مبتلا به مننژیت مراجعه کننده به 4 بیمارستان نظامی بوده است.
این مطالعه به منظور تعیین اتیولوژی مننژیت های باکتریایی در بیماران مراجعه کننده به 4 بیمارستان وابسته به نیرو های نظامی طراحی و انجام گردید. در این تحقیق از محیط کشت مولر هینتون آگار، تریپتیکیز سوی آگار و تایرمارتین تقویت شده و نیز روش های استاندارد باکتریولوژیک استفاده گردید. در صورتی که در لام مستقیم (لام مرطوب) سلول پلی مورف یا باکتری مشاهده نمی شد. نمونه به مدت 5 دقیقه با دور g 10000 و دمای آزمایشگاه سانتریفیوژ گردید و از رسوب آن به طریق فوق اسمیر تهیه و بررسی شد. همچنین، از نمونه CSF به هر یک از محیط های کشت مولر هینتون آگار، تریپتیکیز سوی آگار و نیز تایر مارتین آگار تقویت شده تلقیح و در شرایط 3 درصد CO2 در 37 درجه سانتی گراد به مدت 24 تا 48 ساعت گرمخانه گذاری شدند. شناسایی باکتری جدا شده با کمک آزمایشات بیوشیمیایی و نیز آنتی سرم اختصاصی انجام شد.
در این تحقیق، 100 نمونه از مایع نخاع بیماران مبتلا به مننژیت توسط پزشک متخصص با رعایت شرایط آسپتیک جمع آوری و بررسی شد. یافته های این تحقیق نشان داد، 63 درصد بیماران مذکر و 37 درصد آنها مؤنث بودند. 50 درصد بیماران افراد تحت تکفل و پس از آنها افراد بازنشسته و شاغلین قرار داشتند. سربازان وظیفه تنها 8 درصد را تشکیل دادند. از نظر کشت باکتریولوژیک، 28 درصد نمونه های مایع نخاع مثبت و 72 درصد منفی بودند. نتایج بررسی های باکتریولوژیک نشان داد، از 8 سرباز مبتلاء به بیماری، تنها از مایع نخاع 5 نفر نیسریا مننژیتیدیس جدا گردید. یک نفر مبتلا به مننژیت ناشی از نیسریا سیکا و از دو نفر دیگر هیچ شواهد باکتریولوژیک به دست نیامد. در یکی از بیماران مبتلا به مننژیت مننگوکوکوسی عود بیماری وجود داشت. همچنین، از 10 بیمار با سن بالای 55 سال استرپتوکوکوس پنمونیه جدا گردید. از 4 نفر بیمار که بعد از آسیب ناحیه کمری مبتلا به مننژیت شده بودند؛ استافیلوکوکوس کواگولاز منفی، پسودوموناس آئروجینوزا و اشریشیا کولی جدا گردید بحث: بر اساس یافته های این تحقیق، 28 درصد موارد مشکوک به مننژیت از نظر کشت باکتریولوژیک مثبت شدند که تنها 5 مورد (8/17 درصد) نیسریا مننژیتیدیس از بیماران مشکوک به مننژیت جدا شد که همگی سرباز بودند. با وجود اجرای برنامه واکسیناسیون سربازان برعلیه مننگوکک نیازمند علل یابی است. بررسی های بیشتر نشان داد، 4 نفر از این افراد دچار نقص سیستم کمپلمان هستند که بررسی علل آن نیازمند انجام تحقیقات بیشتر است. به علاوه نظر به این که فراوان ترین باکتری جدا شده در این تحقیق استرپتوکوکوس پنومونیه (7/35 درصد)، آن هم در افراد تحت تکفل بود، با توجه به صرف هزینه های سنگین به نظر می رسد، اجرای برنامه واکسیناسیون برای این افراد ضرروی باشد.

سرخک یک بیماری ویروسی تنفسی مسری است که قبل از واکسیناسیون هرچند سال یک بار اپیدمی می شد. ولی در حال حاضر اغلب اپیدمی های آن در کشورهای در حال توسعه دیده می شود. در ایران به منظور پیشگیری از اپیدمی سرخک اقدام به واکسیناسیون سراسری از سن 25-5 سالگی گردید. در این مطالعه اثر واکسیناسیون در ایجاد مصونیت بر علیه سرخک بررسی گردیده است.
یک مطالعه مقطعی است که در دانشجویان 06 ارتش در سال 1383 در شهر تهران انجام شده است. اطلاعات دموگرافیک شامل: سن، سواد، واکسیناسیون قبلی، ابتلا به سرخک جمع آوری شد. تعداد 865 نفر که کارت واکسن دریافت نموده بودند، وارد مطالعه شدند. مقدار cc 5 خون از هر نفر گرفته و سرم آن جدا گردید و در یخچال نگهداری شد و با روش الیزا به وسیله کیت های Enzygnost ساخت شرکت بهرینگ آلمان از نظر وجود IgG ضد سرخک مورد آزمایش قرار گرفت. برای بررسی سطح کیفی آنتی بادی با فوتومتری و تعیین سطح Cut off OD و برای تعیین سطح کمی آنتی بادی از MIU/ml (واحد تعیین تیتر سازمان بهداشت جهانی) استفاده گردید. تمام افرادی که به علت بیماری واکسینه نشده یا کارت واکسن نداشتند، از مطالعه حذف شدند.
در این مطالعه تمام افراد مرد بودند و میانگین سنی (1/1 SD=) 16/19 سال داشتند. از نظر سطح سواد بیشتر افراد دیپلم بودند (8/78 درصد). در نهایت 846 نفر (8/97 درصد) سطح آنتی بادی IgG بالای MIU/ml 345 و فقط تعداد 19 نفر (2/2 درصد) بعد از واکسیناسیون غیر پروتکتیو بودند. بالاترین تیتراژ آنتی بادی MIU/ml 121،22 بود و میانگین تیتر IgG؛ MIU/ml 53/3795 بود. تعداد586 نفر(7/67 درصد) سابقه واکسیناسیون در کودکی و تعداد 34 نفر (9/3 درصد) سابقه تماس با بیمار سرخکی و تعداد23 نفر (7/2 درصد) سابقه ابتلا به سرخک را در گذشته ذکر می کردند.
با توجه به مطالعه انجام شده، واکسیناسیون ضد سرخک تا8/97 درصد مؤثر بود وباعث پروتکتیویته افراد شده است. با توجه به اپیدمی های اخیر سرخک در بالغین و سربازان توصیه می شود که واکسیناسیون ضد سرخک در بالغین غیر ایمن در شروع سربازی و یا استخدام نظامی انجام شود.

اگر چه از مجروحیت جنگی به عنوان عامل خطرساز انواع هپاتیت ویروسی نام برده شده است، اما اطلاعات بسیار محدودی در زمینه ابتلا به هپاتیت در آزادگان منتشر شده است. مطالعه حاضر به گزارش 5 مورد از آزادگان مبتلا به هپاتیت ویروسی اختصاص دارد.
مطالعه حاضر از نوع گزارش موارد بیماری است. در سال 1383، پنج آزاده مبتلا به هپاتیت ویروسی مراجعه کننده به درمانگاه هپاتیت تهران، در مطالعه حاضر گزارش شده اند. داده های دموگرافیک، نظامی، تاریخچه سلامتی، عوامل خطرزا، معاینه فیزیکی و پاراکلینیک موارد ارایه شده است. همچنین، مطالعات منتشر شده پیشین در این زمینه مرور گردید.
3 نفر از بیماران به هپاتیت B و 2 نفر به هپاتیت C مبتلا بودند. تمامی بیماران در دوران اسارت مورد تزریق با سرنگ مشترک، شکنجه و شلاق، تزریق خون و یا عمل جراحی قرار گرفته بودند. در تمامی موارد، تشخیص هپاتیت به دنبال مراجعه به منظور بررسی سطح سلامتی مطرح شده بود و تمامی بیماران بی علامت بودند.
بحث: اگر چه مطالعه حاضر نمی تواند ابتلای به هپاتیت ویروسی را در این 5 مورد به اسارت ارتباط دهد، اما احتمال انتقال ایاتروژنیک عفونت را در دوران اسارت مطرح می کند. بررسی صحت این فرضیه نیازمند انجام مطالعات آتی با استفاده از غربالگری این جمعیت دارد. تشخیص زود هنگام هپاتیت نه تنها امکان درمان بیماران را فراهم می کند، احتمالا از انتقال بیماری به خانواده و جامعه خواهد کاست و حتی ممکن است از تحمیل هزینه پیوند کبد، جلوگیری نماید. همچنین تایید این فرضیه ارزش حقوقی فراوانی را برای کشور، اسرا و خانواده های ایشان به همراه خواهد داشت.

با پیشرفت تکنولوژی، صنعت، صنایع نظامی، مخابراتی و با کاربردهای روزافزون میدان های الکترومغناطیسی در مخابرات، تحقیقات نظامی و پزشکی همه روزه میدان هایی با شدت های متفاوت و اشکال گوناگون، سلامت محیط زیست انسان را در معرض تهدید قرار می دهند. آثار بیولوژیک ناشی از این میدان ها به شدت میدان، فرکانس، تغییرات آن و خصوصیات فیزیکی فرد یا بافتی که مورد تابش قرار گرفته بستگی دارد. فرستنده های مخابراتی، رادیو، تلویزیون و رادارها میدان های مغناطیسی شدیدی تولید می کنند. اثرات این میدان ها بر انسان در فرکانس های زیر Khz 100 به صورت تیک عصبی ظاهر می شود و در فرکانس Mhz 10،گرم شدن بدن را در حدود 1 تا 2 درجه به همراه دارد و اگر بدن در معرض میدان های شدیدتری قرار بگیرد، سطح زیانبارتری از گرما در بافت ایجاد می شود. امواج مایکروویو، با قدرت بالا و در طولانی مدت سبب علایم متعددی نظیر سردرد، سرگیجه، سقط های خودبخود، اختلالات قاعدگی، حملات ناگهانی فلج، ناتوانی در تکلم و بروز سرطان در سال های بعدی می شود. تولید بمب الکترومغناطیسی (E-BOMB) که در صنایع نظامی، امواجی با فرکانس 300 گیگا هرتز در هر پیکو ثانیه ایجاد می کند، می تواند رایانه ها، بانک ها، مؤسسات بزرگ مالی یا نظامی و کلیه مدارات الکتریکی و الکترونیکی که در سر راهش وجود دارد را از کار بیندازد. امواج الکترومغناطیس که توسط بمب های الکترومغناطیسی ایجاد می شوند دو دسته هستند: 1- پالس هایی که در محدوده فرکانس امواج مغزی هستند و باعث تهوع، حملات پانیک، عدم هوشیاری و افسردگی می شوند. 2- امواج قوی تر مانند امواج مایکروویو که در سلاح های الکترومغناطیس استفاده می شود، باعث تغییرات رفتاری و شناختی و کنترل ذهن می شود. همچنان که آمریکا در جنگ با عراق از این بمب ها استفاده کرد. هدف این مقاله مروری، بررسی اثرات زیانبار زیست محیطی کاربردهای این سلاح ها می باشد.

یکی از راه های انتشار عوامل بیولوژیک در بین جمعیت هدف، آلودگی عمدی آب و مواد غذایی است که امروزه تحت عنوان بیوتروریسم از آن یاد می شود. این روش انتقال پس از روش تنفسی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. تهدیدات بیولوژیکی توسط میکروب های پاتوژن و بیوتوکسین ها ایجاد می گردند. از مهم ترین عوامل و توکسین هایی که از طریق آب و مواد غذایی در اهداف بیوتروریستی مورد استفاده قرار می گیرند، می توان به عوامل باکتریایی (باسیلوس آنتراسیس، یرسینیاپستیس، ویبریوکلرا، اشرشیاکلی آنتروهموراژیک)، توکسین های باکتریایی (بوتولینوم، آنتروتوکسین استافیلوکوک) وتوکسین های قارچی و گیاهی (تریکوتسن ها و ریسین) اشاره نمود. عوامل متعددی در ایجاد بیماری های غذایی توسط عوامل بیولوژیک مؤثر می باشند که از آن جمله می توان به نوع عامل، مقدار عامل، میزان مقاومت آن در محیط، توانایی تولید توکسین، دوره کمون، و قدرت مقابله با سیستم های دفاعی بدن میزبان اشاره کرد. آب و مواد غذایی آلوده شده در فعالیت های بیوتروریستی، توسط ویژگی های ارگانولپتیک قابل تشخیص نبوده و در اکثر مواقع خاموش، ناگهانی و بدون تغییرات ظاهری (رنگ، بو، طعم) بروز می نمایند. تصفیه خانه ها، چاه های مورد استفاده برای تامین آب شرب، مخازن آب تصفیه شده، انبارهای نگهداری و مراحل مختلف تولید، نگهداری و توزیع مواد غذایی در کارخانجات مواد غذایی و مواد غذایی وارداتی، بهترین نقاط برای وارد نمودن این عوامل بوده و هر چه سیستم ها و مکانیسم های کنترلی ابتدایی تر، غیر صنعتی تر و غیر بهداشتی تر باشند، امکان نفوذ و خرابکاری در آنها بیشتر است. مهم ترین محدودیت ها در مقابله با این عوامل، مقاومت زیاد آنها نسبت به شرایط محیطی، عدم امکان تشخیص سریع و به موقع، پایین بودن دوز عفونی و عدم وجود واکسن بر علیه بسیاری از آنها بوده و به همین دلیل بهترین راه مبارزه، پیشگیری از وقوع آنها می باشد. سازمان های نظامی در بعضی از کشورها از جمله ایالات متحده برای مقابله با این پدیده برنامه ریزی های اصولی انجام داده و برای شرایط قبل از وقوع بحران، حین بحران و پس از بحران تمهیدات لازم را در نظر گرفته اند. آموزش بهداشت، رعایت اصول بهداشت آب و مواد غذایی در هنگام حملات بیولوژیک، اجرای فرایندهای تصفیه آب خصوصا گندزدایی، مراقبت دقیق از منابع آب و انبارهای مواد غذایی، نظارت جدی بر مراکز تولید، نگهداری و توزیع مواد غذایی، کنترل و نظارت دقیق بر مواد غذایی وارداتی و نهایتا دستیابی به تکنیک های تشخیص سریع عوامل از مهم ترین اقدامات در پیشگیری و کنترل تهدیدات بیولوژیکی ناشی از مواد غذایی می باشند.