فهرست مطالب

پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی - پیاپی 40 (امرداد و شهریور 1395)

پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی
پیاپی 40 (امرداد و شهریور 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/06/15
  • تعداد عناوین: 9
|
  • عبدالرزاق حسامی فر* صفحات 1-16
    یکی از جریان های فکری مهم در فلسفه علم و فلسفه تحلیلی معاصر مکتب پوزیتیویسم منطقی است و از آن جا که در آغاز به صورت حلقه ای از فیلسوفان با محوریت موریتس شلیک و بعدها کارناپ در وین شکل گرفته بود حلقه وین نیز خوانده شد. آموزه مهم این فیلسوفان اصل تحقیق پذیری، چونان ملاک معناداری و ملاک تفکیک علم از غیرعلم، بود که بر اساس آن گزاره های منطقی و ریاضی را تحلیلی و گزاره های علمی را بامعنا و گزاره های تحقیق ناپذیر را در سه حوزه مابعدالطبیعه، دین، و اخلاق بی معنا دانستند. یکی از بهترین کتاب هایی که آموزه های این مکتب با نگاهی انتقادی در آن تحلیل شده و در شمار نخستین آثاری است که به زبان فارسی در این زمینه منتشر شده کتاب پوزیتیویسم منطقی نوشته بهاء الدین خرمشاهی است. در این مقاله، پس از اشاره اجمالی به مضامین کتاب، پاره ای نکات انتقادی و اصلاحات پیش نهادی ارائه می شود.
    کلیدواژگان: پوزیتیویسم منطقی، معناداری، تحقیق پذیری، علم، مابعدالطبیعه، حلقه وین
  • سید حسین حسینی* صفحات 17-33
    در این مقاله کتاب عرفان و منطق را که برآمده از مجموعه مقالات برتراند راسل است معرفی و به اجمال نقد می کنیم. پس از معرفی کلی اثر، به امتیازها و کاستی های آن در دو بعد شکلی و محتوایی توجه و، از میان مقالات، بر مقاله «عرفان و منطق» تاکید می کنیم. راسل در این نوشته از زاویه طرح چهار مسئله به مسلک عرفا می پردازد و آن را نقد می کند. این چهار مسئله عبارت اند از: 1. اذعان به دو تمایل متفاوت در انسان برای شناختن عالم یعنی عرفان و علم؛ 2. تلاش بزرگان فلسفه برای هماهنگ کردن این دو نیاز؛ 3. مشخصه های چهارگانه فلسفه عرفانی، یعنی اعتقاد به بینش در برابر دانش استدلالی، اعتقاد به وحدت و انکار تکثر و تضاد، انکار واقعیت داری زمان و توهمی دانستن بدی؛ و 4. اشتباه عرفان در هریک از این چهار جنبه.
    در مقاله حاضر، با طرح این عناوین، آن ها را تحلیل خواهیم کرد؛ نگاه تجربه گرایی راسل سبب شده تا عرفان را از این منظر تحلیل کند و لذا اگر هم به عرفان معتقد باشد به عرفانی منطقی روی آورد.
    کلیدواژگان: کلیدواژه ها: فلسفه عرفان، برتراند راسل، نقد کتاب عرفان و منطق
  • مزدک رجبی* صفحات 35-50
    مراد فرهادپور سال هاست نظری را طرح کرده است که طرف دارانی دارد و، بنا به آن، تفکر ما ناگزیر همان ترجمه یا از سنخ ترجمه است: از دید ایشان با دو گونه ترجمه روبه روییم: ترجمه به معنای عام و ترجمه به معنای خاص. وی در مقدمه کتاب عقل افسرده و سپس در مقاله ای مفصل در جلد دوم کتاب پاره های فکر (فلسفه و سیاست) نظر خود را توضیح داده و آن را توجیه کرده است. نوشته پیش رو هم نقد آن نظر و هم فهم دیگری از نظریه هرمنیوتیک عام گادامر و نیز روان کاوی فهم لاکان است و به واسطه فهم یا تفسیری دیگرگون از این دو نظریه نظر فرهادپور را نقد می کند؛ او فهم را ترجمه می فهمد. نظر فرهادپور بر فهمی نافلسفی و سطحی از هرمنیوتیک گادامر استوار است که در این مقاله آن را روشن و نقد خواهیم کرد.
    کلیدواژگان: هرمنیوتیک، ترجمه، فهم، کنش فهم، تفکر، ترجمه
  • مرتضی شجاری* صفحات 51-68
    شرح منظومه حکمت، تالیف رضا اکبری و سیدمحمد منافیان، کتابی است که به ادعای نویسندگان آن برای آموزش حکمت متعالیه تالیف شده است. این کتاب امتیازهای زیادی دارد، اما به باور نگارنده نمی تواند کتابی آموزشی در حکمت متعالیه باشد، زیرا علاوه بر این که آموزش فلسفه صدرایی را بسیار پیچیده کرده است، اشکالات متعددی نیز دارد؛ اشکالاتی هم در روش نویسندگان و هم در درک نادرست ایشان از مسائلی مانند موضوع فلسفه، بساطت مشتق، پیشینه بحث اصالت وجود، اتصاف ماهیت به موجودیت و حتی مسئله ای مانند حمل اولی ذاتی و حمل شایع صناعی
    کلیدواژگان: حکمت متعالیه، شرح منظومه، موضوع فلسفه، بساطت مشتق، وجود، ماهیت
  • محمد جواد صافیان* صفحات 69-87
    کتاب هوسرل در متن آثارش نوشته عبدالکریم رشیدیان اثری ماندگار و در نوع خود بی نظیر در زبان فارسی درباره هوسرل است. نویسنده با تسلط بر منابع و متون هوسرل و شارحان او تلاش کرده است چکیده ای از اساسی ترین اندیشه های هوسرل و سیر تحول اندیشه او را با اتکا به متون خود هوسرل به دست دهد و خواننده را از طریق خود آثار فیلسوف با زیر و بم اندیشه او آشنا کند. این کتاب در 670 صفحه با قلمی روشن و روان نگاشته شده و صرف نظر از برخی غلط های چاپی و معادل ها ی اصطلاح های فلسفی، که جای چون و چرا دارد، در مجموع مطالعه اش به منظور غور در پدیدارشناسی هوسرل بسیار مفید و کارساز است. در بررسی کتاب امکان معرفی همه بخش های آن میسر نیست و به ذکر چکیده ای از برخی از بخش ها بسنده می شود.
    کلیدواژگان: هوسرل، رشیدیان، پدیدارشناسی، معنا، اپوخه، الگو
  • مریم صانع پور* صفحات 89-102
    در این مقاله کتاب ابن سینا و تمثیل عرفانی و گفتمان پدیدارشناسانه کربن به حکمت سینوی تحلیل و ارزیابی شده است. رویکرد پدیدارشناسانه کربن در این کتاب، برخلاف رویکردهای سوبژکتیو اکثر شرق شناسان غربی، می تواند باب گفت وگویی منصفانه را میان فرهنگ های گوناگون باز کند که این تعامل فکری فرهنگی به بارور شدن اندیشه و فرهنگ طرفین گفت وگو منجر خواهد شد. برای مثال، در این کتاب زمینه گفت وگو میان عقلانیت اشراقی شیعی و عقلانیت انتزاعی غربی فراهم و هم چنین مقایسه سنت شرقی سینوی با سنت غربی هرمسی امکان پذیر و در نتیجه تاثیر و تاثر اندیشمندان شرق و غرب بر یک دیگر از گذشته تا حال بررسی می شود. نکات دیگری که به عقیده نویسنده این مقاله از کتاب کربن برداشت می شود توجه به زمینه های گفت وگو میان اسطوره های غربی و اسطوره های شرقی است که موجب مفاهمه بیش تری میان فرهنگ های غرب و شرق می شود. یکی از نکات برجسته کتاب نگاه برون دینی هانری کربن به مسئله امامت در شیعه امامیه است که می تواند زمینه های مناسبی برای پژوهشگران شیعه فراهم کند تا در گفت وگوی میان فرهنگی درباره اعتقاداتشان به فاهمه جهانی نیز توجهی درخور داشته باشند تا معرفی صحیح آموزه های معرفتی شان امکان برداشت های غالیانه و ناصحیح را منتفی کند.
    کلیدواژگان: کلیدواژه ها: حکمت سینوی، حکمت هرمسی، عقلانیت شرقی، عقلانیت غربی، سلامان و ابسال
  • علی فتح طاهری* صفحات 103-114
    بی تردید افلاطون متفکر بزرگی است که تاثیر فراوانی بر فرهنگ و تمدن غرب و شرق داشته است. نفوذ او به حدی است که وایتهد کل تاریخ فلسفه را جز حاشیه ای بر او نمی داند. افکار وی در شکل گیری عرفان اسلامی نیز موثر افتاده و در این خصوص سخن فراوان رفته است، اما توجه به این نکته ضروری است که آشنایی ما معمولا با خود افلاطون کم تر است و بیش تر افلاطونی را می شناسیم که افلوطین و جالینوس معرفی کرده اند. کتاب بررسی تطبیقی اندیشه های افلاطون و مولوی تلاشی است در جهت نشان دادن تاثیر افلاطون در اندیشه های عرفانی مولوی شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم هجری. در این مقاله، ضمن معرفی این اثر به نکاتی انتقادی اشاره می شود که می تواند در چاپ بعدی آن موثر افتد.
    کلیدواژگان: افلاطون، مولوی، عرفان، افلوطین، عالم محسوس
  • علیرضا فخاری* صفحات 115-139
    از اولین مسائل در بهینه سازی و ارتقای سطح کیفی رشته های تحصیلی توجه به برنامه درسی و محتوای آموزشی است که در سرفصل های آن رشته نمود می یابد. رشته علوم قرآن و حدیث، به سبب ارتباط با دو منبع وحیانی، باید از جامعیت مقبولی برخوردار باشد تا بتواند در تمام عرصه های دینی حضور پویا داشته باشد. احراز این جایگاه به برنامه ریزی دقیق در حوزه آموزش و پژوهش منوط است. مقطع کارشناسی به مثابه زیرساخت یک رشته باید بتواند توانمندی های لازم را در دانشجو ایجاد کند. این مطالبه قطعا منوط به آموزش استاندارد خواهد بود. مطالعه نقادانه و آسیب شناسانه در سرفصل و برنامه آموزشی می تواند بخشی از مطلوب ما را محقق کند. انطباق نداشتن و متناسب نبودن برنامه درسی و محتوای آن با عنوان رشته، ضعف در تعیین اهداف دروس و سرفصل آن ها، ضعف در تعیین منابع، تکراری بودن بعضی مباحث، فقدان ارتباط منطقی بین دروس، خلا نگاه نظاممند در تدوین سرفصل کارشناسی در عنایت به مقاطع سه گانه، بی توجهی به مسئله ارزش یابی در سرفصل و نیز متوازن نبودن دو حوزه مطالعات قرآنی و مطالعات حدیثی از نظر درسی از جمله آسیب های جدی این برنامه درسی است.
    کلیدواژگان: برنامه درسی، سرفصل، محتوای آموزشی، رشته علوم قرآن و حدیث
  • حمیدرضا محبوبی آرانی* صفحات 141-168
    جدیدترین درآمدی که بر اندیشه ارسطو نگاشته شده است اثری است از کریستوفر شیلدز از مجموعه فیلسوفان راتلج. تلاش شیلدز در این کتاب نه بررسی کل افکار ارسطو در همه حوزه های گوناگونی است که وی در آن ها سخنی برای گفتن دارد، که نشان دادن روش و چهارچوب تبیین گرانه ارسطو و استفاده وی از روش و چهارچوب در برخی حوزه های دانش نظری، دانش عملی، و دانش آفریننده است. هدف اصلی و نهایی شیلدز نیز نشان دادن انسجام و نظاممندی فکری ارسطو است. شیلدز سعی می کند بدون وارد شدن به پس زمینه فکری و تاریخی ارسطو به گونه ای فلسفه وی را عرضه کند که گویی ما با اندیشه های متفکری امروزی روبه روییم که تلاش دارد به برخی از پرسش های ما درباره تغییر، هستی، اخلاق، و سیاست پاسخ دهد. به همین دلیل نیز آن چه بیش از همه در کتاب خودنمایی می کند ارائه نظریه های ارسطو در قالب صریح استدلالی و بررسی آن است. در این مقاله گزارشی نسبتا تفصیلی از کتاب ارائه می کنم و در ضمن این گزارش و نیز به طور خاص در بخش پایانی نقد و بررسی، مزایا و برجستگی های این اثر و نیز پاره ای از کاستی ها را ارزیابی می کنم.
    کلیدواژگان: چهارچوب تبیین گرانه علی، مقولات، تغییر، ماده، صورت باوری، متافیزیک، نفس، هنر
|
  • Abdurrazzaq Hesamifar* Pages 1-16
    Logical Positivism is one of the important schools in the philosophy of science and the contemporary analytic philosophy which was called Vienna Circle because of its origin as a circle of philosophers around Moritz Schlick at the first and then Carnap. The main doctrine of these philosophers was the principle of verification as the criterion of meaning and the demarcation between science and no science. Relying on this principle they regarded the logical and mathematical propositions as analytic and they considered scientific propositions as meaningful propositions. Moreoverthey regarded unverifiable propositions in 3 realms metaphysics, religion and ethics as meaningless propositions. Written by BahaoddinKhorammshahi,Logical Positivismis one of the best books in which the doctrinesof logical positivism were assessed by a critical view and it is one of the first books written in this field in Persian. After having a glance on the contents of the book, this article gives some critical points and some suggestions about it.
    Keywords: logical positivism, meaningfulness, verifiability, science, metaphysics, Vienna Circle
  • Mazdak Rajabi* Pages 35-50
    Abstract: Morad Farhadpour have been considering thinking as translating in modern Iran situation. He has proposed two meaning of translation: translation in general and in specific. He has explicated identity of thought and translation in his two papers by which I try to criticize the identity mentioned above. My critique is based upon his superficial and erroneous understanding of Gadamer’s Hermeneutics which I delineate and criticize it.
    Keywords: Key words: translation, Hermeneutics, understanding, understanding as proxis, thinking, translation
  • Morteza Shajari* Pages 51-68
    Sharh-e Manzume-ye Hekmat on Existance and Nothingness composited by Dr. Reza Akbari and Seyyed Mohammad Manafiyan, is book that on the base of its auther's claim have been composited for training of Transcendental Wisdom. This book in spite of very advantages in it, Can not be training book in field of Transcendental Wisdom. Because in addition to complicated the training of Sadra's philosophy, it contains numerous problems as well. The basis of this problems being in author's method and in misunderstand of issues like: subject of philosophy, derived simplicity, history of principality of existence, qualification of essence to existence and even issues like primary essential predication and common technical predication.
    Keywords: Keywords: Transcendental Wisdom, Sharh, e Manzume, subject of philosophy, derived simplicity, existence, essence
  • Ali Fath Taheri * Pages 103-114
    It goes without saying that Plato is a great thinker who has exercised a great influence on the Western and Eastern culture and civilization. His influence goes to the extent that Whitehead considers the whole philosophy of the West nothing other than a footnote on Plato's philosophy. His thoughts were effective in fashioning Islamic gnosis. In this regard a lot of comments have been made. Yet, it should be noted that our familiarity with the very Plato is not considerable; that is, we largely know Plato through Plotinus and Jalinus. The book, A Comparative Study of Plato and Rumi's Thoughts is an attempt to bring to light the impact of Plato on mystical views of Rumi, the great poet and gnostic of seventh century A.H. In this article while introducing this work, reference have been made to certain critical points which can be effective in later edition.
    Keywords: Plato, Rumi, gnosis, Plotinus, sensible world
  • Ali Reza Fakhari * Pages 115-139
    One of the issues in the way of increasing the field of study quality is curriculum development and educational content epitomized in course topics. Because of relation with two divine sources, Quran and Hadith field of study must have comprehensive acceptance to have a dynamic attendance in all of religious scopes. Achieving to this position need some inquisitives such as exact programming in both of Education and research fields. Bachelor level as a foundation of a field must be able to create necessary abilities in students. With a standard education this fact will be attainable.Critical and pathological study of course topics and education program help us to realize our goals. Lack of adaptation and appropriation of course program with course title, poor design of course objectives, course topics, resources and repetition of some topics is some of difficulties in this respect. Having no systematic view in compiling the course topics matching with third level of university (B.A, M.A, and Ph.D.), poor verification of course topics, imbalance between two fields of Quran and Hadith are counted as other difficulties in this course program.
    Keywords: course program, course topic, education content, Quran, Hadith field
  • Hamidreza Mahboobi Arani * Pages 141-168
    Christopher Shields’ Aristotle in Routledge Philosopher series is one of the most recent introductions to Aristotle’s philosophy in general. Shields’ intention in this book is not to be comprehensive in dealing with Aristotle’s views in every field. Rather, he believes that Aristotle is a highly systematic philosopher with an explanatory framework to employ in different fields of theoretical, practical and productive sciences. Hence, Shield’s main concern is first to explicate this explanatory framework and then to show how Aristotle uses it in the above mentioned sciences. Also, in each chapter Shields tries to clearly reveal how Aristotle’s metaphysics is based on his views in physics, and his views in psychology on those in physics and metaphysics, his views in ethics and politics on those in his main theoretical sciences, and finally his views in rhetoric and arts on those on both theoretical and practical science, thereby showing his system of thought. Furthermore, instead of locating Aristotle in his historical and philosophical background, Shields tries to present him from a modern perspective, justifying why Aristotle thought the way he thought about change, matter and form, substance, existence.
    Keywords: causal explanatory framework, categories, change, hylomorphism, soul, art