نشریه مطالعات منطقه ای
سال پانزدهم شماره 2 (بهار 1393)

«غرب» اصطلاحی است که همه ما بارها آن را شنیده ایم. اما آیا اساسا چنین موجودیتی با مختصاتی که در ذهن ماست، وجود دارد؟ آیا می توان کره زمین را بدین آسودگی تقسیم کرد و گروه متنوع و متفاوتی از کشورها را در یک گروه کاملا همسان قرار دارد؟ هدف اصلی این مقاله بررسی وجوه تقارب و هم سویی میان کشورهای اروپای غربی و آمریکاست، به نحوی که بتوانیم اشتراکات آنها را در زمینه تمدنی، سیاسی و تاریخی دریابیم. به نظر می رسد، تفاوت های مهمی نیز میان اروپای غربی با ایالات متحده آمریکا وجود داشته که همواره این دو قطب را اگر نه در وضعیتی تخاصمی اما در وضعیتی تنش آلود قرار داده است. این تنش ها بر پایه سه رکن یعنی رقابت غرب غرب، تفاوت در ساخت اقتصادی و تفاوت در نظام سیاسی قابل بررسی اند. تنش هایی که هرچند در برهه هایی از زمان بر پایه اتحاد برای مبارزه با فاشیسم، کمونیسم یا تروریسم به طور موقت کنار گذاشته شده اند و هم اکنون گسترش اتحادیه اروپا در پی مهار آنهاست، اما همواره در بزنگاه های تاریخی مختلف خود را آشکار ساخته و حتی در برخی موارد بازی با حاصل جمع صفر را میان کشورهای این بلوک رقم زده اند.

این مقاله با کاربست رهیافتی استوار بر جامعه شناسی سیاسی، بر آن است تا به واکاوی جایگاه طبقه کارگر در ساختار سیاسی اجتماعی اسراییل بپردازد. نوشتار حاضر با گذر از وجه اقتصادی، ضمن تبیین موقعیت طبقه کارگر در جامعه اسراییل، احزاب، اتحادیه های صنفی، سندیکاها و رهبرانی که نمایندگی آن را بر عهده دارند، به عنوان یکی از گروه های فشار برجسته، مورد بررسی قرار می دهد. همچنین تلاش می شود با ارایه طرحی کلان، نسبت ها و تعاملات میان این طبقه با نظام اجتماعی اسراییل نیز وارسی شود. برپایه داده های پژوهش، احزاب و اتحادیه های منتسب به طبقه کارگر عموما نقشی چشمگیر در اسراییل داشته اند و احزاب و گروه ها نیز در زمان های بسیج اجتماعی، به ویژه در انتخابات، کوشیده اند با طرح شعارهای مورد پسند این طبقه، رای آنان را به دست بیاورند. از دیگرسو، در اسراییل کارگران یهودی و عرب شرایط متفاوتی دارند که این وضعیت برآمده از شرایط تبعیض آمیز نهادینه شده در بافت این سامان سیاسی است.

جنگ داخلی در سوریه و ظهور داعش در غرب آسیا، از جمله اتفاقاتی است که دستگاه سیاست خارجی آمریکا را دوباره بر سر دوراهی قرار داده است. از یک سو آمریکایی ها نمی خواهند ماجرای عراق را تجربه کنند، از سوی دیگر، جنگ سوریه عملا به بن بست رسیده است. هرچند گمان می کنند به زودی اردوی تعقیب را تارومار خواهند کرد. در مقاله حاضر، کنت پولاک به رغم بعضی پیش داوری های قابل تامل، سخن جدیدی گفته است و آن عبارت است از گزینه دخالت محدود با هدف تقویت ارتش آزاد و نیروهای میانه رو و نهایتا تضعیف ارتش دمشق و اسلام گرایان رادیکال. آنچه در پی می خوانید، تفصیل مقاله این محقق ارشد در موسسه سابان است که در زمستان 2014 منتشر شده است.

با شکل گیری رژیم صهیونیستی، این رژیم همواره با تهدید هویتی و موجودیتی روبه رو بود. به همین دلیل، از راه های سیاسی و نظامی سعی درحل این بحران ها نمود، اما با گذشت حدود شش دهه از شکل گیری آن، نه تنها به موفقیتی دست نیافت، بلکه از درون جامعه خود، دچار بحران مشروعیت نیز شد و به تدریج جریانی انتقادگرا در اسراییل رشد کرد که تردید و تشکیک در اصول و اهداف صهیونیسم را وجه همت خود قرار داد. این جریان که پساصهیونیسم هم نامیده می شود، به دنبال این بود تا مشکلات مشروعیتی و هویتی رژیم صهیونیستی را در میان اعراب و جهانیان و همچنین خود یهودیان رفع کند و چهره آن را نزد افکار عمومی و همسایگان ترمیم سازد. هدف این نوشتار پاسخ به این سوال است که رژیم صهیونیستی با توجه به انتقادهایی که از مبانی فکری صهیونیسم در قرن 21 به وجود آمد، چه راه کارهایی را برای خروج از چالش های مشروعیتی و هویتی خویش مدنظر قرا داده است؟ نویسنده برای پاسخ به آن، در پی اثبات این فرضیه است که از سال 2000 به بعد، رژیم صهیونیستی برای ترمیم چهره خود به خصوص در میان اعراب و منطقه خاورمیانه و تامین مشروعیت و امنیت موجودیت خود رو به دیپلماسی علمی آورد که از راه کارهای آن، ارایه بورس های تحصیلی به اعراب، برگزاری سمینارها و همایش های مشترک با دانشمندان عرب، ارایه خدمات پزشکی و آموزشی درخاورمیانه بوده است.

رژیم صهیونیستی از زمان تشکیل، با بحران های شدیدی به لحاظ هویت سیاسی اجتماعی و مبانی ملت دولت سازی رو به رو بوده است. اساس پاگیری این سامان سیاسی، گردهمایی مهاجرینی از کشورهای گوناگون بود که حافظه و ذهنیت مشترک تاریخی چندانی برای آنان، حتی در تفسیر دین، متصور نبوده است. این موضوع شکاف های تو در تو و هم افزایی را برای آن به ارمغان آورده است. رهبران اسراییل، برای چیرگی بر این نارسایی کوشیده اند تا با بازگشت به امر سنت، از زاویه ای سیاسی ایدئولوژیک، زبان عبری مدرن را به مثابه مبنای وحدت ملی و ملی گرایی صهیونیستی خود قرار دهند. این زبان، هم نمایانگر میراث یهود و هم ابزاری کلیدی در ماندگاری این کیش است. زبانی که پس از رسیدن به مرز کهنگی، پس از دهه ها، شکلی مدرن به خود می گیرد. گونه نوشده ای که ساختاری ساختگی، و نه طبیعی، دارد. گویشور بومی ندارد و سخنورش، آن را نه از مادر که از مدرسه می آموزد. پژوهش پیش رو بر آن است با نگاهی به تاریخ تطور و کارویژه های زبان عبری مدرن، تاکید سران یهود و به ویژه صهیونیست ها بر موجودیت بخشی به آن و همچنین کنش هویت بخش، یک پارچه گر و دولت ملت ساز این زبان، به بررسی مولفه هایی بپردازد که آن را به عاملی اثرگذار در پهنه های ایدئولوژیک، اجتماعی، ملی و سیاسی تبدیل کرده اند.

جنبش حماس، همواره روایتی مردانه شده است. اما مقاله حاضر که به قلم یکی از نویسندگان گزارش معروف”توسعه انسانی اتحادیه عرب در سال 2005“نگاشته شده، نگاهی متفاوت به مساله فلسطین دارد و آن عبارت است از برجسته سازی وزن و سهم زنان در تحولات فلسطین و آینده حماس. بنابراین پرسش اصلی مقاله بدین قرار است که مشارکت سیاسی زنان در فلسطین چه تاثیری بر عمل سیاسی اجتماعی حماس به جای می گذارد. نویسنده با رجوع به منابع معتبر و متعدد بدین جمع بندی می رسد که با حضور و مشارکت فعال زنان در امور فلسطین گفتمان مسلط مردانه تعدیل و احیانا آهنگ تعارضی اجتماعی سیاسی مهار می شود. نویسنده این مقاله اشراف مناسبی بر منابع دارد و میدانی و عینی بودن مطالعاتش، داوری اش را قابل توجه می سازد.

مقاله حاضر به بررسی وضعیت آمریکا در خاورمیانه می پردازد. بعد از تحولات اواخر 2010 در این منطقه؛ یعنی به هم ریختن نظم قدیمی در منطقه، آمریکا با خاورمیانه ای جدید روبه روست. با بروز اختلافات و اتحادهایی که در بستر بهار عربی شکل گرفت، می توان گفت به نوعی آمریکا در منطقه گرفتار شده است. برنامه هسته ای ایران و نگرانی اسراییل از آن، بهار عربی و رهبری احزاب اسلامی، ازجمله روی کار آمدن مرسی و اخوان المسلمین در مصر، قیام سوریه و لیبی، مواردی هستند که روابط واشنگتن و کشورهای منطقه را در وضعیت متغیر قرار داده اند. به عبارتی، می توان گفت این تحولات نشان از محدودیت قدرت آمریکا برای نفوذ در حوادث خاورمیانه دارد. نویسنده با توجه به این حوادث، برای دستیابی به صلح در منطقه هماهنگی میان آمریکا و اسراییل در خصوص موضوعات مختلف ازجمله برنامه هسته ای ایران و همچنین حل مساله اسراییل فلسطین را ضروری می داند. در نتیجه گیری مطرح می شود که فرایند تغییر در خاورمیانه در مرحله اولیه خود قرار دارد و این در حالی است که جامعه بین الملل به دنبال پاسخ برای چگونگی مقابله با عواقب سیاسی و اقتصادی آن است. اگرچه تحولات عربی، آمریکا را در مرحله عقب نشینی تدریجی از خاورمیانه گرفتار کرده است، اما فقدان چشم اندازی برای رسیدن به موفقیت و کاهش سریع وابستگی به نفت منطقه، متحدان و تعهداتی که آمریکا دارد، باعث شده است که به راحتی نتواند از آنها دست بکشد.

تجاوز دولت و نیروهای اسراییل به حقوق فلسطینیان ساکن اسراییل و سرزمین های اشغالی فلسطین کاملا قطعی و مستند است، اما آنچه کمتر و دقیق به آن پرداخته شده، چگونگی ریشه دوانیدن نژادپرستی در اسراییل است. گستردگی نژادپرستی در اسراییل تنها به مسلمانان و مسیحیان فلسطینی ختم نمی شود، بلکه یهودیان با پس زمینه های اقلیت قومی را هم در بر می گیرد. این مقاله در پی اثبات این نکته است که چگونه و چرا»فالاشا«یهودیان اتیوپیایی که در چند عملیات انتقال دسته جمعی به اسراییل آورده شده اند خود را جزو طبقه فرودست جامعه اسراییل تصور می کنند؟ آنها نه تنها در مسکن، اشتغال، آموزش، ارتش و حتی در برگزاری رسوم مذهبی خود مورد تبعیض قرار گرفته اند، بلکه ناخواسته به عنوان پشتوانه و بهانه ای برای ساخت شهرک های غیرقانونی مورد سوءاستفاده کمپانی های یهودی قرار گرفته اند.