فهرست مطالب

تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی - پیاپی 3-4 (بهار و تابستان 1383)

فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی
پیاپی 3-4 (بهار و تابستان 1383)

  • تاریخ انتشار: 1383/10/11
  • تعداد عناوین: 8
|
  • علی نصیری، فرج الله محمودی، جمشید عیوضی، مجتبی یمانی صفحه 11
    هیدروگراف واحد یک روش معمول و بسیاررایج در پیش بینی دبی سیلاب ها از داده های اندازه گیری شده می باشد. در حوضه های فاقد داده های پایه امکان تهیه هیدروگراف واحد با استفاده از روش های تحلیل روان آب و - بارش وجود ندارد. استفاده از داده های ژئومورفولوژی و تهیه هیدروگراف واحد ژئومورفولوژی (GIUH) راه حلی برای مشکل حوضه های یاد شده می باشد. معادله GIUH براساس آنالیز شبکه هیدروگرافی مبتنی بر تجزیه و تحلیل های زنجیره مارکوف برای حوضه (رتبه چهار) امامه استخراج گردیده است، و نتایج رضایت بخش از آن به دست آمد. در این مقاله به تحلیل کمی روابط پارامترهای ژئومورفولوژی و هیدرودینامیکی در مدل سازی برآورد سیل پرداخته شده است، و روابط روان آب - بارش بر اساس تئوری ها و داده های ژئومورفولوژیکی موردتجزیه تحلیل قرارگرفته اند. کاربرد مدل GIUH در مدیریت سیلاب حوضه ها به ویژه حوضه های فاقد ایستگاه اندازه گیری، حائزاهمیت می باشد.
    کلیدواژگان: هیدروگراف واحد، سیلاب، ژئومورفومتری، حوضه امامه
  • حمید عبادی، علیرضا وفایی نژاد، روزبه شاد صفحه 31
    امروزه به کارگیری سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) به عنوان ابزاری قوی برای کمک به برنامه ریزی و مدیریت بهینه رونق بسیاری یافته است.GISهایی که امروزه فراگیر شده اند اغلب در محیط ایستا عمل می کنند، در حالی که اکثر پدیده های اطراف ما متحرک و با گذشت زمان درحال تغییر هستند. بنابراین ما باید به نحوی این تغییرات را به GIS اعمال نماییم که این موضوع ما را به سمت یک سیستم اطلاعات جغرافیایی پویا رهنمون خواهد نمود. در یک GIS پویا می بایست تغییرات همزمان با وقوع به نحوی در سیستم منعکس شوند. به عبارت دیگر تغییرات می بایست به صورت خودکار به مدل مربوطه در GIS انتقال داده شده و مدل مذکور بازنگری شود و بر اساس این مدل بازنگری شده تجزیه و تحلیل لازم انجام گیرد. طراحی و پیاده سازی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی پویا با نام DGIS که از واردکردن لحظه ای داده های GPS در محیط GIS بدست می آید و انجام یک سری مدل سازی بلادرنگ با تاکید بر آنالیز انتخاب مسیر بهینه هدف اصلی این تحقیق می باشد. به این منظور و برای تهیه DGIS، در ابتدا اطلاعات مکانی و توصیفی موردنیاز آماده سازی گردید و تصحیحات و پردازش های اولیه روی آن ها انجام شد، در ادامه خروجی یک سیستم ردیابی آنی وسایل متحرک به نام OZTRAK با استفاده از محیط VisualBasic دریافت گردید و پس از آن نرم افزار DGIS طراحی و پیاده سازی شد که طی آن علاوه بر ابزار ویرایشی، کارتوگرافی و تناظریابی نقشه ای (MapMatching) انجام مسیریابی پویا براساس کمترین فاصله و زمان ممکن بین دونقطه با استفاده از الگوریتم Dijkstra مدنظر قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: سیستم اطلاعات جغرافیایی، سیستم موقعیت یاب جهانی، سیستم اطلاعات جغرافیایی پویا، تابع مسافت، زمان
  • منوچهر فرج زاده، عبدالله نصرتی صفحه 49
    از مهم ترین مسائلی که در مدیریت آبخیزداری حوضه های آبریز مطرح است محاسبه میزان شدت سیل خیزی زیر حوضه ها می باشد. این مطالعه در تعیین اولویت اقدامات آبخیزداری نقش اساسی دارد. به طور یقین شناسایی عوامل موثر در میزان شدت سیل خیزی می تواند در برآورد شدت سیل خیزی حوضه های فاقد آمار هیدرومتری نیز بسیارکارآمد باشد. هدف مقاله حاضر شناسایی عوامل موثر در شدت سیل خیزی حوضه های آبریز گاوه رود در غرب کشور بوده است. نتیجه حاصل از تعیین حساسیت سیل خیزی در پهنه بندی زیر حوضه های مورداستفاده قرار می گرفته و هریک از آن ها از نظر قابلیت تولید رواناب طبقه بندی شده اند. برای داده های موردنیاز این تحقیق علاوه بر تهیه داده های موجود از روش های سنجش از دور برای تولید نقشه شاخص پوشش گیاهی استفاده شده است. پس از تهیه اطلاعات و تزریق آن ها به کامپیوتر از روش های مختلف تحلیل GIS برای اخذ نتایج استفاده شده است.
    کلیدواژگان: سیل خیزی، سیستم اطلاعات جغرافیایی - آبخیزداری، گاوه رود
  • محمدرضا رضوانی صفحه 59
    در فرایند برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی، سنجش و تحلیل تفاوت های مکانی در ابعاد مختلف توسعه روستایی اهمیت زیادی داشته و برنامه ریزان را در تهیه طرح های هماهنگ و یک پارچه توسعه یاری می رساند. در این مقاله با استفاده از27شاخص و بهره گیری از «شاخص توسعه یافتگی موریس»، ابتدا سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی استان زنجان در سطح دهستان در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین گردیده و سپس تفاوت های مکانی در توسعه آن ها موردتحلیل قرار گرفته است. نتایج مطالعات نشان دهنده تفاوت زیاد بین نواحی روستایی از لحاظ درجه توسعه یافتگی است. دهستان های توسعه یافته و در حال توسعه عمدتا در شرق و دهستان های کمتر توسعه نیافته بیشتر در شمال، جنوب و غرب استان قرار دارند. همچنین بین ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی توسعه در نواحی روستایی هماهنگی لازم وجود ندارد. سطوح توسعه یافتگی دهستان ها با متغیرهای فاصله از محور توسعه استان، فاصله از مرکز شهرستان، نرخ باسوادی، نسبت اشتغال درفعالیت های غیرکشاورزی و رشدجمعیت همبستگی معناداری دارد. این تفاوت ها بیشتر با نظریه مرکز پیرامون قابل توجیه است. در راستای توسعه یک پارچه و موزون نواحی روستایی، تمرکززدایی در توسعه استان از طریق ایجاد کانون ها و محورهای جدید توسعه، ایجاد و تقویت شهرهای کوچک و مراکز روستایی، ایجاد شهرک ها و نواحی صنعتی در نواحی روستایی کمتر توسعه یافته و محروم ضروری می باشد.
    کلیدواژگان: توسعه روستایی، تفاوت های مکانی، شاخص های توسعه، شاخص موریس، استان زنجان
  • محمدرضا مباشری، حسن خاوریان صفحه 83
    تعیین میزان تبخیر و تعرق در پهنه های وسیع و با فاصله زمانی مناسب، ابزاری کارا در امر مدیریت بهینه منابع آب، مدیریت کشاورزی در تعیین کشت بهینه برای مناطق مختلف و مطالعات اقلیم است. برآورد میزان تبخیر و تعرق (Evapo-Transpiration ET) با استفاده از لایسیمتر برای مناطق وسیع، بسیارپرهزینه و وقت گیر است. از طرف دیگر، تعیین نظری (ET) با استفاده از روش هائی همچون همبستگی ادی (Eddy Correlation) و نسبت باون (Bowen Ratio) خطاهائی اجتناب ناپذیر ناشی از به کارگیری پارامترهای هواشناسی را به همراه دارد. این محدودیت ها باعث توسعه استفاده از داده های سنجش از دور جهت برآورد میزان تبخیر و تعرق در نواحی وسیع و با قدرت تفکیک زمانی مطلوبی شده است. تاکنون در ایران مطالعه جامعی در رابطه با استفاده از سنجش از دور برای برآورد (ET) انجام نشده و یا حداقل کارهای احتمالی انجام شده، چاپ و منتشر نشده است. البته، درحد ارتباط تبخیر وتعرق با NDVI یا نظایر آن مطالعاتی صورت گرفته که اندازه گیری های همزمان میدانی را برای تائید به همراه نداشته است. در این پژوهش سعی شده است که علاوه بر معرفی چندین روش جهت برآورد تبخیر و تعرق با استفاده از تصاویر ماهواره ای، مشکلات اصلی الگوریتم های موجود برای استفاده در ایران را تبیین نموده و راهکارهای رفع و یا کاهش آن ها را موردبحث و بررسی قرار دهیم.
    کلیدواژگان: تبخیر و تعرق، سنجش از دور، مدیریت آب، مدیریت کشاورزی، منابع آب
  • علی اصغر آل شیخ، مجید همراه، حسین هلالی، علی فاتحی صفحه 99
    بهره برداری از منابع آب اعم از سطحی و زیرزمینی مستلزم شناخت رفتار و مقدار هر کدام از منابع است تا با استفاد بهینه از این منابع، حداقل خسارت به محیط زیست و مخازن این آب ها وارد گردد. در حال حاضر تعداد زیادی از دشت های کشورمان، دشت ممنوعه اعلام شده و برداشت بیشتر از سفره های آب زیرزمینی امکان پذیر نمی باشد و بعضی سفره ها نیز در حال تخریب و نابودی است. رفع این معضلات، مستلزم تهیه بیلان منابع آب است تا با شناخت کمی آب بتوان در جهت توسعه پایدار، برنامه ریزی نمود. محاسبه عوامل بیلان نیازمند آمار و اطلاعات هواشناسی، هیدرولوژی و هیدروژئولوژی است که پس از تجزیه و تحلیل، نقشه ها و اطلاعات مکانی موردنیاز به دست می آید. در این تحقیق بیلان هیدرولوژیکی محاسبه و سپس بیلان آب زیرزمینی به دلیل تنوع و کاربرد بیشتر آن در کارهای اجرایی، در سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه گردیده است. در انتها نتایج محاسبات عوامل مختلف بیلان در سیستم اطلاعات جغرافیایی ارائه شده است. با استفاده از نقشه بیلان تهیه شده در محیط GIS، نقاط بحرانی برداشت بی رویه از آب زیرزمینی مشخص شد. از این رو می توان از واردآمدن خسارت به سفره های آب زیرزمینی جلوگیری نمود. همچنین دبی مجاز بهره برداری از سفره در هر نقطه از دشت و فاصله چاه های جدید از منابع موجود محاسبه و ارائه گردید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که بیشتر مناطق دشت تالش فاقد محدودیت برداشت بوده و توسعه بهره برداری در آن توصیه می گردد. لازم به ذکر است که به دلیل مجاورت دشت فوق با دریای خزر محدودیت برداشت به دلیل نفوذ آب شور دریا در بعضی نقاط وجود دارد.
    کلیدواژگان: سیستم اطلاعات جغرافیایی، بیلان، منابع آب زیرزمینی، دشت تالش
  • جعفر جوان، مهدی سقایی صفحه 123
    در جهان معاصر رویکرد به گذارهای اقتصادی پیرامون قانون کالایی ارزش به قانون ساختاری ارزش، برای گردش گری در روندی از سرمایه داری سازمان نایافته این فرصت را مهیا نموده که در دستیابی به فضاهای درون متنی در شناسایی پتانسیل های بهره برداری گردش گری و با تجدید ساختاری در روند گردش گرپذیری، رویکردی رابه تسخیر فضاهای متفاوت شکل دهد. در این میان رویکرد فضایی به گردش گری بازتابنده الگوها و گونه هایی از جریان گردش گری می باشد که میل به تقاضای برآورد آن ها بین گردش گران فزونی گرفته است. از این رو پردازش این رویکرد گردش گری در فضاهای متنی و فرامتنی ضروری گردیده است تا از یک سو برآورد توسعه در فضاها انجام گرفته و از دیگرسو، سودمندی و ناسودمندی آن برای ساکنان محلی بازشناخته شود. در این مقاله گردش گری کشاورزی به عنوان یک گونه از گردش گری در الگوی فضایی گردش گری روستایی و آثار مختلف آن موردبررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: کشاورزی، توریست، فضای متنی و فرامتنی، توسعه توریست کشاورزی
  • زهرا حجازی زاده، ابراهیم فتاحی صفحه 147
    بیشتر شاخص های خشک سالی در تعیین زمان شروع، خاتمه و تنش تجمعی خشک سالی به اندازه کافی دقیق نیستند، به علاوه اثرات تخریبی روان آب و تبخیر و تعرق را که با زمان افزایش می یابد، تعیین نمی کنند، همچنین بیش تر آن ها در تعیین و بررسی پایش خشک سالی ها محدودیت دارند، زیرا بر اساس گام زمانی ماهانه و سالانه طراحی شده اند، و در نهایت در تعیین اثرات خشک سالی بر روی منابع آب سطحی و زیرزمینی ناتوانند. در شاخص جدید (شاخص بارش موثر) کاستی های پایش خشک سالی برطرف شده است. در این شاخص مقیاس زمانی روزانه جایگزین مقیاس های ماهانه و سالانه شده است. در این روش سه شاخص آماری که بارش موثر را تعیین می کند، به کار رفته است. اولین شاخص، میانگین بارش موثر روزانه است؛ این شاخص خصوصیات اقلیمی بارش یک ایستگاه و یا یک ناحیه را نشان می دهد. شاخص دوم انحراف بارش موثر را از میانگین بارش موثر بیان می کند و شاخص سوم مقدار استاندارد شده انحراف از میانگین بارش موثر می باشد. با کمک این سه شاخص آماری تاریخ شروع، خاتمه و تداوم خشک سالی ها مشخص شد. در نهایت چهار شاخص دیگر که بیانگر کمیت شدت خشک سالی است نیز بررسی شد، که شامل 1- شاخص توالی منفی های استاندارد شده بارش موثر، که بیانگر تداوم و شدت تاثیر کمبود بارش است. 2- شاخص کمبود بارش تجمعی که بیانگر انحراف بارش از نرمال در طول مدت تعریف شده می باشد. 3- شاخص مقدار بارش مورد نیاز برای برگشت به حالت نرمال و 4- شاخص خشک سالی موثر می باشد. در مطالعه حاضر از شاخص جدید بارش موثر برای پایش و ارزیابی خشک سالی های ایستگاه شهرکرد استفاده شد. برنامه ای تحت عنوان EP برای محاسبه دقیق تر و سریعتر شاخص بارش موثر نوشته شد. داده های بارندگی روزانه ایستگاه شهرکرد طی دوره آماری 2001 - 1980 تحلیل شد و چون حجم خروجی زیاد بود تنها نتایج سال 2001 در مقاله حاضر منعکس گردید.
    کلیدواژگان: شدت خشک سالی، مدت خشک سالی، ضریب موثر، بارندگی، پایش خشک سالی، شهرکرد
|
  • F. Mahmodi, J. Eivazi, M. Yamani, A. Nasiri Page 11
    Unit Hydrograph is the widely used method for flood estimation use rain-runoff data of the known storm in the basin. Cannot Derive of unit hydrograph using the above mentioned method for flood predicting in the Un-gauge catchments. Geomorphologic instantaneous unit Hydrograph (GIUH) with application of the geomorphologic Data is a major concern solution for this basin. The equations for GIUH of 4th order stream of Amameh basin were derive based on the drainage network analysis of the Markov Chain theory application. This paper quantitatively analysis the relationships of geomorphology / hydrology parameters for flood estimation in the Amameh basin. This network analysis and application of the GIUH method play important role in flood management program especially in the Un-gauged catchments. Results from the GIUH approach were compared with the observed events.
  • H. Ebadi, A. Vafaeinezhad, R. Shad Page 31
    Nowadays, applications of Geographic Information systems in various government and private sectors have increased due to the fact that these systems provide effective tools for optimum management of respective organizations. In order to have a reliable GIS, information in the system should be regularly updated. Otherwise, any analysis based on old information would be misleading. Dynamic GIS is a system that allows the changes in time for various features and objects be considered to update the system in real-time. An example of such a system is integration of Automatic Vehicle Location and Navigation System (AVLNS) with GIS. In This system, GPS provides real-time positioning information of a moving vehicle which can be directly sent to the control center via a communication link and based on these information, GIS Database is updated. This paper describes design and implementation aspects of a Dynamic GIS with emphasis on route finding based on minimum time and distance algorithms.To carry out this research, special and attribute information of study area were prepared and edited for DGIS. Secondly, Output of a AVLNS (OZTRAK) was received and entered into DGIS using VB environment. Based on analysis capabilities of DGIS, the closest junction with respect to the vehicle position is found and from this junction the next shortest path to the final destination will be determined based on shortest time-distance functions (i.e., Dijkstra algorithm). Then, a message containing new path for the vehicle is sent to the driver for changing his/her route.
  • M. Farajzadeh, A. Nosrati Page 49
    One of the most important problems in drainage basins management is the calculation of flood intensity in sub basins. Certainly recognition of effective factors in flood intensity rate can be efficient to estimate of this factor in basin without hydrometric station. The object of this paper is the recognition of effective factors in flood intensity of Gavehrood basins in the west of Iran. The result of this research used to flood intensity zoning to sub basins and each of them classified in runoff potential categories. To preparing of needed data for this research has been used remote sensing technique to provide vegetation index map. After the providing needed information and fed to computer, using different method of GIS extract the result.
  • M. Rezvani Page 59
    In process of rural development and planning, the measurement and analysis of location disparities in rural development is very important, and is guiding the planners for preparing of integrated development project and plans. In this paper using 27 indicators and applying the Morits’s Index, is measured the developing levels of rural areas in Zanjan province in economic, social, and physical matters, and then is analyzed the location disparities in rural development. The results of studies indicate high disparities in development of rural areas. The developed and developing rural areas is located mainly in the province east, while the undeveloped and less developed areas is located in the east, south and north. The development levels of rural areas have meaningful correlation with variables of the distance from development pivots and counties centers, literacy rate, employment proportion in confirm activities and population growth rate. These disparities can be explained with core-periphery theory. For the integrated development of rural areas, the decentralization in development of the Zanjan province is necessary by establishment of the development pivots, the creation and support of the town, rural centers and industrial zones in less developed rural areas.
  • M. Mobasheri, H. Khavarian Page 83
    Determination of Evapo-Transpiration (ET) in the vast area with a suitable temporal resolution is a powerful instrument in the optimum management of water resources, agricultural management in determination of the optimum cultivation for different region and for climate studies. Measurement of ET in the vast area using Lypsimeters, is very costly and time consuming. On the other hand, error in determination of ET by theoretical dilemmas such as Eddy Correlation or between ratio due to the need in using meteorological parameters are inevitable. These limitations resulted in the use of remote sensing data in determination of ET in the vast area with a suitable temporal resolution to be improved. Until now, a comprehensive study regarding remote sensing of ET in Iran either has not been implemented or is not published. Of course, occasionally some study in the possible relation between ET and parameters such as NDVI has been carried out but no simultaneous filed data to confirm such relation has been gathered.In this study we tried to introduce several methods in ET assessment using satellite images. In addition, the main difficulties in deploying the available algorithms and ways of their mitigation have been discussed.
  • A. Alesheikh, M. Hamrah, H. Helali, A. Fatehi Page 99
    To optimize the use of water resources, the amount of available surface and underground water must be known. The optimization process affects the environment and may damage water stores, if it was not done with due consideration. Currently, many of Iranian plains are prohibited from ground water use, and some of the lands have already been damaged.To determine water resources scientifically, current water budget must be known. Statistical, hydrological, and hydro geological information must be gathered, and analyzed to determine the water budget. Underground water budget is used more frequently in Iran, as such, in this paper, hydrological budget has been computed, and then, underground water budget has been calculated and delivered in Geographic Information System (GIS) environment. The results have then been presented in a hard copy map. Using water budget information, critical points have been estimated, such that the damage to the underground aquifer is minimized. Permissible water extraction area, and the suitable well distances are also depicted. According to the results of this research, most of Talesh plain can be used for water revenue.
  • J. Javan, M. Saghaee Page 123
    In current world, moving towards tourism economic characteristics around value product law to value structure law, has given the opportunities to aim to inter-spatial potentials of different spaces. Among all, spatial approach to tourism reflects patterns and different kinds of tourism. However, in this paper Agro-tourism is a sample at a type of tourism in spatial pattern of rural tourism and its different effects will be examined.
  • Z. Hejazizadeh, E. Fatahi Page 147
    Most of the drought indices are not enough in detecting the onset, end and accumulating stress of drought, and they do not effectively take into account the aggravating effects of runoff and evapo-transpiration, which build up with time, also most of them have a limited in monitoring ongoing drought because they are based on a monthly time step, and finally this drought Indies fail to differentiate the effects of drought on surfaced and sub-surface water supply. In the new index is proposed to solve these weaknesses. In the new index daily rather than monthly. Time steps are used. In this method used or the three statistical indices in order determined precipitation (EP). The first index is day’s mean off effective precipitation. This index shows climatological characteristics of precipitation for a station or area. The second index is the deviation of effective precipitation from mean off effective precipitation and the third index is the standardized value of deviation of effective precipitation. By using these three indices the onset and ending drought period is recognized. Finally four additional indices that show drought severity are calculated. Which contain: 1- consecutive days of negative, which show duration and severity the deficit of precipitation. 2- Accumulated precipitation deficit, which shows the precipitation departure from the normal during a defined period. 3-Precipitation for the return to normal and 4- effective drought index. In this study used a new index effective precipitation for drought monitoring in the shahrekord station. In order to fast and accurately writing program EP. In this study analysis daily precipitation shahrekord station for 1980-2001 periods and only in this paper result shows 2001 year.