نشریه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)
پیاپی 5 (پاییز 1385)

زیباترین مظهر محبت ممدوح، عشق الهی است که در بطن تمام آیه های قرآن کریم و در ظاهر برخی آیاتش آن را می توان به وضوح مشاهده نمود: «والذین امنوا اشد حبا لله» و علاوه بر آن راه های رسیدن به این عشق را نیز می نمایاند. عترت طاهره (علیهم السلام) که تالی تلو قرآن کریم اند، همان مسیر را در هدایت بشر به سوی محبت حق می پیمایند. این اجمال، خوشه چین آیات قرآن و روایات اهل بیت در «محبت الهی و راه رسیدن به آن» است.

مقدمه این مقاله اشاره ای است به جایگاه و منزلت آل محمد (ص) و ائمه اثنی عشر (ع) نزداهل سنت و بحث در مورد امام زینالعابدین (ع) که از القاب آن حضرت آغاز می شود و همچنین کنیه ایشان که در این بخش مشهورترین القاب آن حضرت از کتب اهل سنت نقل شده و اختلافات در مورد کنیه ایشان بیان شده است. در بخش مربوط، به پدر ومادر امام سجاد (ع) ضمن بیان احادیثی در فضیلت امام حسین (ع) از کتب معتبر اهل سنت به بحث در مورد مادر آن حضرت وانتساب امام سجاد (ع) به پادشاهان ساسانی از طرف مادراقدام شده است. همچنین ضمن نقل آرای نویسندگان متقدم و متاخر اهل سنت در مورد مادر آن حضرت، از دیدگاه دو دانشمند معاصر شیعه، استاد شهید مرتضی مطهری و دکتر سید جعفر شهیدی استفاده شده است. در بخش بعدی که مربوط است به تاریخ و محل ولادت امام سجاد (ع) به نظر علمای شیعه و سنی اشاره شده و سپس نظر دکتر سید جعفر شهیدی که معارض با نظر مورخان و محدثان است، ذکر و سپس به نقد آن اقدام شده است. اختلاف اقوال در مورد تاریخ وفات امام سجاد (ع) موضوع دیگری است که در این مقاله به آن پرداخته شده است. سپس از مسائلی چون کنیه و القاب، پدر و مادر، تاریخ و محل ولادت، تاریخ و محل دفن امام سجاد (ع)، به جستجو در مورد فضائل ومناقب آن حضرت و پرتوهایی از سیمای تابناک ایشان در کتب متقدم ومتاخر اهل سنت پرداختم که حاصل آن بخشی از مقاله حاضر است. بخش پایانی این مقاله در مورد توجه اهل سنت به ادعیه امام سجاد (ع) و نقل ادعیه ای از آن حضرت ازکتب اهل سنت است.

دقت نظر و درایت علمای مذاهب اسلامی مبنی بر درک ضرورت و اهمیت مقوله وحدت امت اسلامی، از جمله مهمترین بستر های گسترش فرهنگ تقریب به شمار می رود. این التفات در صدور فتاوای علمای بزرگ فریقین همواره از نقاط قابل توجه و تامل است و می تواند به عنوان ذاهکاری گره گشا به تقریب روحیه وفاق و همدلی میان پیروان مذاهب اسلامی بینجامد. آنچه در این نوشتار می خوانید گزیده ای از فتاوای علمای فریقین است که در راستای اهداف مسبوق می تواند به وحدت و تقریب عملی امت واحده اسلامی منجر شود.

از آنجا که یکی از مهم ترین وظایف حکومت اسلامی همانا سپردن احقاق حق برای صاحبان آنان و دفع باطل و در نهایت اجرای احکام و حدود الهی است و این مقصود جز با وجود دستگاه قضایی مستقل، عدالت محور، مقتدر و استوار امکان پذیر نیست، به همین دلیل نظام عدلیه و دادگستری در اسلام مورد توجه بوده است. از ابتدای ظهور اسلام و پس از آن تا دوران طلایی تمدن اسلامی، در قرن چهارم و پنجم، نظام قضایی تکامل یافت. دوران امویان (123-40) ادامه روش قضایی خلفای راشدین بود،اما از بدنه حاکمیت و خلفای وقت مستقل بود و در مدار و مسیر احکام اسلامی قرار داشت.

تلوین و تمکین دو اصطلاح عرفانی اند که همواره مورد توجه نویسندگان نامدار صوفی بوده است و اکثر بزرگان عرفان، از تلوین با عنوان «صفت ارباب احوال» و از تمکین با عنوان «صفت اهل حق» یاد کرده و همچنین گفته اند که تلوین، حالات سالک است در حین سلوک؛ و تمکین، مرتبه کمال و مقام قرب واصل به حقیقت است. تا آن زمان که صوفی در سلوک است، تلوین بر او غلبه دارد و آن هنگام که به حقیقت برسد، به مرتبه تمکین دست می یابد. بنابراین، صاحب تلوین، همواره در تحول، یا به تعبیری در تلون است، در حالی که صاحب تمکین، متصل به حقیقت است و به کلی از خویشتن خویش فانی شده و سلطان حقیقت بر او غلبه و استیلا یافته است. این مرتبه را نمی توان با مقام فنا و بقا و همچنین قرب نوافل مقایسه نمود. به گفته مولانا، صاحب تلوین حکم کاه را دارد که بر هر بادی از جای می خیزد؛ در حالی که صاحب تمکین همچون کوه استوار و پابرجاست: کاه باشد کو به هر بادی جهد کوه کی مر باد را وزنی نهد