نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال پنجم شماره 4 (پیاپی 19، زمستان 1382)

به منظور بررسی اثرات فرهنگی و روان شناختی دوره های آموزش کوتاه مدت حفاظت محیط زیست و کاهش مصرف انرژی برای عموم مردم، ابتدا به بررسی تاریخی و فلسفه آموزش محیط زیست و صرفه جویی انرژی و سپس به بررسی انواع روش های آموزشی در این زمینه پرداخته شد. به منظور اجرای دوره آموزش «روش خواندن» انتخاب و بدین منظور جزوات آموزشی ویژه ای در زمینه محیط زیست و صرفه جویی انرژی برای آموزش عموم مردم تهیه گردید. برای ارزشیابی دوره آموزشی مورد نظر پرسشنامه هایی در بخش محیط زیست و صرفه جویی انرژی با هدف ارزیابی فرهنگی و روان شناختی تهیه شد و برای انتخاب نمونه آماری از جامعه آماری ساکنان منطقه 22 شهرداری تهران استفاده شد. در این راستا یک نمونه آماری با حجم 30 در نظر گرفته شد. این افراد پرسشنامه های تهیه شده در زمینه حفاظت محیط زیست و صرفه جویی انرژی را یک بار قبل از آموزش و یک بار پس از آموزش تکمیل کردند.
سپس پس از تکمیل پرسشنامه ها نتیجه آن از طریق نرم افزار SPSS 11.0 تجزیه و تحلیل شد که پس از دسته بندی پرسشنامه ها، اطلاعات وارد نرم افزار شده و سپس با استفاده از دو آزمون آماری Paired T Test و McNemar تاثیر فرهنگی و روان شناختی دوره آموزشی اجرا شده سنجیده شده است.
نتیجه آزمون McNemar نشان می دهد که این آزمون در مورد همه سوالات در بخش حفاظت محیط زیست و صرفه جویی انرژی به جز بخش توسعه پایدار و یکی از سوالات بخش آب در آموزش محیط زیست معنی دار می باشد و آموزش در تغییر نگرش افراد نسبت به محیط زیست و حفاظت آن تاثیر گذار بوده است. به منظور نتیجه گیری کلی در هر بخش نیز، آزمون Paired T Test انجام شد که نتیجه این آزمون در همه بخش های حفاظت محیط زیست و صرفه جویی انرژی معنی دار می باشد، لذا می توان اظهار نمود دوره آموزشی کوتاه مدت اجرا شده در زمینه حفاظت محیط زیست و صرفه جویی انرژی در نگرش افراد آموزش دیده در مورد موضوع، موثر واقع شده است.

رابطه بین فرسایش بادی (که از شاخصه های مناطق بیابانی است) با ارزش زیستگاه های جانوری واقع در این مناطق، کمتر مورد توجه قرار گرفته و تاکنون به شکلی علمی بررسی نشده است.
اهمیت گونه های جانوری منحصر به فرد و ارزشمند مناطق بیابانی و تشریح رابطه علمی بین میزان فرسایش بادی با وضعیت زیستگاه های مناطق بیابانی در استان خراسان، دلایل اصلی انجام این تحقیق بوده است.
منطقه مورد مطالعه در محدوده شهرستان سرخس و در منتهاالیه شمال شرق ایران واقع شده است. تحقیق انجام شده شامل دو بخش اجرایی می باشد. بخش اول، برآورد فرسایش بادی براساس مدل IRIFR.E.A است که با مطالعه منطقه و تهیه و تدوین نقشه های ژئومرفولوژی، زمین شناسی، خاکشناسی، پوشش گیاهی و آمار هواشناسی انجام شده و نقشه همفرسا تهیه شده است. بخش دوم، تعیین تقریبی محدوده زیستگاه های هر یک از گونه های جانوری منطقه می باشد که براساس مشاهدات میدانی، بررسی گزارش های معتبر و نتایج پرسشنامه از افراد محلی انجام شده است. بخش بعدی تحقیق، تعیین ارزش تقریبی هر یک از زیستگاه های منطقه براساس سه متغیر غذا، آب و امنیت (تاثیرات انسانی) بوده است. تعیین همبستگی بین ارزش هر یک از زیستگاه های جانوری با میزان متوسط فرسایش بادی در آن زیستگاه، آخرین بخش تحقیق می باشد.
نتایج به دست آمده بیانگر آن است که بین مقدار رسوبات حاصل از فرسایش بادی در منطقه بیابانی مورد مطالعه و ارزش زیستگاه های واقع در آن، همبستگی معنی دار و معکوس (r=-0.93) وجود دارد. بدین معنی که عوامل موثر در افزایش میزان فرسایش بادی بر کیفیت زیستگاه های جانوری منطقه تاثیرگذار بوده و متناسب با اندازه خود از ارزش هر زیستگاه می کاهند.

به دلیل ضرورت مساله ایمنی در فضاهای عمومی، به خصوص پارک های شهری، موضوع ایمنی در پارک ها و فضای سبز شهرداری منطقه 3 مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا از روش مطالعه و بررسی کتابخانه ای و اسناد بین المللی و تشخیص معیارهای موثر در ایمن سازی فضای سبز استفاده شده است و در محدوده مورد مطالعه از طریق شاخص های تعیین شده و بررسی های میدانی مورد پژوهش قرار گرفته است. با توجه به ارزیابی های به عمل آمده و شاخص های تعیین شده از میزان ایمنی در 4 پارک ملت، شریعتی و پارک های جنگلی طالقانی و سیدخندان که از جمله پارک های مهم منطقه سه شهرداری تهران هستند، مشخص گردیده است که پارک های جنگلی طالقانی و سیدخندان در رده های آخر از لحاظ ایمنی قرار گرفته اند، شاخص های وضعیت ایمنی وسایل و فضای بازی کودکان و نیز وضعیت پارک ها از نظر ایجاد سایه برای جلوگیری از هر گونه تنش جسمی، کمترین میزان ایمنی را در مجموع شاخص های 4 پارک به دست آورده اند. وضعیت پارک ها از نظرعدم ایجاد آتش سوزی در آنها و نیز عدم تداخل کاربری ها برای عدم ایجاد ادراکات مغشوش و آشفته نیز در رده های بعدی از لحاظ میزان ایمنی قرار گرفته اند.

سد مخزنی شهر چای بر روی رودخانه شهرچای در استان آذربایجان غربی و در 12 کیلومتری جنوب غربی شهر ارومیه احداث می شود. این سد از نوع خاکی- سنگریزه ای بوده و دارای 215 میلیون متر مکعب حجم مفید خواهد بود. هدف احداث این سد تامین آب آبیاری برای 12500 هکتار از اراضی کشاورزی پایین دست شهر ارومیه و تامین حدود 76 میلیون متر مکعب آب مورد نیاز شرب و صنعت شهر ارومیه است. در این مطالعه، محدوده مطالعاتی در سه سطح بلافصل، تحت تاثیر مستقیم و تحت تاثیر غیرمستقیم انتخاب شد و عناصر بیولوژیک، مناطق جنگلی و مناطق تحت اختیار سازمان حفاظت محیط زیست در هر یک از محدوده های انتخاب شده شناسایی شده است. در مراحل بعدی با روش تشریح جزبه جز نتایج و با استفاده از نظرات گروه کارشناسی نسبت به تجزیه و تحلیل اثرات سد بر هر کدام از عناصر محیطی در مراحل فاز احداث و فاز بهره برداری اقدام شده است و در خاتمه روش های کاهش پیامدهای منفی بر محیط زیست طبیعی منطقه ارایه شده است.
هدف از این مطالعه بررسی پیامدهای زیست محیطی سد بر محیط طبیعی منطقه می باشد.

در اغلب کشورهای بزرگ جهان آلودگی صدا به عنوان یک آلاینده بزرگ زیست محیطی در کنار سایر آلاینده ها مطرح می باشد. در شهرهای بزرگ صدای حاصل از ترافیک وسایط نقلیه سهم بزرگی در ایجاد آلودگی صدا دارد. خصوصا در مناطق حاشیه ای بزرگراه ها عامل اصلی در ایجاد صدای مزاحم، همان شار ترافیکی و سرعت وسایط نقلیه است. لذا در این پژوهش میزان صدای حاصل از ترافیک وسایط نقلیه در مسیر بزرگراه شیخ فضل الله نوری تهران پس از شناسایی مناطق حساس و پرتراکم حاشیه بزرگراه بررسی شد و در چندین نقطه از مسیر به عنوان ایستگاه های اندازه گیری در ساعات متفاوت در تمام روزهای هفته و سپس در روزهایی که تردد حداکثر بود پیک به وسیله دستگاه صداسنج مقادیر تراز معادل فشار صوت اندازه گیری شدند که در مقایسه با مقادیر استاندارد از حد مجاز بالاتر بودند. به طور همزمان با استفاده از روش های متداول ترافیکی، مقادیر سرعت و شارترافیکی وسایط نقلیه در چند معبر انتخابی از مسیر، در ساعاتی از روزهایی که تردد در طول هفته بیشترین بود اندازه گیری شدند.
در این مطالعه از روش مسافت زمان و روش شمارش های دستی استفاده شده است. سپس براساس این داده ها منحنی های رگرسیون تراز معادل فشارصوت بر حسب شارترافیکی و سرعت وسایط نقلیه ترسیم شده و ضرایب همبستگی آنها نیز محاسبه شدند. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که تراز معادل فشار صوت به علت ترافیک در این مسیر رابطه مستقیم و معنی داری با شارترافیکی و سرعت وسایط نقلیه نداشته بلکه فقط سرعت و شار ترافیکی با تراز آلودگی صدا ارتباط دارد به طوری که کاهش یا افزایش این دو عامل سبب تغییراتی در میزان تراز صدای ترافیکی می شود.
بررسی رابطه ترازهای آماری و شاخص صدای ترافیکی با شارترافیکی و سرعت وسایط نقلیه نشان می دهد که رابطه معنی دار و مستقیمی وجود نداشته و به نتایج مشابهی در خصوص بیشترین مقادیر TNI و LN در بین ایستگاه های تعیین شده می رسیم.

پست مدرنیسم به این نکته اشاره دارد که مشکلات امروزی به راه حل های جدید نیاز دارند. سوالات امروزی با به کارگیری روش های گذشته جوابی ندارند. از نظر کلگ (1992) پست مدرنیسم در جواب به این قضیه است که: امروزه پدیده های مختلف و متفاوت زیادی برای تجزیه و تحلیل وجود دارند. پدیده هایی که براساس روند خطی مسایل آشنای گذشته شکل نگرفته اند و به طور کلی بی ارتباط با گذشته اند. از نظر دانیل بل جامعه شناس آمریکایی، جامعه پسامدرنی، دوران حاکمیت با شکوه فن آوری و دانش و حکومت فن سالاران است.
پست مدرنیسم یا فرانوین گرایی، دگرگونی های بنیادین در تئوری های مدیریت ایجاد کرده که اهم آنها عبارتند از: 1- گذر از جهان ساده و احتمالی به سمت پیچیده و چندگانه دیدن واقعیت 2- عبور از جهان سلسله مراتبی به جهانی چند مرحله ای یا دیگر مراتبی 3- گذر از تجسم جهان به عنوان جهانی بی روح و ماشینی به تجسم جهان به شکل تمام نما 4- رها کردن اعتقاد به ثابت و شخصی بودن جهان و پذیرش جهان به عنوان جایی نامشخص و نامعین 5- گذر از مرحله باور به وجود رابطه علت و معلولی مستقیم و یک طرفه و رسیدن به مرحله وجود رابطه علت و معلولی چرخشی و متقابل 6- گذر از استعاره مونتاژ یا نظام های پیچیده مجتمع از یک رشته با تعدادی عناصر ساده تر و پذیرش استعاره ریخت و شکل زایی است 7- گذر از مرحله عینیت گرایی محض، موضعی که فکر می شد موضوع دانشمند و محقق باشد، به مرحله ژرف اندیشی و بعدنگری.
پست مدرنیسم موجب پیشرفت تکنولوژی شده که خود بر محیط زیست اثرات تخریبی از قبیل: تغییر در اشکال سطح زمین، تغییر در پوشش گیاهی، تغییر در ماهیت خاک ها، آب ها، انواع جانوران، استخراج معادن و سوراخ شدن لایه ازن و... داشته است. دو دیدگاه برای رفع این بحران زیست محیطی ارایه شده، که اولی معتقد است می توان از طریق انتخاب و اتخاذ نهادهای بشری به راه حل رسید، به طوری که همکاری های بین المللی یکی از اجزای مهم این طرز فکر می باشد. گروه دوم این گونه استدلال می کنند که باید با مساله تغییر جهان تنها از طریق کنارنهادن اشکال رایج توسعه اقتصادی، اجتماعی و متعادل نمودن منحنی رشد روبه رو شد.