نشریه مطالعات منطقه ای
سال پانزدهم شماره 5 (زمستان 1393)

مفهوم جنگ مقدس و نسبت آن با الهیات یهودی بیش ازده قرن است که در کانون مباحث فلسفی و الهیات یهودی قرار دارد و از طرفی نظریه جنگ مقدس از مهم ترین مباحث فلسفه سیاسی پیرامون صلح است که توسط ابن میمون، حکیم الهی و فیلسوف قرون میانه، طرح و بسط یافت. ابن میمون جنگ را در صورتی مقدس می داند که صادرکننده جنگ دارای مشروعیت الهی بوده و هدفش از این کار اجرای عدالت و برپایی جامعه توحیدی و بازپس گیری سرزمین های از دست رفته باشد. به نظر ابن میمون، نظریه جنگ مقدس دارای سه ویژگی اساسی است که عبارتند از: اخلاق و عدالت؛ قوانین الهی (زمانی و مکانی)؛ و جامعه دینی یهودی. همین سه نکته مهم ترین دستاورد در نظریه جنگ مقدس است. ابن میمون کوشید بر اساس مباحث دینی و فلسفی تعریفی متفاوت از عدالت ارایه داده و بر اساس آن دیدگاهی متفاوت نسبت به فلاسفه گذشته خود از عدالت که صورتی زمینی داشت، بیان دارد و تفسیری روشن از جامعه معنوی و آرمان شهر خود بر اساس ادله دینی و بر اساس فلسفه فارابی ارایه نموده، نظریه جنگ مقدس را متفاوت از نظریه جنگ عادلانه بنیان گذاری کند.

مقامات اسراییلی هم چنان در پی محاصره فلسطینی ها و گذاشتن آنها در کمندهای اقتصادی، نظامی هستند. یکی از واپسین موارد این سیاست، احداث دیوار حایل می باشد ک از حیث حقوقی و بشردوستانه، تاملات زیادی را برانگیخته است. هدف از ساخت این دیوار حفظ امنیت شهروندان اسراییلی و جلوگیری از ورود مبارزان فلسطینی بیان شده بود. در همین راستا، در دسامبر 2003 مجمع عمومی به عنوان تجلی جامعه جهانی خواستار بررسی مشروعیت ساخت دیوار توسط دیوان بین الملل شد. با بررسی رای مشورتی صادره از سوی دیوان مغایرت ساخت آن با اصول مندرج در منشور ملل متحد، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه امری بدیهی به نظر می رسد. بررسی الزامات و تعهدات اسراییل، کشور های ثالث و سازمان ملل برای پایان دادن به وضعیت غیرقانونی ناشی از ساخت دیوار از مهم ترین بخش های این رای به شمار می رود؛ رایی که نقطه طلایی آن در تلقی مساله به عنوان یک امر مرتبط با صلح و امنیت بین الملل است. مقاله حاضر با نگرشی حقوقی بر اعتبار حکم دیوان بین المللی دادگستری، دستاوردهای حکم آن دادگاه (رسمیت یافتن فلسطین به عنوان یک واحد سیاسی) را به تفصیل بررسی کرده است.

جنایات پی در پی اسراییل به خصوص در جنگ 22 روزه غزه در سال 2008 از موارد مهم منازعات نابرابر بین المللی به حساب می آید. در این جنگ، اصول و قواعد حقوق بشردوستانه به طور مشهودی از سوی اسراییل زیر پا نهاده شد. متعاقب وقوع این جنگ، کمیته ای حقیقت یاب از سوی سازمان ملل برای بررسی ابعاد جنایات صورت گرفته تشکیل شد که پس از مدت ها بررسی، گزارشی مبسوط در زمینه جنایات روی داده در این جنگ ارایه داد. نکته مهم اینجاست که تاکنون مستندات و یافته های این گزارش، دستمایه دیوان بین المللی کیفری قرار نگرفته است. نویسنده مقاله در پی پاسخ به این سوال اصلی است که چگونه می توان بین گزارش کمیته حقیقت یاب سازمان ملل (گلدستون) و دیوان بین المللی کیفری ارتباط برقرار کرد؟ به تعبیر دیگر آیا اساسا مفاد و مستندات موجود در این گزارش می تواند مورد استفاده دیوان بین المللی کیفری برای محکومیت دولت مردان اسراییلی تصمیم گیرنده در جنگ غزه قرار بگیرد؟ فرضیه پژوهشگر این است که با عنایت به مفاد و بندهای مختلف گزارش کمیته حقیقت یاب به ریاست قاضی گلدستون و همچنین با عنایت به صراحت موجود در مواد هفت و هشت اساسنامه دیوان بین المللی کیفری که در آن مصادیق متعددی از جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی را جرمانگاری کرده، به نظر می رسد که دادستان دیوان می تواند به استناد مفاد موجود در گزارش گلدستون، این موضوع را در دستور کار قرار دهد.

بررسی دلایل این همه حمایت آمریکا از اسراییل یکی از موضوعات مهم در عرصه بین المللی است. اگرچه برای این حمایت دلایل مختلفی از جمله نقش راهبردی اسراییل و حفاظت منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه مطرح می شود، اما یکی از مهم ترین دلایل این حمایت به عوامل مذهبی و اصول گرایی مسیحی آمریکایی بر می گردد. از زمان کشف آمریکا و پاگذاشتن اولین مهاجران مارانو به آمریکا تا تاسیس رژیم اشغالگر اسراییل در سال1948 و بررسی روابط آمریکا و اسراییل تاثیر آموزه های توراتی بر جامعه و نخبگان آمریکا به وضوح قابل مشاهده است. اصول گرایی آمریکایی برتز برگزیده بودن قوم یهود و تاسیس اسراییل به عنوان مقدمه ظهور مسیح موعود تاکید اساسی دارد و صهیونیسم مسیحی با در اختیار داشتن رسانه ها و بهره گیری از امکانات اقتصادی و نفوذ بر سیاست مداران و تاثیر بر سیاست گذاری ها، هدایت افکار و سیاست های آمریکا در جهت حمایت همه جانبه از اسراییل را جهت می بخشد.

فهم سیاست داخلی و خارجی صهیونیست ها مستلزم اطلاع از کم و کیف آموزش و پروش حاکم بر مدارس اسراییل می باشد. مقامات رژیم اسراییل بهترین راه برای ایجاد وحدت میان یهودیان مهاجر از سرتاسر دنیا را آموزه های یهود می دانند. مذهبیون اسراییل هم، بهترین وسیله برای ترویج آموزه های خود را، مدارس و سیستم آموزشی در اسراییل می دانند. بدینترتیب مدارس صهیونیستی تبدیل شده اند به کانون پرورش فکری صهیونیستی، آموزه های نظامی، عرب ستیزی و دگرگریزی تا بدین ترتیب سربازان صهیونیستی تربیت شوند که بی چون و چرا در خدمت آرمان های صهیونیسم و درصدد بازپس گیری سرزمین موعود باشند. در مقاله پیش رو سعی شده با استفاده از نکات روان شناختی و مصادیق عینی همراه با نتایج برگرفته از آمارها و گزارشات محققان، مواد درسی و سازوکار آموزشی در نظام تربیتی صهیونیسم مورد بررسی قرار گرفته، یکی از مهم ترین دلایل دشمنی و خصومت میان آنها و اعراب ایضاح شود.

به رغم تمهیدات و اقدامات گسترده جامعه جهانی، به ویژه قدرت های بزرگ برای حفظ انحصار خود در زمینه هسته ای و جلوگیری از گسترش و اشاعه آن، گرایش به تولید این سلاح ها از سوی کشورهای دیگر همچنان از جذابیت بالایی برخوردار است. این کشش و تمایل به سلاح های هسته ای در خاورمیانه به مراتب بیشتر از سایر مناطق جهان است. خاورمیانه به دلیل وجود خطر تسلیحات هسته ای اسراییل از مناطقی به شمار می رود که همواره شاهد منازعه و بحران بوده است. اسراییل به دلیل استفاده از سیاست»ابهام هستهای«تاکنون توانسته است به برنامه تسلیحات هسته ای خود ادامه دهد و بیش از200 کلاهک هسته ای تولید کند؛ در راستای همین سیاست، اسراییل از پیوستن به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای امتناع کرده و همچنان، خارج از نظارت و بازرسی نهادهای معتبر بین المللی از جمله آژانس بین المللی انرژی اتمی فعالیت می کند. در همین راستا پرسش اصلی این نوشتار این است که تسلیحات هسته ای اسراییل چه پیامدهایی بر امنیت خاورمیانه دارد؟ فرضیه مقاله این است که تسلیحات هسته ای اسراییل و عدم پیوستن آن به پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای، پتانسیل بحران و منازعه را در منطقه خاورمیانه افزایش داده است. همچنین یافته های نوشتار حاضر از این امر حکایت دارد که استمرار برنامه هسته ای اسراییل و تلاش آن برای توسعه تسلیحات هسته ای باعث شکل گیری سیاست دومینوی هسته ای و مسابقه تسلیحاتی در سطح منطقه خواهد شد؛ این امر به ایجاد تنش و ناامنی در خاورمیانه منجر می گردد و به مثابه مانعی برای اسقرار صلح در منطقه به شمار می رود.

اکتشافات اخیر گاز طبیعی در حوالی سواحل اسراییل و قبرس به هر دو پتانسیل بالقوه ای را در راستای تبدیل شدنشان به صادرکنندگان انرژی داده است. اما این میادین عمیق زیربستر دریاها در آب هایی قرار دارند که 2000 متر عمق و صدها کیلومتر از سواحل هریک از آنها فاصله دارند. برای مشکلات فنی و سیاسی موجود، راه حل ساده و روشنی وجود ندارد. روشی که در این نوشتار نمایان می شود توسعه یک رشته از گزینه های صادرات است، دو شیوه یکی به وسیله لوله و دیگری گاز مایع طبیعی یا (LNG) و شاید به عنوان برق. همکاری میان اسراییل و قبرس احتمالا یک عنصر مهمی در بهره برداری موفقیت آمیز هریک از این دو بازیگر از ذخایر تازه کشف شده است.

جان مرشایمر، نظریه پرداز بلندآوازه روابط بین الملل است که نقد و توصیه های موثری در مورد سیاست خارجی آمریکای معاصر داشته است. او در این مقاله به آوارگی و بلاتکلیفی آمریکا برای مداخله یا تماشا اشاره می کند و با بررسی هر یک از دو گزینه مزبور، توصیه می کند که آمریکا نمی تواند تماشاگر باشد. او در این مقاله با تمرکز روی تحولات اخیر جهان عرب، تصریح می کند که آمریکایی ها وارد دوران ترس شده اند و دیگر به سیاق سالیان پیشین با اطمینان حرف نمی زنند و تصمیم قاطع می گیرند. می توان با بعضی داوری های مرشایمر همراه نبود و برداشت او را در باب دلایل و عواقب بلاتکلیفی آمریکا، تعقیب نمود.