مجله پایش
سال دوازدهم شماره 6 (پیاپی 52، آذر و دی 1392)

توسعه انسانی درک پتانسیل های انسانی است. اهداف توسعه هزاره در پی کاهش مرگ و میر مادران و افزایش سلامت آنها است. هدف از این مطالعه آگاهی از رابطه شاخص توسعه انسانی با مرگ و میر مادران بود. مطالعه حاضر به صورت توصیفی تطبیقی صورت گرفته و با استفاده از اطلاعات پایگاه های اینترنتی توسعه انسانی و سازمان بهداشت جهانی، داده های مربوط به 5 مقطع زمانی 1990، 1995، 2000، 2005، 2010 مربوط به 135 کشور جمع آوری شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. میانگین مرگ و میر مادران به ترتیب برای کشورهای آسیایی، اروپایی، آفریقایی، آمریکایی و اقیانوسیه برابر با 202، 23، 637، 134 و 12 (در100هزار تولد زنده) بود. بیشترین میزان شاخص توسعه انسانی مربوط به قاره اقیانوسیه با مقدار 0/882 و کمترین آن مربوط به قاره آفریقا با مقدار 0/430 بود. همبستگی بین شاخص توسعه انسانی و مرگ و میر مادران 0/879 – و به ترتیب میزان همبستگی مرگ و میر مادران با امید به زندگی، سرانه درآمد و سواد (تحصیلات) 0/886-، 0/515 - و 0/827 – بود (0/01>P). بین زندگی در قاره های مختلف با مرگ و میر مادران نیز رابطه معنی دار بود. شاخص توسعه انسانی یکی از بهترین شاخص های پیش بینی کننده برای میزان توسعه کشورهاست. این شاخص ارتباط نزدیکی با سلامت مادران دارد و ارتقای آن در کاهش مرگ و میر مادران موثر می باشد.

افسردگی، یکی از رایج ترین اختلالات روانی است. بر اساس مطالعه ملی بیماری ها و آسیب ها در ایران، افسردگی، سومین مشکل سلامتی کشور است. این پژوهش با استفاده از ابزارهای جستجو در پایگاه های الکترونیکی به بررسی نظام مند مطالعات انجام شده در زمینه افسردگی در ایران پرداخته است. در مجموع، 44 مقاله فارسی و 12 مقاله انگلیسی که در فاصله سال های 1379 تا 1388 در مجلات معتبر علمی پژوهشی داخلی و بین المللی منتشر شده بود، مورد مطالعه و مرور قرار گرفت.
بر اساس یافته های مطالعات فوق شیوع افسردگی در جمعیت های مختلف ایرانی از 5.69 تا 73 درصد متغیر بود. نتایج نشان داد که افسردگی در زنان و دختران بیشتر از مردان است. افسردگی در زنان حدود 1.7 برابر بیشتر از مردان بود. همچنین شیوع افسردگی در جمعیت روستایی و شهرهای کوچک به نسبت شهرهای بزرگ بیشتر بود. افراد بیوه بیشترین میزان افسردگی و بعد از آن به ترتیب افراد مطلقه، متاهل بیشترین درصد و افراد مجرد کمترین درصد افسردگی را داشتند. یافته ها همچنین نشان داد که بخش عمده ای از مطالعات مربوط به افسردگی در ایران به موضوع زنان و مسئله باروری و ناباروری اختصاص داشته است (16 مقاله از مجموع 56 مقاله). با توجه به یافته های مطالعه مروری حاضر، شیوع بالای افسردگی و بار قابل توجه که این بیماری به فرد، نظام سلامت و جامعه تحمیل می کند، اتخاذ روش های مناسب جهت شناسایی عوامل خطر، پیشگیری، درمان و مدیریت این بیماری ضروری به نظر می رسد.

خدمات ارائه شده توسط بخش های تشخیصی بیمارستان، از جمله واحدهای هزینه ای هستند که بخش عمده ای از هزینه ها را به خود اختصاص می دهند. هدف از این پژوهش تعیین بهای تمام شده خدمات رادیولوژی برای سالهای 1389 و 1390 در چهار بیمارستان عمومی آموزشی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اردبیل است. پژوهش حاضر مطالعه ای توصیفی است که به صورت مقطعی و گذشته نگر انجام گرفته است. به منظور جمع آوری داده ها با استفاده از یکسری فرم های استاندارد شده وزارت بهداشت و همچنین مشاهده اسناد و مدارک موجود در بخش ها و واحدهای اداری و پشتیبانی داده های مورد نیاز استخراج شده و با استفاده از نرم افزار Excel، قیمت تمام شده خدمات رادیولوژی با بهره گیری از روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت، طی سالهای مورد نظر محاسبه شد. بخش اعظم هزینه ها در هر چهار بیمارستان مورد مطالعه مربوط به هزینه های مستقیم بود که در میان این هزینه ها نیز هزینه های انواع فیلم های رادیولوژی و پرسنلی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده بودند. متوسط بهای تمام شده واحد خدمات رادیولوژی مورد نظر برای چهار بیمارستان امام (ره)، دکتر فاطمی، علوی و بوعلی در سال 1389 به ترتیب برابر با 102737، 90968، 96422 و 80459 ریال و در سال 1390 به ترتیب برابر با 112530، 108280، 1072422 و 10325 ریال برآورد گردید. بهای تمام شده یک واحد از خدمات رادیولوژی در این مطالعه نسبت به سایر مطالعه ها تفاوت چشمگیری را نشان داد. از دلایل این امر می توان به گذشت زمان و نیز افزایش قابل توجه نرخ تورم در بخش سلامت به ویژه پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها اشاره نمود. به نظر می رسد بار ارجاع بیماران و مشکلات مربوط به مدیریت مالی بیمارستانها از لحاظ برنامه ریزی و تخصیص منابع و ظرفیت ها، منجر به افزایش متوسط هزینه خدمات رادیولوژی در مراکز مورد مطالعه شده است. نتایج این مطالعه نشان داد که بین قیمت واقعی خدمات رادیولوژی و تعرفه های مصوب تفاوت وجود دارد، و این تفاوت با بیشتر شدن تعداد تخت های فعال و تخصصی تر شدن بیمارستان افزایش می یابد بدین منظور بیمارستانهای مذکور جهت ارائه خدمات مطلوب و رضایت بخش نیازمند ترمیم ساختار مالی و یا حتی معافیت ها و بخشودگی هایی در هزینه های خود هستند.

ارزیابی نوآوری از ابزارهای مهم در فرآیند ارتقای وضعیت نوآوری در سازمان است. از این رو در اختیار داشتن ابزار سنجش کارآمد، که هم معتبر و هم روا باشد سبب کسب اطمینان از نتیجه سنجش وضعیت نوآوری و افزایش اعتماد به یافته ها می شود. این مطالعه به منظور ترجمه و اعتبار سنجی پرسشنامه وضعیت نوآوری (Climate Innovation Questionnair)برای اولین بار در ایران انجام گردید. ابتدا با بهره گیری از نظرات 11 نفر خبره، سنجش روایی محتوا انجام شد. از آلفای کرونباخ برای ارزیابی انسجام درونی سوالات حیطه ها استفاده شد. پس از آن با انجام آزمون بازآزمون بر روی 20 نفر از کارشناسان و اعضای هیات علمی با فاصله 2 هفته انسجام درون خوشه ایی (ICC) تعیین گردید. ICC در همه حیطه های مورد بررسی به جز حیطه تیم های بین رشته ای یا بین حرفه ای، روابط در دانشگاه، رفتار شایسته با کارکنان و اعضای هیات علمی، شفافیت و صداقت، بالای 0/7 بدست آمد. شاخص آلفای کرونباخ در حیطه های چشم انداز و مقاصد راهبردی، خطرپذیری و پذیرش شکست ها، تیم های بین رشته ای یا بین حرفه ای، روابط در دانشگاه، سنجش نوآوری، شفافیت و صداقت و رفتار شایسته با کارکنان و اعضای هیات علمی اندازه قابل قبولی را نشان می داد. پرسشنامه ترجمه شده فارسی وضعیت نوآوری دارای روایی و پایایی قابل قبول بوده و استفاده از آن برای سنجش نوآوری در سازمان های ایرانی امکان پذیر است. از آنجایی که این ابزار در نقاط دیگر جهان مورد استفاده قرار می گیرد، امکان اجرای مطالعه مقایسه ای با ایران توسط این ابزار وجود دارد.

مداخلات پیشگیری کننده و شناسایی زودرس علائم افسردگی بهترین راه موثر مقابله با این عارضه بوده و آموزش اساسی ترین روش پیشگیری اولیه است، مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر برنامه آموزشی بر پیشگیری از افسردگی پس از زایمان در مادران نخست زا طراحی گردید. این مطالعه به صورت یک کارآزمایی میدانی نیمه تجربی در دو مرکز بهداشتی درمانی منتخب شهر سنندج در سال 1390 انجام شد. به منظور پیشگیری از تاثیر برنامه آموزشی بر مادران گروه کنترل، یک مرکز به طور تصادفی به گروه کنترل و دیگری به گروه مداخله اختصاص یافت. با نمونه گیری مستمر در هر مرکز 100 مادر انتخاب شدند. گروه مداخله برنامه آموزشی در خصوص افسردگی پس از زایمان طی سه جلسه 20 دقیقه ای به صورت فردی در 14-10 روز اول، 6 و نیز و 8 هفته پس از زایمان ارائه شد و همچنین کتابچه آموزشی به مادران گردید هردو هفته یک بار وضعیت مادر به صورت تلفنی بررسی شده، و نکات آموزشی یادآوری شد. گروه کنترل فقط مراقبت روتین پس از زایمان را داشتند. تاثیر برنامه با مقایسه نمرات افسردگی ادینبرو در 8 و 12 هفته بعد از زایمان در هر دو گروه سنجیده شد. مشخصات دموگرافیک و نمرات ادینبرو دو گروه قبل از مطالعه تفاوت آماری معنی دار نداشت. اجرای برنامه آموزشی موجب تفاوت آماری معنی دار در میانگین نمرات افسردگی ادینبرو گروه مداخله در 8 و 12 هفته پس از زایمان گردید. میانگین نمرات گروه کنترل، 8 و 12 هفته پس از زایمان تفاوت آماری معنی دار نداشت. نتایج نشان دهنده کاهش نمرات افسردگی ادینبرو بود اجرای این برنامه در مراقبت های پس از زایمان می تواند به عنوان یکی از راهکارهای مناسب در جهت ارتقای سلامت مادران، کاهش و پیشگیری از افسردگی در مداخلات بهداشتی کشوری مورد توجه قرار گیرد.

اختلالات خواب از شکایات شایع دوران بارداری است. این اختلالات که در نتیجه تغییرات فیزیولوژیکی، هورمونی، جسمی در حاملگی رخ می دهند از علل متفاوتی برخوردارند و می توانند. دلیل و زمینه ساز بسیاری از اختلالات قبل، حین و پس از زایمان باشد. این پژوهش با هدف تعیین میزان اختلالات خواب و عوامل موثر بر آن در سه ماهه دوم بارداری انجام شد. این پژوهش از نوع مقطعی بوده و داده های آن از 312 نفر از زنان باردار واجد شرایط ورود به مطالعه که جهت دریافت مراقبت های دوران بارداری به دو مرکز بهداشتی درمانی منتخب شهرستان ماکو وابسته به دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان غربی (ارومیه) مراجعه نموده بودند جمع آوری شد. اطلاعات با استفاده از فرمهای مشخصات فردی و پرسشنامه استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ که توسط واحدهای پژوهش تکمیل گردید، به روش نمونه گیری مستمر جمع آوری شد و برای تجزیه تحلیل داده ها از روش های آماری توصیفی و تحلیلی استفاده گردید. نتایج پژوهش نمایانگر آن بود که میانگین نمره کیفیت خواب 3/14 ± 7/78 بوده و 87/2 درصد زنان باردار از اختلالات خواب یا کیفیت پایین خواب در سه ماهه دوم رنج می بردند. از بین دلایل احتمالی این اختلالات، خوابیدن و خستگی زیاد، تکرر ادرار، استعمال سیگار در همسر زنان باردار و سطح تحصیلات با اختلالات خواب رابطه معنی دار وجود داشت. با توجه به اینکه درصد زیادی از زنان باردار از اختلالات خواب رنج می برند امید است در این دوران علاوه بر مراقبت های معمول، برنامه های مدون جهت بررسی، تشخیص و علت یابی این اختلالات انجام گیرد.

به دنبال یائسگی تغییرات متابولیک در بدن رخ می دهد که زنان یائسه را در معرض بیماری های قلبی عروقی قرار می دهد. این مطالعه به منظور مقایسه اثرات دو نوع یائسگی جراحی و طبیعی بر سندرم متابولیک و اجزای آن در دو مقطع زمانی 4-3 سال قبل و بعد از یائسگی انجام گرفت. این مطالعه یک مطالعه گذشته نگر بوده و نمونه های پژوهش از میان 5191 زنان 60-20 سال شرکت کننده در مطالعه قند و لیپید تهران، (437 زن که 373 نفر به صورت طبیعی و 64 نفر به وسیله جراحی طی پیگیری 12 سال مطالعه یائسه شده بودند)، انتخاب شدند. به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه های تکمیل شده در این طرح استفاده شد. تغییرات متابولیکی و پروفیل بیوشیمیایی این دو گروه از زنان در طی مدت پیگیری با یکدیگر مقایسه شد. در این مطالعه 9/9 درصد ز زنان در گروه یائسگی طبیعی و 15/9 درصد در گروه یائسگی ناشی از جراحی پس از یائسگی نسبت به قبل از وقوع آن مبتلا به سندرم متابولیک شدند. میانگین فشارخون سیستولیک و سطح LDL سرم در افراد یائسه طبیعی به صورت معنادار بیش از زنان یائسه جراحی بود. به نظر می رسد اختلالات متابولیکی ناشی از یائسگی در دو گروه متفاوت بوده و عامل سن از تاثیرگذارترین عوامل بر این اختلالات است. لذا باید به خصوص با افزایش سن زنان یائسه مراقبت ها مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

این مطالعه به منظور بررسی دریافت تغذیه ای کلسیم، آهن و روی و سطح سرمی این عناصر و سرب و کلسیم ادرار در نیمه اول بارداری و تاثیر آنها بر پیامدهای بارداری برای مادر و جنین و با هدف افزایش دانش موجود در زمینه نقش ریز مغذی ها در سلامت مادر و جنین طراحی گردید. این مقاله به معرفی طراحی، اهداف، روش مطالعه و ابزارهای به کار گرفته شده، می پردازد. طی یک مطالعه طولی آینده نگر، 1033 مادران باردار از زمان ورود به مطالعه تا 24 ساعت پس از زایمان تحت مراقبت و پیگیری قرار گرفتند. بین 14 تا 20 هفته بارداری (زمان ورود در مطالعه) پرسشنامه های مربوطه تکمیل شده و در همان زمان آزمایشات مربوط به اندازه گیری عناصر در خون انجام شد، همچنین کلسیم ادرار نیز در 24 تا 28 هفته بارداری اندازه گیری شد. سپس ارتباط بین پیامدهای مختلف بارداری و نتایج حاصل از بررسی سطوح عناصر و دریافت تغذیه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این ارزیابی ها در مقالات آتی ارائه خواهد شد. عوامل متعددی که مطالعه حاضر را از مطالعات گذشته متمایز می کند بحث شده و کاربرد احتمالی این نتایج برای ارایه دهندگان خدمات و پژوهشگران مطرح شد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) از شایع ترین اختلالات غدد درون ریز است که با پیامدهای متفاوت بالینی از قبیل عوارض تولید مثلی، متابولیکی و روانی و بعضی از سرطانها همراه است، اما این که ابتلا به این سندرم چگونه بر کیفیت زندگی مبتلایان تاثیر می گذارد به خوبی تشریح نشده است. هدف از این مطالعه تبیین ابعاد و مولفه های کیفیت زندگی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک است. این پژوهش بخش کیفی از یک مطالعه متوالی کیفی و کمی اکتشافی بود که با استفاده از مصاحبه های عمیق انفرادی باز و نیمه ساختار یافته، تجربیات زندگی 23 نفر از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در دامنه سنی 18 تا 40 سال را در ارتباط با کیفیت زندگی در مرکز تحقیقات غدد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران مورد بررسی قرار داد. مصاحبه ها تا اشباع داده ها ادامه یافت. مصاحبه ها با رضایت کتبی مشارکت کنندگان ضبط و پس از چند بارگوش دادن، بر روی کاغذ پیاده شد. اطلاعات به دست آمده با استفاده از تجزیه و تحلیل محتوی با روش مقایسه مداوم مورد بررسی قرار گرفت. مولفه های موثر بر کیفیت زندگی زنان مبتلا در ابعاد جسمانی شامل چاقی، پرمویی، ریزش موی سر، جوش، اختلالات قاعدگی و اختلال در سلامت عمومی، در ابعاد روانی، عاطفی، شناختی و اجتماعی شامل افسردگی، ناامیدی، ترس و اضطراب، بدخلقی، درونگرایی، اعتماد به نفس پایین، احساس خجالت و شرمندگی، احساس حقارت و خودکم بینی نسبت به همسالان، احساس غیرطبیعی بودن، احساس ضعف، مشغولیت ذهنی و کاهش تمرکز، ناتوانی در حل مساله و برنامه ریزی، انزواطلبی و گوشه گیری، ناتوانی در بیان مشکلات خود به اطرافیان، سرزنش توسط همسر به دلیل نازایی، محدودیت شرکت در مجامع عمومی، عکس العمل نامناسب و نگرش منفی جامعه نسبت به علائم سندرم و در ایفای نقش شامل ایفای نقش وابسته به جنسیت، از بین رفتن خصوصیات زنانگی و ظهور خصوصیات مردانگی و اختلال در رابطه زناشویی بود. با توجه به نتایج این مطالعه، بیماران مبتلا به PCOS نیاز به حمایت ویژه سیستم خدمات بهداشتی و درمانی در ابعاد مختلف را دارند تا با تغییر در شیوه زندگی خود قادر به ارتقاء مدیریت بیماری خود شوند. این زنان باید به طور منظم جهت دریافت مراقبت های بهینه و پاسخگویی به نیازها و انتظارات مورد ارزیابی قرار گیرند.

هدف از مطالعه توصیفی تحلیلی پیش رو تعیین کیفیت زندگی پرستاران شاغل در دانشگاه های علوم پزشکی استان زنجان وعوامل موثر بر آن بود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش گونه فارسی ابزار SF-36 و اطلاعات مربوط به ویژگی های فردی و شغلی بود که توسط 241 نفر از پرستاران تکمیل شد. روش نمونه گیری به صورت طبقه ای چند مرحله ای، و متناسب با اندازه جمعیت مورد استفاده واقع شد. اطلاعات به وسیله SPSS نسخه 16/0و با آزمون های آماری متناسب تجزیه و تحلیل شد. پرستاران مورد مطالعه در رده سنی 50-22 سال قرار داشتند. یافته ها نشان داد که پرستاران مرد مورد مطالعه در کلیه ابعاد به استثنای محدودیت در ایفای نقش به دلیل مشکلات جسمی، دارای وضعیت بهتری نسبت به زنان بودند. نتایج موید تاثیر شغل پرستاری بر کیفیت زندگی پرستاران بود. به نظر می رسد بسترسازی مشارکت های اجتماعی، برنامه ریزی در جهت رفاه بیش تر پرستاران و تعدیل حجم وساعات کاری می تواند زمینه ساز ارتقای کیفیت زندگی پرستاران باشد.

دیابت، بیماری مزمن و ناتوان کننده ای همانند سایر بیماری های مزمن بوده، و مراقبت مناسب از خود، موجب ارتقای سطح زندگی افراد مبتلا به دیابت، جلوگیری از شدت یافتن بیماری و کاهش عوارض ناشی از این بیماری خواهد شد. درک بیمار از کارآمد بودن خویش در انجام خودمراقبتی، یکی از مهم ترین عوامل موثر بر موفقیت او در اجرای این امر است. مطالعه کیفی کمی حاضر با هدف طراحی روانسنجی خودکارآمدی درک شده بیماران 30 تا 60 سال مبتلا به دیابت نوع 2 در سال های 90-88 در شهر تهران به اجرا درآمد. بخش کیفی مطالعه جهت طراحی گویه های پرسشنامه انجام گردید و ماحصل آن یک پرسشنامه 21 گویه ای بود. تعداد گویه ها پس از بررسی روایی صوری و محتوایی به 18 مورد تقلیل یافته و در تحلیل عاملی اکتشافی با حذف یک گویه از حیطه تغذیه، درصد واریانس بیان شده معادل 67/4 بود. تحلیل عاملی تاییدی، برازش مناسب داده ها را نشان داد. در بررسی پایایی، ضریب آلفای کرونباخ (0/85=α)، بر همسانی درونی مناسب ابزار دلالت داشته و بازآزمایی ابزار با فاصله 2 هفته، ثبات قابل قبول ابزار را نشان داد (0/81=ICC). پرسشنامه نهایی با 17 گویه در 5 حیطه (تغذیه، فعالیت بدنی، خودپایشی قند خون، مراقبت از پا و استعمال دخانیات) شکل گرفت. تحلیل داده های مطالعه نشان داد که ابزار طراحی شده، وسیله ای عینی و ساده برای ارزیابی خودکارآمدی درک شده بیماران میانسال مبتلا به دیابت نوع2 برای مراقبت از خود است.

تماشای برنامه های تلویزیون، بازی های رایانه ای و ویدئویی به عنوان «فعالیت نشسته» از رفتارهای ناسالم نوپدید است که در بین نوجوانان شیوع جهانی دارد.
به منظور شناسایی پیش بینی کننده های رفتارهای نشسته نوجوانان، مطالعه توصیفی، تحلیلی با استفاده از پرسشنامه یادآمد فعالیت بدنی ویژه نوجوانان، همراه با پرسشنامه اطلاعات جمعیتی، درک حمایت خانواده، وخودکارآمدی، به صورت خودایفا دربین نوجوانان دانش آموزان درشهر تبریز سال تحصیلی 1390-1389 انجام شد.
در مجموع، 402 نوجوان، 51.5 درصد دختر با میانگین سنی 12.93 (انحراف معیار 0.49) شرکت داشتند. میانگین مدت رفتارهای نشسته نوجوانان 193.55 (انحراف معیار99.15)، دختران170.25 (انحراف معیار89.20) و پسران 218.25 (انحراف معیار103.34) دقیقه در روز بود. اجرای تحلیل رگرسیون لوجستیک نشان داد: جنس پسر (نسبت شانس= 3.01 با 95% فاصله اطمینان=4.64-1.64، 0.001>P)، اشتغال مادر (نسبت شانس=2.36 با 95% فاصله اطمینان4.67-1.19 0.013=P) و خودکارآمدی (نسبت شانس=1.10 با %95 فاصله اطمینان= 0.99-0.94، 0.006=P) با رفتارهای نشسته بیش از 120 دقیقه در روز، رابطه معنی دار دارند.
جنس پسر، اشتغال مادر و خودکارآمدی، پیش بینی کننده های موثر بر رفتارهای نشسته نوجوانان بود. انس با تلویزیون، بازی های رایانه ای و ویدئویی مستقل از سطوح فعالیت بدنی نوجوان یک مشکل روانی محیطی تشخیص داده شد. کاهش رفتارهای نشسته، راهکارهای خاص نیاز دارد که باید مستقل از سطوح فعالیت بدنی متوسط و شدید نوجوانان طراحی و اجرا شود.