نشریه مطالعات منطقه ای
سال چهاردهم شماره 2 (بهار 1392)

قدرت نرم به نفوذ و تاثیر یک کشور در خارج با استفاده از ترغیب و جاذبه و نه تهدیدها و نیروی نظامی اشاره دارد. جذابیت فرهنگی، اهمیت و مقبولیت نهادهای داخلی، ارزش های دموکراتیک و درپیش گرفتن سیاست های چندجانبه، منابع اصلی قدرت نرم آمریکا را شکل می دهند. به اعتقاد کارشناسان مختلف، مهم ترین کاربرد این وجه از قدرت، افزایش مشروعیت و اصلاح چهره منفی این کشور بین کشورهای جهان می باشد. به همین علت است که امروزه قدرت نرم در سیاست خارجی آمریکا از جایگاه بسیار مهمی برخوردار بوده و یکی از دلایل اصلی حفظ برتری جهانی این کشور در معادلات بین المللی می باشد. اگرچه با پایان جنگ سرد بسیاری از اندیشمندان نئولیبرال از افزایش قدرت نرم آمریکا و شکل گرفتن نظام تک قطبی به رهبری این کشور سخن گفتند، چالش های بسیار زیاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی سبب افول قدرت نرم این کشور شده است. برهمین اساس، در مقاله حاضر، این سوال اصلی مطرح می شود که چرا قدرت نرم آمریکا در سالهای اخیر با چالش های اساسی روبه رو شده است؟ در پاسخ به این سوال می توان این فرضیه را مطرح نمود که دگرسازی هویتی و افول مشروعیت فرهنگ آمریکایی به همراه مشکلات اقتصادی، مهم ترین دلایل افول قدرت نرم آمریکا می باشد.

تروریسم یکی از تهدیدهای مهم امنیتی در سطح جهان است. یکی از گروه های تروریستی فراملی که یکی دو دهه اخیر توجه جهانیان را به خود مشغول داشته است، القاعده می باشد. برای برخورد با هر تهدید قبل از هر چیز باید به ریشه ها و عوامل پیدایش آن پرداخت. نوشتار حاضر به عنوان یک تحقیق تبیینی به دنبال ریشه یابی تروریسم ضدآمریکایی القاعده می باشد؛ به این ترتیب که نویسنده ابتدا به تشریح پدیده اسلام گرایی سیاسی برای فهم بهتر زمینه های فکری القاعده می پردازد، سپس شرایط جنگ شوروی و افغانستان را که القاعده در آن فضا موجودیت پیدا کرد، مورد بررسی قرار می دهد. مبحث بعد به تاثیرات جهانی شدن به عنوان یک عامل مورد بحث بر القاعده اختصاص یافته است و درنهایت، سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه به عنوان عامل اصلی گرایش القاعده به تروریسم ضدآمریکایی با تکیه بر اعلامیه ها، بیانیه ها و اظهارنظرهای سران القاعده مورد بررسی قرار میگیرد.

نوشتار حاضر به بررسی تحولات موجود در روابط ترکیه آمریکا در طول دهه اول هزاره سوم می پردازد. این مقاله با کنکاش سه اصل مهم روابط دوجانبه در دوران جنگ سرد؛ یعنی نقش موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتک ترکیه، همکاری در قبال حمایت خارجی و پی گیری نقش سیاسی فکری آمریکا گرایانه در سطح منطقه ای آغاز می شود. در حالی که در سال های اخیر شاهد دگردیسی هایی در مناسبات راهبردی فی مابین هستیم، به نظر می رسد رویکردهای دو طرف بر روندهای سیاست خارجی ترکیه نقش بسزایی داشته اند. نویسنده معتقد است خط مشی های ترکیه در دهه اخیر میلادی را باید از نظرگاه گسست از الگوهای جا افتاده فکری مورد ارزیابی قرار داد. در این نوشتار همچنین به سازوکار خط مشی های مستقلانه ترکیه پرداخته می شود که ویژگی بارز سیاست خارجی این کشور را در سال های اولیه دهه نخستین میلادی تشکیل می دهد. در این دوران مناسبات طرفین وارد عصر جدیدی از تنش های گسترده شده و در نهایت، تعامل و تقابل به مهم ترین خصوصیت بارز روابط ترکیه و آمریکا در حوزه ها و مناطق مختلف تبدیل می شود که در اینجا مورد ارزیابی و مباحثه قرار خواهد گرفت.

از زمانی که بحث هسته ای ایران در رسانه ها به صورت جدی مطرح شد؛ یعنی در نیمه دوم 1381 (نقطه آغاز بحران هسته ای ایران را باید 14 اوت 2012 دانست که یکی از اعضای نفوذی مجاهدین خلق به نام علیرضا جعفرزاده ادعا نمود ایران در نطنز تاسیسات غنی سازی اورانیوم و در اراک رآکتور آب سنگین ساخته است)، تا زمانی که پرونده هسته ای ایران در دستور کار شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار گرفت؛ یعنی خرداد 1382. دو حرکت موازی برای به فرجام رساندن پرونده هسته ای ایران نیز آغاز شد که هریک متاثر از آرا و دیدگاه های طرفداران خود، دارای عناصری بود: حرکت نخست که سیاسی بود، بیشتر از جانب آمریکا و انگلیس دنبال شده و همچنان استمرار دارد؛ و حرکت دوم که حقوقی و مبتنی بر رایزنی های سیاسی وطنی است، از جانب ایران و گروه نم (عدم تعهد) و تا حدود ضعیفی روسیه و چین دنبال شده و این حرکت نیز همچنان استمرار دارد. این دو حرکت در چند سال گذشته فراز و فرودهایی داشته اند، اما به نظر می رسد در حال حاضر حرکت سیاسی در حال پررنگ تر شدن است.

تحولات سوریه در سال های 2011 و2012 از جمله وقایعی است که توجه همگان را به خود جلب کرده است. حوادثی که در سوریه در حال وقوع است، چهره ای بسیار متفاوت نسبت به تحولات سایر کشورهای عربی منطقه دارد و مواضعی که کشورهای منطقه ای و بین المللی نسبت به آن اتخاذکرده اند نیز کاملا متمایز بوده است. در این بین، مواضع ایالات متحده با چهر های حقوق بشردوستانه بسیار جالب توجه است. ایالات متحده آمریکا تلاش می کند با تمام ابزارهای موجود، از جمله تجهیز مخالفان، هم سوسازی کشورهای منطقه، جنگ رسانه ای و تلاش برای تصویب قطعنامه علیه سوریه در شورای امنیت و حتی طرح حمله به آن کشور، از اوضاع به وجود آمده در سوریه بهره برداری کند. پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین چرایی سیاست ایالات متحده در سوریه طی سال های 2011 و2012 بپردازد. ایالات متحده آمریکا در پی رسیدن به اهدافی همچون برکناری رژیم بشار اسد و روی کار آوردن دولتی هم سو با غرب، شکستن محور مقاومت، کوتاه کردن دست ایران و روسیه از منطقه شامات و از همه مهم تر تامین و تضمین امنیت اسراییل بدین وادی قدم نهاده است. چارچوب نظری این مقاله موازنه تهدید است.

اغلب صحبت از این می شود که قانون انتخابات آمریکا ناعادلانه است و اصولا چرا باید تنها دو حزب در انتخابات شرکت داشته باشند، در حالی که به هیچ وجه به جزییات و دلایل این بی عدالتی اشاره ای نمی گردد و هیچ گاه به طور دقیق توضیح داده نمی شود که چرا و دقیقا به کدام دلیل این نظام انتخاباتی ناعادلانه است. موضوع انتخابات در آمریکا مانند هر موضوع دیگری دارای نکات و نقاط سیاه و سفیدی است که پیرامون آن زیاد سخن گفته و به کرات قلم فرسایی می گردد، ولی به آنچه اشاره نمی شود، نقاط خاکستری موضوع است که از نظر دور می ماند. در این مقاله قصد داریم با نگاهی دقیق و موشکافانه، به بررسی نکاتی بپردازیم که تاکنون کمتر به آن اشاره شده و از این رهگذر ناعادلانه بودن نظام انتخاباتی آمریکا را مورد بررسی قرار دهیم.

اقتصاد دو کشور ایران و عراق تحت تاثیر یک متغیر مسلط یعنی درآمدهای نفتی قرار دارد. بنابراین،هر دو سعی دارند میادین نفتی خود را توسعه داده و جایگاه خود به عنوان صادرکننده نفت خام را ارتقاء دهند. در این بین، علاوه بر حوزه های نفتی مستقل، حوزه های مشترک نفتی نیز از جایگاه مهمی برخوردارند، به طوری که هر دو کشور برداشت از این میادین را در اولویت قرار داده اند. ایران برای ساما ندهی به بخش های مختلف اقتصادی و ترمیم حوز ه های قدیمی و کسب و حفظ جایگاه خود به عنوان دومین صادرکننده نفت و عراق برای دست یابی به هدف تولید 12 میلیون بشکه ای نفت تا 2017، به برداشت از میادین مشترک نیازمندند. برداشت غیرصیانتی طرفین از این میادین در بلندمدت سبب آسیب دیدگی و برهم ریختگی توازن میادین می شود. برای جلوگیری از این آسیب ها بهترین روش برداشت هماهنگ یا مدیریت واحد مخازن مشترک است. در این بین، همکاری نفتی ایران و عراق در میادین مشترک علاوه بر ایجاد و گسترش هم گرایی، می تواند عاملی برای کاهش تنش ها و دست یابی دو دولت به اهداف تعیین شده خود باشد.

با سپری شدن بیش از 62 سال از شکل گیری رژیم صهیونیستی اسراییل، اکنون این رژیم با بحران عمده ای تحت عنوان» بحران هویت«مواجه شده است که یکی از عوامل اصلی موجودیت و بقای آن تلقی می شود. به ویژه با افزایش نارضایتی مردمی از حضور اسراییل در جهان عرب و مسلمان. بسیاری از افراد جامعه یهودی از بحران آشکار شناسایی هویت و شخصیت خود در جهان معاصر و متغیرهای آن رنج می برند. مردم این رژیم قادر به شناسایی عامل پیونددهنده خود یعنی قدس نیستند. بنابراین، نیاز ادارات سیاسی اسراییل برای متحد ساختن جامعه تفکیک شده آنها، حول نماد ی کپارچه کننده ملت اسراییل بروز می یابد. به همین جهت، در دوره اخیر شاهد افزایش چشم گیری از اقدامات یهودی سازی و تاکید بر هویت یهودی کردن شهر برای اعلام آن به عنوان پایتخت و نماد ملت اسراییل بود هایم. پافشاری اسراییل بر فلسطین، اعراب و مسلمانان برای به رسمیت شناختن این رژیم، در واقع ناشی از نگرانی آنها در خصوص شکست طرح صهیونیستی در منطقه به دلیل عوامل داخلی است. مقاله حاضر به بررسی بحران هویت در اسراییل و اقدامات آنها برای یهودی سازی قدس و چگونگی حل این مساله از طریق احیای نماد وحدت بخش ملت اسراییل (قدس) می پردازد. همچنین به اختصار واکنش رسمی فلسطین - نهضت آزادی بخش فلسطین و دولت ملی- را در خصوص این چالش ها بیان می کند.

یک کمیته عالی رتبه اسراییلی طرحی برای بهره برداری از ذخایر گاز طبیعی اسراییل ارایه کرد، اما هنوز راه حل هایی باید برای یک رشته از مشکلات فنی، تجاری و سیاسی اندیشیده شود. در اکتبر 2011، در پی کشف مقدار عظیمی از گاز طبیعی در حوالی ساحل مدیترانه ای اسراییل، نخست وزیر اسراییل، بنیامین نتانیاهو، یک کمیته وزارت داخلی را مامور تدوین سیاس ت هایی برای توسعه ذخایر جدید نمود. کمیته معروف به (زیماچ)، بعد از چیر شائول زیماچ مدیرکل وزارت آب و انرژی،پیشنهادات خود را عرضه داشت. اختیارات کمیته مورد نظر، ارایه پیشنهاداتی در تضمین امنیت انرژی اسراییل، تسهیل رقابت در شکل گیری بازار گاز داخلی، افزایش منافع محیطی ناشی از گاز طبیعی در رقابت با سایر سوخت ها، و به حداکثر رساندن منافع سیاسی و اقتصادی بود.