فهرست مطالب

میقات حج - پیاپی 100 (تابستان 1396)

فصلنامه میقات حج
پیاپی 100 (تابستان 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/06/31
  • تعداد عناوین: 9
|
  • گفت و گو
  • فقه حج
  • احمد صابری مجد* صفحات 25-42
    در حج صبی ممیز می توان به سه مسئله که با یکدیگر ارتباط دارند، اشاره کرد؛ یکی مسئله صحت و عدم صحت حج است که به نظر می رسد حج صبی، هم صحیح و هم مشروع است؛ دیگری مسئله اجزاء و عدم اجزای حج صبی از حجه الاسلام است که به دلیل وجود روایات، مجزی نیست؛ مسئله سوم نیز که اهمیت دارد، اشتراط یا عدم اشتراط اذن ولی است.
    مشهور فقها اذن ولی را شرط دانسته اند و برای اثبات آن به دو دلیل تمسک کرده اند؛ اولین دلیل آنها این است که عبادات، توقیفی هستند و از شرع تلقی می شوند، و در جایی که در صحت عبادتی شک شود، باید به قدر متیقن اکتفا کرد و قدر متیقن، اعتبار اذن ولی در حج صبی ممیز است؛ دومین دلیل مشهور این است که لازمه حج، تصرف در مال است و صبی نمی تواند بدون اذن ولی، در اموالش تصرف کند. بنابراین، اگر اذن ولی در حج صبی شرط نباشد، در واقع تصرف صبی در مال بدون اذن ولی جایز است.
    در این نوشتار با نگاهی تحلیلی به نقد و بررسی تفصیلی ادله مشهور پرداخته و ادله اثبات اشتراط اذن ولی را تمام ندانسته و به دیدگاهی در مقابل نظر مشهور قائل شده اند و آن، عدم اعتبار اذن ولی در حج صبی است.
    کلیدواژگان: حج صبی، صحت حج، اذن ولی، مجزی بودن حج، توقیفیت حج
  • سید تقی واردی صفحات 43-55
    دو مسئله میان فقهای عظام شیعه درباره احراز عمل نایب در حج و عمره مورد بحث است:نخست؛ درباره احراز اصل عمل؛ به این معنا که وی عمل را انجام داده یا نه؟ از فقهای عظام دو قول نقل شده: 1. وجوب احراز 2. عدم وجوب احراز. حق آن است که احراز اصل عمل واجب و لازم است. بنا بر قولی که احراز اصل عمل لازم باشد، این بحث مطرح می شود که کیفیت احراز چگونه خواهد بود؟ از آنان در این باره چهار قول نقل شده: 1. عدالت، شرط قبولی کلام نایب است. 2. برای قبول کلام نایب، عدالت وی شرط نیست، بلکه وثاقت کفایت می کند. 3. شرط قبولی کلام نایب، وثوق به صدور عمل از وی می باشد. 4. کلام او با توجه به ظاهر حال مسلمان، مطلقا مشروط به شرطی نیست. از بین این چهار قول، قول دوم صحیح است. به این معنا که وثاقت اجیر کافی است و نیازی به عدالت وی نیست.
    دوم؛ درباره احراز صحت عمل نایب؛ در این مسئله نیز فقها متفق القول نیستند. برخی از آنان احراز صحت عمل را واجب دانسته اند، برخی حکم به احتیاط نموده و برخی دیگر قائل به عدم وجوب آن شده اند. ولی حق آن است که قائل به تفصیل شویم؛ به این معنا که اگر نایب در رتبه ای است که شک و تردید در صحت عمل او راه ندارد، احراز صحت عمل وی قهرا حاصل است. اما اگر در مظنه شک و تردید قرار داشته باشد، احراز صحت عمل او لازم است.
    کلیدواژگان: نایب، نیابت، منوب عنه، حج، عمره، احراز عمل، صحت عمل و اتیان عمل
  • از نگاهی دیگر
  • سید محمد علوی زاده صفحات 56-80
    این تحقیق کوشش کرده است که از دریچه سرمایه اجتماعی به حج بنگرد تا نتیجه بگیرد که حج چه کارکردهایی در توسعه و ارتقای سرمایه اجتماعی جهان اسلام دارد؟
    هدف این است که اثبات کنیم حج نه تنها مولد سرمایه اجتماعی، بلکه خود، سرمایه اجتماعی پایدار و تمام ناشدنی برای دنیای اسلام است که به طور دائم در حال افزایش است و ما می‏توانیم با استفاده از ظرفیت های حج، راهکارهای عملی رسیدن به وحدت و یکپارچگی امت اسلام برای اعتلا و سربلندی در جهان و همچنین مقابله با تهاجم فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را احصا، و آسیب شناسی کنیم.
    برای رسیدن به این مهم و با توجه به بین رشته ای بودن موضوع، در این تحقیق ابتدا سعی بر این بوده است که در ضمن تبیین اجمالی مفهوم حج، به مفهوم شناسی سرمایه اجتماعی پرداخته شود. در این مرحله، جایگاه سرمایه اجتماعی در بین انواع سرمایه های موجود، مشخص و تعریف می شود؛ سپس سطوح و ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن تبیین شده، مولفه ها و عناصر کلیدی تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی با توجه به ابعاد آن برشمرده می شود. در پایان، کارکردها و ظرفیت های حج با توجه به ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سرمایه اجتماعی و عناصر مربوط به هر یک از این ابعاد، احصا می شود.
    کلیدواژگان: حج، سرمایه اجتماعی، ابعاد سرمایه اجتماعی، عناصر و مولفه های سرمایه اجتماعی
  • احمد خامه یار صفحات 81-99
    در سرزمین حجاز، مساجد و زیارتگاه های متعددی وجود داشته که به یادبود محل حضور و نماز خواندن پیامبرخدا9 و دیگر شخصیت های مقدس مسلمانان یا در ارتباط با حوادث سرنوشت ساز صدر اسلام بنا گردیده است. امیر مومنان علی7 از جمله شخصیت هایی است که زیارتگاه ها و مکان های متعددی به نام ایشان در حجاز وجود داشته است. این نوشتار به واکاوی اماکن و زیارتگاه های منسوب به آن حضرت و تبیین نوع ارتباط آنها با ایشان می پردازد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که اماکن منسوب به آن حضرت، شامل شماری از مساجد، خانه ها و چاه های آب بوده است.
    کلیدواژگان: امام علی(ع)، زیارتگاه های اسلامی، حجاز، حرمین شریفین، مکه، مدینه
  • علی احمدی صفحات 100-121
    مسجد و مزار عبدالله ابن عباس، قبرستان شهدای غزوه طائف و نیز مقبره محمد بن حنفیه و عبدالله فرزند پیامبر گرامی اسلام9 در یک مجموعه بزرگ در طائف واقع شده است که بیش از هزار سال، زیارتگاه مسلمانان جهان بوده است. این مقاله پس از بررسی سیر تاریخی احداث و تجدید این بنا، به این نتیجه رسید که مسجد ابن عباس در زمان پیامبر9 و مقبره عبدالله ا بن عباس در زمان عباسیان احداث و پس از آنان چندین بار تجدید بنا شد و گسترش یافت. در طول حدود هزار سال، مزار عبدالله ابن عباس زیارتگاه مردم طائف، حجاز و حاجیانی بود که برای حج گزاری به آن سرزمین مقدس، سفر می کردند تا آن که با یورش وحشیانه وهابیان به طائف در شوال سال 1217ق. به جز بنای مسجد، مقبره عبدالله ابن عباس و مقابر پیرامون آن، همچون دیگر زیارتگاه های حجاز، به کلی تخریب گردید و اکنون، تنها جایگاه این مراقد بر جای مانده است.
    کلیدواژگان: طائف، مسجد عبدالله ا بن عباس، زیارتگاه های اسلامی، مرقد عبدالله ا بن عباس، محمد ا بن حنفیه، شهدای طائف
  • اسکات اس. ریس، هادی ولی پور، علی اکبر زاور صفحات 122-140
    بزرگترین مجموعه پژوهشی مستشرقین در رابطه با دین اسلام، دائره المعارف اسلام (EI) نشر لیدن هلند است که با تلاش خاورشناسانی چون گلدزیهر، دخویه و هوتسما از سال 1908 میلادی آغاز و تاکنون به ویراست سوم (EI3) رسیده است.
    از آنجا که موضوع زیارت به جهت پرسش ها و چالش های فراروی آن در عصر حاضر، مورد توجه اندیشمندان مسلمان بسیاری قرار گرفته، به نظر می رسد ترجمه و ارزیابی مطالبی که از نگاه تاریخی و با روش خاص مستشرقین غیر مسلمان نگاشته شده، می تواند در تبیین برخی ابعاد موضوع مفید باشد.
    مدخل زیارت در دائره المعارف اسلام، مدخلی مفصل است که توسط چندین تن از مستشرقان تحریر گشته و مناسک و کتاب های زیارتی را در ده نقطه مهم از جهان اسلام مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله، تنها بخش نخست آن ترجمه شده و بخش های بعد نیز در صورت توفیق در شماره های آینده ملحق می گردند.
    کلیدواژگان: زیارت، مقبره، مناسک، قدیس، شفاعت
  • علی اکبر زاور صفحات 141-154
    بدون تردید موضوع تهیه محل اسکان در شهرهای مکه و مدینه، در ایام حج برای حجاج، از اهمیتی ویژه برخوردار است.
    در اینجا این سوالات اساسی مطرح می شود که در دوره های تاریخی مورد نظر، چه شرایطی برحوزه مسکن مورد نیاز حجاج ایرانی حاکم بوده؟ و فضای حاکم بر این شهرها چه شرایطی را برای آنان رقم می زده است؟ بررسی ها حکایت از آن دارد که شهر مکه با وجود کوهستانی و نامناسب بودن فضای فیزیکی، ولی به دلیل تعامل بهتر مردمان آن با شیعیان، به نسبت مدینه مکانی مناسب تر ارزیابی می گردید.
    شرایط اجاره منازل و نوع تعاملات حمله داران با مالکان و دلالان مسکن به طور کلی صورتی نامطلوب داشته که به همان وجه تا پایان دهه 40 شمسی باقی بوده است. از ابتدای دهه 50 شمسی با تسلط سازمان اوقاف بر امور حج، سعی فراوانی شدکه فرآیند اجاره منازل ضابطه مند گردد. ولی متولیان اوقاف بدلیل عدم برنامه ریزی مناسب توفیق چندانی در این خصوص پیدا نکردند.
    در این نوشته تلاش می شود به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از اسناد، مدارک و سفرنامه های حجاج؛ به بررسی این موضوع پرداخته شود.
    کلیدواژگان: حجاج، مکه، مدینه، اسکان
  • محمد جواد رحمتی صفحات 155-172
    پس از رسمی شدن مذهب شیعه جعفری در عصر صفویان، همواره میان ایران و عثمانی اصطکاک هایی وجود داشت. با توجه به اینکه سرزمین حجاز در دست دولت عثمانی بوده و آنان نیز سنی مذهب بودند؛ همواره در عصر ایشان حج گزاری ایرانیان با دشواری های فراوانی همراه بود. علاوه بر این و از سویی دیگر، اختلافات ناشی از مسائل گوناگون سیاسی، مذهبی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی که میان دولت عثمانی و سلسله های افشار و زند وجود داشت، انجام حج به وسیله ایرانیان را با دشواری هایی خاص رو به رو می ساخت؛ به طوری که گاهی حج گزاری از سوی دولت ها محدود و یا ممنوع می شد.
    دوران افشاری بیشتر به دلیل مذاکرات نادرشاه (1148 1160ق)، با عثمانیان با هدف به رسمیت شناختن مذهب جعفری و برگزاری نماز شیعیان در مسجدالحرام، در تاریخ حج گزاری ایرانیان شهرت دارد. در دوره زندیه چندان توجهی به این امور معطوف نشد، و تنها در حمله کریم خان زند به بصره، به عنوان یکی از دلایل حمله؛ آزار و اذیت حجاج ایرانی، توسط حاکمان محلی مورد توجه قرار گرفته است. مقاله حاضر، حج گزاری ایرانیان در پرتو روابط ایران و عثمانی در دوران افشاریه و زندیه و نیز مسیرهای حج را در این عصور مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلی این پژوهش چگونگی حج گزاری ایرانیان در این دو عصر با مطالعه توصیفی، تاریخی و تحلیلی در سایه روابط این دو کشور است. پژوهش حاضر با تکیه بر اسناد و منابع موجود؛ اعم از کتابخانه ای، پایان نامه ها و مقالات مبتنی است.
    کلیدواژگان: حج، حج گزاری، افشاریه، زندیه، عثمانی