نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال نهم شماره 4 (پیاپی 35، زمستان 1386)

خورهای موسی در شمال غربی خلیج فارس واقع شده و از سمت جنوب به خلیج فارس مرتبط گشته است. برخورداری این منطقه از موقعیت خاص جغرافیایی، منجر به ایجاد مجموعه ای از تاسیسات و صنایع پتروشیمی مانند مجتمع های پتروشیمی رازی و امام خمینی و نیز بنادر حساس و استراتژیکی مانند ماهشهر و اسکله های صادرات نفت شرکت نفت ایران و... گردیده است. همچنین وجود جزر و مد بالا در این منطقه دامنه گسترش آلاینده ها را بسیار افزایش داده و باعث شده است که کل منطقه خور موسی تحت تاثیر آلاینده های تخلیه شده به خور قرار گیرد.
با توجه به آن که پساب ها و فاضلاب های مجتمع های پتروشیمی مستقر در خورهای موسی به داخل خور موسی وارد می شود، لذا پایش و نیز بررسی عوامل موثر بر پراکنش و نیز نحوه پراکنش و نیز نحوه پراکنش فلزات نیکل و کادمیوم برای مدیریت نحوه دفع و نیز زمان دفع پساب امری ضروری به نظر می رسد. در این راستا، در این پژوهش با استفاده از نرم افزار MIKE 21، به منظور بررسی نحوه پراکنش فلزات نیکل و کادمیوم و اثر تغییرات pH در خور موسی و عواملی که بر پراکنش آن موثرند، پراکنش این فلزات در آب خور موسی در حالات مختلف بررسی شده است. نتایج این مدل نشان داد که با ثابت در نظر گرفتن pH افزایش غلظت فلزات نیکل و کادمیوم روند افزایشی داشته و این روند تا زمانی که غلظت این فلزات به حداکثر خود برسد، ادامه می یابد و مدت زمانی که این روند به طول می انجامد بسیار کوتاه تر از زمانی است که pH متغیر است و این تحقیق اهمیت پدیده جزر و مد در تغییرات pH و تاثیر آن را در فرآیند انتقال فلزات سنگین نشان می دهد.

توسعه اقتصادی به عنوان یک رکن اساسی در مجموعه سیاست های هر کشور مطرح است و انرژی عامل اصلی و ضروری توسعه اقتصادی در هر جامعه می باشد. رشد روزافزون جمعیت، وابستگی به انرژی و به تبع آن رشد مصرف انرژی فسیلی، موجب افزایش مشکلات زیست محیطی می شود. شایان ذکر است بخش انرژی در تمام مراحل، از مرحله تولید تا مصرف موجب نشر آلاینده های مختلف زیست محیطی می گردد. بخشی از آلاینده های مهم بخش انرژی گازهای گلخانه ای (SF6, PFCs, HFCs, CH4, NOx, CO2) است که از تاثیرات آن می توان تغییر اقلیم در طولانی مدت را نام برد.
یکی از راهکارهای کاهش اثرات زیست محیطی نیروگاه ها افزایش بازده آنها می باشد. لذا در این پژوهش که با هدف بررسی راهکارهای افزایش بازده نیروگاه و آثار زیست محیطی و اقتصادی آن انجام شده است، به بررسی بازده نیروگاه های گازی، سیکل ترکیبی و بخاری پرداخته شده است. همچنین هزینه های اجتماعی آلاینده ها و اثرات آنها بر سلامت انسان و محیط زیست نیز مطالعه شده است.
با توجه به محاسبات صورت گرفته، مشاهده می شود در نتیجه افزایش بازده، میزان آلاینده های تولیدی و هزینه های اجتماعی کاهش قابل ملاحظه ای می یابد، از آنجا که با توجه به اعداد و ارقام به دست آمده، این کاهش بیشتر در نیروگاه های بخاری رخ می دهد، لذا ارجحیت افزایش بازده در نیروگاه های بخاری می باشد.
بر این اساس پیشنهاد می شود با توجه به نتایج حاصل سیاست های افزایش بازده با اولویت اجرا در نیروگاه های بخاری اعمال گردد.

شهر صنعتی کاوه با مساحتی در حدود 2500 هکتار در 120 کیلومتری جنوب غربی تهران و در فاصله 10 کیلومتری شمال شرقی شهرستان ساوه واقع شده است. در حال حاضر در این شهر صنعتی بیش از 450 کارخانه وجود دارد که 327 کارخانه آن در گروه های مختلف صنعتی مشغول به فعالیت می باشند. طبق بررسی های انجام شده شهر صنعتی کاوه دارای یک سیستم تصفیه مرکزی است، که تمام فاضلاب کارخانجات اعم از فاضلاب صنعتی و بهداشتی از طریق شبکه جمع آوری این تصفیه خانه می شود. آزمایشات انجام شده بر روی خروجی تصفیه خانه حاکی از آن است که سیستم تصفیه کارایی مناسبی داشته و آب خروجی از آن دارای استانداردهای لازم جهت مصارف کشاورزی و آبیاری است. همچنین بیشترین سوخت و انرژی مصرفی در شهر صنعتی کاوه برق و گاز طبیعی است، که آزمایشات انجام شده در زمینه آلودگی هوا بیانگر بالا بودن مقدار NO می باشد. پسماندهای صنعتی نیز از دیگر مشکلات موجود به شمار می رود، عدم دفع اصولی و توجه نکردن به مسایل بهداشتی سبب گردیده، که مرکز دفن زباله، به یکی از مراکز عمده آلاینده تبدیل شود. اندازه گیری های انجام یافته در زمینه آلودگی صوتی، بالا بودن آن را در تمام ایستگاه ها نشان می دهد.
نتایج تحقیقات و پردازش اطلاعات بیانگر این است که شهر صنعتی کاوه، به دلیل موقعیت استراتژیک خود محل مناسبی برای تجمع واحدهای صنعتی بیشتر در آینده است، ولی کمبود آب در این منطقه می تواند به عنوان یک عامل مهم تلقی شود. از طرف دیگر جهت کاهش اثرات سوء واحدهای موجود و آتی وجود یک سیستم مدیریت زیست محیطی مناسب، ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش آلودگی های موجود مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی نیز به منظور کنترل و کاهش اثرات سوء آنها پیشنهاد شده است.

طراحی نامناسب کارگاه های تولیدی، نزدیکی بیش از حد ماشین آلات به یکدیگر، استهلاک بالای دستگاه های تولیدی، عدم اعمال مدیریت کارا در نگهداری و تعمیرات ماشین آلات، فرآیندهای تولید و سایر عوامل مرتبط، افزایش ترازهای صدا در سالن های تولیدی را به دنبال خواهد داشت.
در این مقاله نتایج حاصل از اندازه گیری ترازهای صوتی ماشین آلات در فرکانس های اکتاوباندی، نقشه صوتی و کانتورهای رنگی ناشی از مدل سازی آن ها ارایه شده و سپس نقاط بحرانی سالن از نظر آلودگی صوتی و میزان خطای نرم افزار با استفاده از اندازه گیری میدانی تعیین شده و در نهایت راهکارهای کنترلی مناسبی با عنایت به نوع فرآیندهای تولید، شکل و ابعاد سالن و دستگاه ها و سایر عوامل مرتبط ارایه می گردد.
بدیهی است با انجام مدل سازی، ضمن تعیین دقیق نقاط بحرانی می توان با ارایه راهکارهای کنترلی مناسب در جهت کاهش تراز صوتی آن نقاط گام های موثرتری برداشت.

جدا شدن فضای سکونت یا کار انسان ها از زمین و استقرار در ارتفاع، مشکل کمبود زمین در شهرهای بزرگ را حل می کند؛ اما انسان را از طبیعت و زمین دور می کند. این دوری پایدار نیست و خیلی زود انسان برج نشین به جستجوی گم گشته خود می پردازد. سکنه ساختمان های بلند، علی رغم داشتن آخرین امکانات امروزه، زندگی در یک خانه دارای حیاط و باغچه را آرزو می کنند، حتی اگر این خانه قدیمی و فرسوده باشد. این خواسته در خیال ساکنین خانه های واجد باغچه و حیاط، تا از آن جدا نشوند، به آرزو تبدیل نمی شود.
در این مقاله تلاش بر این است تا به چگونگی استیلا و مهار نیروها و عناصر طبیعت و بوم آوری های آن، فراموش کردن و حتی نابودی آن، بازگشت مجدد به بهره گیری مستقیم از آن در معماری و ساختمان سازی و فن آوری های مترتب بر آن پرداخته شود؛ روند طی شده کاوش می گردد و نمونه های بارز آن در سال های اخیر و در حوزه معماری، معرفی و تحلیل می شود و نتیجه ای که از آن به دست می آید:- کنار گذاشتن، تخریب و تغییر شکل دادن طبیعت و عناصر آن ممکن نیست- الهام گرفتن و الگوسازی از آن درست است- ترکیب آن با فن آوری در معماری هدف است.

برای شناسایی گزینه برتر توسعه در ارزیابی اثرات زیست محیطی از روش های ارزشیابی گزینه ها به عنوان یک تصمیم گیرنده استفاده می شود. در این تحقیق از ارزشیابی چند معیاره مکانمند Spatial Multi Criteria (Evaluation: SMCE) برای ارزشیابی گزینه ها برای اولین بار استفاده شده است. این روش در سامانه اطلاعات جغرافیایی صورت می گیرد و این سامانه را قادر به تصمیم گیری می سازد. ارزشیابی چند معیاره مکانمند بر اساس محدودیت سامانه های اطلاعات جغرافیایی برای تصمیم گیری ها تهیه شده است. در این تحقیق با استفاده از این روش و اقدامات صورت گرفته، سامانه اطلاعات جغرافیایی قادر به ارزشیابی گزینه های توسعه شده است. دو گزینه بر اساس طرح آمایش سرزمین منطقه و دیگری عدم اجرا مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج ارزشیابی، گزینه برتر اجرای توسعه بر اساس طرح آمایش سرزمین می باشد و با توجه به اثرات اکولوژیکی، اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی گزینه آمایش سرزمین انتخاب گردید. در روش به دست آمده می توان جمع بندی اثرات و وضعیت گزینه ها را در هر محیط به تفکیک بررسی کرد. با استفاده از این روش در ارزیابی اثرات زیست محیطی می توان به صورت تصویری میزان مطلوبیت یا عدم مطلوبیت هر نوع توسعه را بر محیط به صورت نقشه نشان داد. در روش حاصله در سامانه اطلاعات جغرافیایی محدودیتی در ارتباط با تعداد لایه ها وجود ندارد. گزینه های بسیاری قابل تهیه و ارزشیابی می باشد. این روش برای ارزشیابی گزینه های برنامه ریزی های کاربری سرزمین و توسعه منطقه ای مفید است.

در حال حاضر در فلوتاسیون تفریقی سرب و روی در کارخانه تغلیظ لکان در مرحله جداسازی سرب جهت بازداشت پیریت و اسفالریت از سیانورسدیم استفاده می شود که تبعات زیست محیطی زیادی در برداشته و برای انسان و دیگر موجودات بسیار خطرناک است، همچنین تهیه این ماده شیمیایی دارای محدودیت های زیادی می باشد و از خارج کشور تهیه می گردد.
در طرح پژوهشی حاضر با جایگزینی سولفات آهن و آهک هیدراته به جای سیانورسدیم، کنسانتره سرب قابل قبول با عیار %58.75 سرب و %13.2 روی حاصل شده و نتایج آزمایشگاهی حاکی از آن است که می توان در مقیاس صنعتی هم این مواد را جایگزین و از مزایای آن بهره مند گردید.

ارزیابی اثرات زیست محیطی یک دیدگاه تلفیقی عملیاتی شده و اجرایی در جهت توسعه پایدار می باشد، دیدگاهی که نظامی به هم پیوسته را دایر بر این که همه چیز در محیط زیست و با محیط زیست به پایداری می رسد مدنظر قرار می دهد. در این نظام هر نوع فعالیت در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و غیر آن با یکدیگر مرتبط بوده و به هم پیوند می خورند و این مفهوم به بارزترین نحو و صریح ترین شکل در اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بیان گردیده است. از آن جایی که ارزیابی اثرات زیست محیطی یکی از مناسب ترین معیارهای توسعه پایدار و مدیریت محیط زیست در کشورمان به شمار می رود، لذا می بایست در قالب الزامات قانونی قرار گرفته و به مورد اجرا گذاشته شود. در حال حاضر در کشور ایران قوانین، مقررات و مصوباتی در زمینه ارزیابی اثرات زیست محیطی وجود دارد که برخی از این مقررات مستقیما و صراحتا ناظر بر الزام مجریان طرح ها و پروژه های عمرانی و توسعه ای به انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی می باشد و برخی مقررات دیگر هر چند صریحا به موضوع ارزیابی اثرات زیست محیطی اشاره ندارد ولیکن به شکل دیگر و با مفهومی مشابه و یا به علت این که جنبه پیشگیرانه دارد، می توان آن ها را معادل مقررات ارزیابی اثرات زیست محیطی محسوب و تلقی نمود. در مورد قوانین و مقرراتی که مستقیما ناظر بر ارزیابی اثرات زیست محیطی می باشند می توان ماده 105 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ماده 71 قانون برنامه چهارم توسعه و ماده 10 آیین نامه جلوگیری از آلودگی صوتی و مصوبات شماره 138، 156، 166، 196، 237، 249 و 250 شورای عالی حفاظت محیط زیست را نام برد. در مورد سایر قوانین و مقررات مرتبط می توان به مواد 60، 85، 121 قانون برنامه سوم توسعه و مواد 12 و 13 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا و ماده 11 آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب اشاره نمود. در این مقاله با توجه به معیار تفاوت در نظام های حقوقی حاکم بر کشورها، کشورهای آلمان و فرانسه از میان کشورهای تابع نظام حقوقی ژرمنی – رومی و کشورهای کانادا و ایالات متحده آمریکا از میان کشورهای تابع نظام حقوقی آنگلوساکسون انتخاب شده و قوانین ارزیابی اثرات زیست محیطی در این کشورها مورد بررسی قرار گرفته است.
با بررسی های صورت گرفته در خصوص قوانین ارزیابی اثرات زیست محیطی کشورهای توسعه یافته و مقایسه تطبیقی آن با قوانین موجود در کشور ایران، به طور کلی استنباط می شود که مقررات ارزیابی پیامدهای زیست محیطی کشور ایران از یک سطح کلی برخوردار می باشد و تنها در قالب چارچوبی نه چندان جامع به مقوله ارزیابی اشاره دارد، در حالی که کشورهای اتحادیه اروپا از جمله آلمان و همچنین کشورهای فرانسه و کانادا هر چند دارای نظام های اداری و سیاسی متفاوتی می باشند ولیکن ماهیتا از یک قانون زیست محیطی جامعی برخوردارند و مطالعات ارزیابی پیامدهای زیست محیطی را برای سرزمین خود یک ضرورت می دانند.

کادمیوم یکی از عناصر سمی زیست محیطی است که از طریق آب، هوا و غذا وارد بدن می شود و همراه با متالوتیونین ها در کلیه ها تجمع یافته، سبب بروز اختلال در فعالیت های طبیعی بدن می گردد. در این پژوهش اثر این عنصر در بیماری های کلیوی بررسی شده است. بدین ترتیب که به بخش های نفرولوژی مراکز آموزشی – درمانی مراجعه و پس از مشخص نمودن واحدهای پژوهش، ابتدا پرسشنامه طراحی شده، توسط پژوهشگر به صورت حضوری با واحد پژوهش تکمیل و سپس با در نظر گرفتن مسایل اخلاقی، نمونه گیری از خون واحدهای پژوهشی بیمار و شاهد (5 میلی لیتر خون سیاهرگی از 2 گروه 40 نفری) انجام گرفت. نمونه ها پس از آماده سازی، با دستگاه اسپکترومتری جذب اتمی مجهز به کوره گرافیتی تعیین مقدار گردید. نتایج نشان داد میانگین غلظت کادمیوم خون واحدهای پژوهشی بیمار 2.60 و افراد شاهد 1.18 میکروگرم بر لیتر می باشد آنالیز نشان داد: اختلاف میانگین مقدار کادمیوم واحدهای پژوهشی بیمار با شاهد معنادار است (حدود اعتماد %95 و (p=0.000.

دریای خزر به سبب تنوع گونه ای منحصر به فرد، دارای ارزش های اکولوژیک و اقتصادی بسیاری می باشد و حاشیه نشینان خزر از این دارایی محیط زیستی به عنوان یک منبع درآمد استفاده می کنند. صید و صیادی و در صنایع وابسته به آن، در حاشیه خزر به دلیل کمبود فرصت های شغلی دیگر حایز اهمیت می باشد. هجوم شانه دار Mnemiopsis leidyi به این زیست بوم باعث عدم پایداری در آن و کاهش در دستیابی به خدمات حاصل از آن شده است. با بررسی تبعات اقتصادی این هجوم از طریق ارزشگذاری آن به روش «ارزشیابی بر مبنای قیمت بازار» میزان اهمیت مساله تبیین گردیده و امکان ارتقاء گفتمان سیاسی – مدیریتی مرتبط به حل این مساله به سطوح بالاتر ملی و منطقه ای فراهم می آید.
نتایج و اطلاعات حاصل از این تحقیق، با روش نظری و از طریق مطالعه کتابخانه ای، مطالعه و بررسی گزارش ها و مستندات موجود در سطح ملی و منطقه ای، استفاده از دستاوردهای علمی به روز موجود در سایت های معتبر بین المللی و نیز مصاحبه و نشست های پرسش و پاسخ با مسوولین و تصمیم گیران فعالیت های شیلاتی و چنان که بیان شد به روش ارزشیابی بر مبنای قیمت بازار در خصوص خدمات اکوسیستم ها به دست آمده است.
بر اساس این پژوهش، رابطه علی بین کاهش ذخایر کیلکا و حضور شانه دار مهاجم در خزر غیر قابل انکار می باشد. صنعت صید و صیادی در سواحل جنوبی خزر در سال های 83-1379، متحمل خسارتی بالغ بر 962.5 میلیارد ریال گردیده است. این خسارت مبلغ هنگفتی است که بر جامعه ساحل نشین و سرمایه گذاران در این بخش و نیز دولت تحمیل شده است. همچنین به دنبال آن تبعات اجتماعی از قبیل بیکاری، مهاجرت و... نیز در جامعه رخ نموده است. بنابراین اقدام سریع جهت کاهش اثرات این تهاجم به طور خاص و در کل تبیین و اجرای قوانین عملی جهت مبارزه با تهاجم گونه های غیربومی به اکوسیستم های دریایی ضرورت دارد.

این بررسی در 34 ایستگاه در حوزه جنوبی دریای خزر در زمستان 1384 انجام شد و 6 گونه تحت عنوان Acartia clause Arcella sp Brachionus calyciflorus, Foraminiphera sp, Asplanchna sp, A. tonsa و دو گروه از مروپلانکتون Lamelibrenchiata larvea و Cirripedia مشاهده شده اند.
بیش ترین فراوانی زئوپلانکتون در اعماق 5 و 10 متری به ترتیب 35215 و 5230 نمونه در متر مکعب و زی توده 213.813 و 34.301 میلی گرم در متر مکعب بوده است. فراوانی موجودات در عمق 5 متر 6.7 برابر عمق 10 متر و بیش از 7.5 برابر اعماق 20، 50 و 100 متر بوده است. در اعماق 5 و 10 متر جمعیت نوزاد Acartia به ترتیب 3.3 و 2.1 برابر Acartia بوده که در سایر اعماق نیز این روند مشاهده شده است. بیش ترین تراکم 93094 موجود در متر مکعب در ایستگاه 21 عمق 5 متر بوده که 86.1 درصد تراکم را راسته Copepoda تشکیل می داد. گروه های دیگر از فراوانی کم تری برخوردار بوده و برخی تنها در یک ایستگاه مشاهده شده اند.
در سال های 1374 و 1375 به ترتیب 26 و 23 گونه زئوپلانکتون شناسایی شد که بیش ترین تنوع در گروه Cladocera و Copepoda بوده است. 39 گونه در سال 1378 مشاهده شد که Protozoa،Rotatoria و Cladocera از تنوع بیش تری نسبت به سال های قبل برخوردار بودند. در سال 1382 تنوع موجودات به نصف کاهش داشت و 10 گونه شناسایی شد و در سال های 1383 و 1384 به ترتیب 14 و 8 گونه وجود داشت. در بررسی زی توده موجودات روند کاهشی از سال 1374 تا 1383 نیز مشاهده شده است و در سال 1384 جمعیت آنها افزایش داشت به طوری که زی توده موجودات 4.5 برابر بیش تر از سال 1383 بوده است.

همه ساله جمعیت بزرگی از لاک پشت های دریایی عقابی به منظور تخم گذاری به سواحل ماسه ای جزیره قشم مراجعه می کنند. از آن جا که بیشترین مراجعه این لاک پشت ها در سه ساحل شیب دراز، شیب پویی و شیب چوزی واقع در جنوب این جزیره دیده می شود، بنابراین زیست سنجی لاک پشت های دریایی تخم گذار در این تحقیق مربوط به این سه نقطه ساحلی بوده است. بررسی های میدانی در فاصله زمانی 14 بهمن 1382 تا 14 خرداد 1383 انجام شده است. در کل تعداد 302 لاک پشت عقابی ماده، طی زمان بررسی، برای تخم گذاری به سه ساحل مذکور آمدند که از این میان 129 عدد موفق به تخم گذاری شدند. عمل زیست سنجی به صورت تصادفی بر روی 78 مورد از لاک پشت های مادر انجام شد. پارامترهایی که مورد اندازه گیری قرار گرفتند عبارت از طول خمش کاسه پشی (CCL)، عرض خمش کاسه پشتی (CCW) و وزن لاک پشت مادر پس از تخم گذاری بوده است. بیشترین فراوانی طول خمش، عرض خمش و وزن محاسبه شده به ترتیب در 72 سانتی متر، 68 سانتی متر و در حدود 40 کیلوگرم بوده است. نمودار فراوانی هر 3 پارامتر مذکور از تابعی شبیه به نرمال پیروی می کند.

به منظور بررسی آلودگی صوتی کارخانه نساجی بروجرد پژوهشی صورت گرفت که در آن تمامی قسمت های کارخانه مورد صداسنجی قرار گرفت. در این تحقیق در سالن های متفاوت کارخانه، تراز فشار صوت در ایستگاه های مشخص اندازه گیری و با مقادیر مجاز پیشنهادی در محیط های صنعتی مقایسه شد. هم چنین تراز فشار صوت کلیه ماشین های مولد صدا در فواصل مختلف اندازه گیری و با استانداردهای مربوطه برای 8 ساعت مواجهه مقایسه گردید. نتایج بررسی نشان داده است که سالن ریسندگی فاز 1 با 97 دسی بل آ، ریسندگی فاز 2 با 90 دسی بل آ، بافندگی فاز 1 با 100 دسی بل آن، بافندگی فاز 2 با 99 دسی بل آو آهارزنی فاز 2 با 87 دسی بل آ، دارای میانگین تراز فشار صوت بالاتر از حد استاندارد هستند. تراز فشار صوت کلیه ماشین های موجود در ریسندگی و بافندگی فاز 1 و 2 برای 8 ساعت مواجهه بیش از حد مجاز می باشند. میانگین کلی تراز فشار صوت در فضای باز کارخانه و خارج از سالن ها 65 دسی بل آمی باشد که برای محیط صنعتی در طی روز کمتر از حد مجاز (77 دسی بل آ) و قابل قبول می باشد.