فهرست مطالب

میقات حج - پیاپی 105 (پاییز 1397)

فصلنامه میقات حج
پیاپی 105 (پاییز 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/09/03
  • تعداد عناوین: 9
|
  • اسرار و معارف حج
  • مصطفی آخوندی * صفحات 7-34
    در مقاله «شمیم خدمت»، مسئله خدمتگزاری از منظر آیات و روایات و سیره معصومین: تبیین شده و درباره موضوعات معناکاوی، کارکرد و نقش، و اهتمام به خدمتگزاری، تقدیر از انبیا و اولیای خدمتگزار در قرآن، سیره پیامبر اعظم9 و امامان معصوم: ، پاداش خدمتگزاری و آسیب ها و موانع خدمتگزاری بحث گردیده است.
    کلیدواژگان: خدمتگزاری، کارکرد، آسیب ها و موانع خدمتگزاری، سیره معصومین، اهتمام به امور زائران، خدمت معنوی، خدمت مادی
  • فقه حج
  • مهدی ساجدی * صفحات 35-46
    تحقیق حاضر به بررسی حکم بیتوته در سرزمین مشعر، بعد از نیمه شب پرداخته است. این پژوهش که به روش اسنادی و کتابخانه ای و با تحلیل ادله صورت گرفته، نشان می دهد که وقوف واجب در مشعر به عنوان یکی از اجزا و مناسک حج، همان وقوف بین الطلوعین است و این حکم، بین اصحاب، اجماعی است. اما حکم بیتوته شبانه در مشعر، قبل از طلوع فجر، مورد اختلاف است؛ برخی از فقهای گذشته و معاصر، سپری کردن شب در مشعر را واجب ندانسته اند و ادله فقها برای اثبات وجوب مبیت مشعر را کافی نمی دانند. برخی در این باره، حکم به احتیاط کرده اند. اما از ظاهر عبارت بیشتر فقها وجوب مبیت در مشعر استفاده می شود. ادله قابل اعتمادی که حکم وجوب مبیت در مشعر را می تواند پشتیبانی کند، تاسی به سیره پیامبرخدا(ص) و معصومین(علیهم السلام) و روایاتی است که برای زنان، کوچ شبانه به منا را مجاز شمرده است.
    کلیدواژگان: بیتوته، مشعر، وقوف، طلوع فجر، سیره
  • علی فرهادی نیا * صفحات 47-63
    عمل نیابتی نایبی که خود معذور است، دارای فروض و تفاصیل مختلفی است؛ از جمله این اینکه: عذر یا طاری است یا غیر طاری. علاوه بر آن، عذر، قابل تقسیم است به عذری که موجب نقص در عمل یا عامل میگردد. در بررسی اطلاقات روایات، نسبت به این فروض میتوان نتیجه گرفت که اطلاق لفظی برخی روایات در عذرهایی که موجب نقص در عمل نمی شود، قابل پذیرش است. در این صورت عمل نایب در آنها مجزی شمرده میشود، اما در سایر فروض، اطلاق لفظی ثابت نیست. البته در عذر طاریی که موجب نقص عمل میشود، اگر چه اطلاق لفظی ثابت نیست، اما عمل نایب در این فرض، با اطلاق مقامی قابل تصحیح است. در مقابل این فروض، فرضی که نیابت معذور به عذر غیر طاری است و موجب نقص در عمل شود، قابل تصحیح نبوده و حکم به بطلان آن می شود.
    کلیدواژگان: اجیر گرفتن، صاحبان عذر، نیابت، صحت عبادت
  • احمد صابری مجد * صفحات 65-87
    حج از مهم ترین فرایض و واجبات الهی است که بر هر مرد و زن مسلمان جامع الشرایط واجب است. برخی از آداب حج بین مرد و زن مشترک است برخی دیگر مختص به هر یک از آن دو است. در این پژوهش به مناسک حج زن که شامل مسائل مختص به زن است پرداخته شده و آرای مذهب شیعه امامیه و مذاهب چهارگانه ذکر شده و موارد اختلافی، بیان گردیده است؛ مواردی از قبیل همراهی همسریا یکی از محارم در سفر حج و در عده طلاق و وفات نبودن زن و ادای فریضه حج بدون اذن شوهر.
    کلیدواژگان: حج زن، حضور محارم در حج زن، اذن شوهر در حج، عده وفات
  • خاطرات
  • حسین واثقی * صفحات 79-88
    پیشینه این سفرنامه به سال 1246 1245ق. بازمی گردد. به نوشته عباسقلی کمررودی، صاحب سفرنامه که از اهالی کمر رود نور مازندران بوده، حرکت از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) (شهر ری) آغاز شده، به سوی اصفهان و شیراز و بندر بوشهر ادامه می یابد و در روز 15 جمادی الآخر 1245 قمری، با کشتی به سوی بندر عباس، و از آنجا به سوی بندر مخا در یمن و از بندر مخا به مقصد جده می روند و پس از 14 روز دریانوردی، به جهت وجود باد مخالف، به عمان برمی گردند و از آنجا با شتر به سوی مکه سفر می کنند. وی 33 روز در مکه معظمه توقف داشته و بجز ادای مناسک حج، تعداد 450 طواف نه شوط بر گرد خانه کعبه انجام داده، و در مدینه النبی(ص) روز توقف داشته است.
    کلیدواژگان: سفرنامه مکه، مشکلات راه دریا، عباسقلی کمررودی نوری، امنیت و ارزانی، راه زمینی مکه، ایران، شام، ترکیه
  • تاریخ و رجال
  • علی اصغر کریم خانی *، یحیی جهانگیری صفحات 89-109
    یکی از طوایف قدیمی ساکن مدینه، یهودیان بودند که درباره علت حضور آنان در مدینه و زمان ورودشان اختلافاتی بین مورخین و مدینه شناسان وجود دارد که در این مقاله به آن پرداخته ایم. همچنین درباره طوایف اصلی و معروف یهود ساکن مدینه؛ یعنی بنی نضیر، بنی قریظه و بنی قینقاع، و محل زندگی آنها و آطام و حصون آنان سخن گفته ایم. غیر از این سه طایفه، یازده طایفه غیر معروف یهود نیز در مدینه بودند که به محل زندگی آنان و آطام و حصونشان اشاره کرده ایم.
    کلیدواژگان: یهود، مدینه، جغرافیای انسانی، آطام، حصون
  • از نگاهی دیگر
  • مجتبی ذهابی*، اکرم کرم علی صفحات 111-126
    در دوران پیش از اسلام، مکه یکی از مهم ترین شهرهای شبه جزیره عربستان بود که گروه های مختلف مردم را به طرف خود می کشاند. این شهر به دلیل قرار گرفتن بر سر راه های تجاری و همچنین وجود خانه خدا در آن، مهم ترین محل گردهمایی اعراب در شبه جزیره به شمار می رفت. با ظهور اسلام، شهر مکه اهمیت دوچندان یافت. پیامبر خدا9 در ایام حج با گروه های مختلف مردم برای پیشبرد دعوتش صحبت می کرد. حتی قریش و مخالفان پیامبر9 نیز برای تقابل با آن حضرت در این ایام به رایزنی با زائران می پرداختند. با روی کار آمدن دولت عباسی، این دولت سعی کرد از تمام ابزارها برای بقای خود استفاده کندکه از مهم ترین آنها نهاد حج بود. عباسیان نهاد حج را به عنوان ابزار مقابله با مخالفان مذهبی و سیاسی خود به کار گرفتند و از آن برای کسب مشروعیت و وجهه مردمی، استفاده کردند. این گردهمایی بزرگ علاوه بر کارکرد های سیاسی، تبعات اقتصادی فراوانی را نیز، هم برای حکومت ها، هم برای زائران و هم برای مردم مکه در بر داشت. این مقاله بر آن است که با روش توصیفی تحلیلی به این سوال که مهم ترین کارکردهای سیاسی و اقتصادی نهاد حج برای خلافت عباسی چه بود، بپردازد.
    کلیدواژگان: حج، عباسیان، سیاسی، اقتصادی
  • مجتبی حیدری * صفحات 127-140
    هویت در اصطلاح، شامل مجموعه ای از خصوصیات جسمی، روانی و اجتماعی است که شخص را از دیگران متمایز می کند. از سوی دیگر، حج عبادتی بزرگ است که افزون بر آثار معنوی، در هویت بخشی به مسلمانان نیز تاثیر مهمی دارد. تاثیرگذاری حج بر هویت مسلمانان، عمدتا از دو جنبه است؛ هویت دینی و هویت فرهنگی. در زمینه هویت دینی، حضور در مناسک حج، پرسش های بنیادینی را برای افراد مطرح می کند و آنان را به پاسخ دادن یا یادآوری و توجه به پاسخ های آنها وامی دارد و از خواب غفلت بیدارشان می کند و بدین طریق، هویت دینی آنان را بازیابی و تثبیت می کند. همچنین انجام دادن مناسک حج، برخورداری از هویت اسلامی را به فردفرد زائران خانه خدا القا می کند و آنان را از غیر مسلمانان متمایز می سازد و بدین طریق، مسلمانان را از هویتی غیر از سایر مومنان به خداوند، برخوردار می کند. اما در زمینه هویت فرهنگی، مسلمانان با انجام دادن مناسک حج، مولفه های مهم هویت فرهنگی؛ از قبیل دین، زبان، تاریخ، و عامل روان شناختی را در وجود خود تحکیم و تثبیت می کنند و از این طریق هویت فرهنگی خود را تقویت می نمایند. تقویت هویت فرهنگی مسلمانان، تحکیم و گسترش هویت فرهنگی جامعه اسلامی را به دنبال می آورد.
    کلیدواژگان: هویت، هویت یابی، حج، جامعه اسلامی
  • هاشم اندیشه * صفحات 141-154
    بی شک نایل شدن به مقامات و مراتب والا و کسب فضایل و عنایات ویژه الهی و مشمول الطاف و رحمت خدا گردیدن، نمی تواند بی دلیل، اتفاقی و یکبارگی باشد، بلکه به طور قطع، باید عنایت و جذبه حق تعالی را هم داشته باشد. حضرت خدیجه(س) نیز از آن دست انسانها است که عنایات الهی شاملش گردیده و تا آنجا پیش رفته است که خداوند بر او سلام ویژه می فرستد! در روایت آمده است که جبرئیل نزد پیامبرخدا9 آمد و گفت: ازجانب پروردگار به خدیجه سلام برسان. حضرت فرمود: ای خدیجه، این جبرئیل است که از طرف پروردگارت سلام می رساند. خدیجه گفت: خداوند سلام است و سلام از اوست و بر جبرئیل سلام باد! در کلمات برخی از مورخان، به این جملات بر می خوریم: «کانت خدیجه إمراه عاقله شریفه مع ما اراد الله بها من الکرامه والخیر وهی یومئذ افضلهم نسبا واعظمهم شرفا واکثرهم مالا» (طبری، 1412ق، ج1، ص521). «خدیجه (س) با بزرگی و خیری که خداوند برای او اراده کرده بود، بانوی خردمند شریفی بود. او در آن دوران از برترین افراد در نسب و بزرگ ترین شخصیت در شرف و ثروت بود. ایمان حضرت خدیجه (س) به پیامبرخدا(ص) و انتخابش به عنوان همسر آینده، در کنار درایت و لطف الهی، نقش تعیین کننده ای در فضایل و مقامات او دارد. این همه تجلیل و بزرگداشت از مقام خدیجه3 ما را بر آن می دارد که اندکی درباره شخصیت وی پژوهش کنیم و شاخصه هایی را که او را به چنین مرتبه ای رسانده است، برشماریم. در این مقاله کوتاه، به شیوه کتابخانه ای، به بررسی فداکاری ها و خدمات حضرت خدیجه به اسلام پرداخته ایم.
    کلیدواژگان: پیامبرخدا، حضرت خدیجه، حضرت زهرا، روایات، الگوی زنان ایران اسلامی