فهرست مطالب

مطالعات فرهنگی و ارتباطات - پیاپی 46 (بهار 1396)

فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات
پیاپی 46 (بهار 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/03/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمد سعید ذکایی صفحات 13-36
    کودکی امروز در فرآیندی تاریخی و اجتماعی ماهیت متفاوتی یافته است. تنوع تجارب کودکان در میدان های روزمره زندگی و نیز تنوع گفتمان ها و بازنمایی های شکل گرفته نسبت به آنها ضرورت به کارگیری منظری بین رشته ای را در فهم پویایی ها و پیچیدگی های این پدیده آشکار می سازد. مقاله حاضر بدنبال ارائه شرحی از رویکردها و سنت های موثر بر توسعه حوزه مطالعات کودکی و مفاهیم، روش ها و مسائل محوری آنهاست. استدلال بر این است که ذخیره دانش آکادمیک از کودکان در ایران با باز اندیشی و ترکیب خلاقانه در تجارب نظری و پژوهشی طیفی از رشته های علوم اجتماعی و انسانی مانند روانشناسی، مردم شناسی، تاریخ، ادبیات، حقوق و جامعه شناسی می تواند ظرفیت ایده آلی برای درک عمیق تر کودکی به مثابه سازه ای مدرن فراهم ساخته و سنت بین رشته ای مطالعات کودکی را در خدمت سیاستگذاری، ارتقاء کیفیت زندگی و تعامل بهتر با کودکان قرار دهد.
    کلیدواژگان: مطالعات کودکی، مطالعات کودکان، رویکردهای نظری، بر ساخت گرایی اجتماعی، کودکی مدرن
  • احمد شبانی صفحات 37-70
    مقاله حاضر با هدف بررسی موضوع کودکی و نحوه ی بازنمایی آن در کتاب های درسی دوره اول ابتدایی در ایران به نگارش در می آید. آیا کودکان، بزرگسالان کوچکی هستند که تنها به لحاظ جثه با بزرگسالان تفاوت دارند؟ نگاه و تلقی رسمی به مفهوم کودکی که برآیند آن در روش های تعلیم و تربیت متبلور می شود، چگونه است؟ جایگاه «کودکی» در کتاب های درسی که بیانگر فلسفه، اهداف و آرمان های انسان سازی در نظام آموزشی هستند چگونه است؟ آیا کودکان در کتاب های درسی، از کودکی خویش زدوده می شوند یا این دوره به درازا کشیده می شود تا دیرتر از این جهان کودکانه گذر کنند؟ از آنجا که کتاب های درسی در هر نظام آموزشی و به ویژه در نظام متمرکز ایران به عنوان تنها منابع آموزشی، همچنان یکه تازند، نویسنده بر آن است تا بر مبنای روش تحلیل محتوا به جستجوی پاسخ سوالات و مفروض اصلی مقاله برود. جامعه آماری این پژوهش تمامی 20 جلد کتاب درسی دوره اول ابتدایی (پایه های اول، دوم و سوم) می باشد که در سال تحصیلی 94/93 در مدارس ایران تدریس شده اند. از آنجا که نمی توان با روش نمونه گیری به نتایج مورد نظر دست یافت می بایست تمام کتاب های این دوره از مقطع، مورد بررسی و تحلیل واقع شوند از این رو حجم نمونه در این پژوهش، همان جامعه آماری خواهد بود. استدلال کلی این مقاله آن است که کودکان در نظام آموزشی ایران، از طریق دو ساحت دین و سیاست، زودتر از حد طبیعی از کودکی خویش گرفته می شوند. در مجموع، نتایج این پژوهش نشان می دهد که در کتاب های درسی این دوره، نشانه ها و مصادیقی وجود دارند که در تعجیل و به پیش راندن دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی نقش ایفا می کنند.
    کلیدواژگان: کودکی، بلوغ، کتب درسی ابتدایی، کودکی زدایی، بزرگسالی
  • امیر حمزه زینالی، تاچارا روحی کریمی صفحات 71-90
    با توجه به اینکه طفل بودن فرد در حیطه «بزهکاری» و «بزه دیدگی» او و بطور کلی در عرصه حقوق کیفری ماهوی و شکلی و همچنین در عرصه حقوق مدنی از نظر حقوق و تکالیف افراد دارای آثار و تبعات مختلف و متنوعی است، قانونگذاران کشورهای مختلف سن معینی را به عنوان سن کودکی در نظر گرفته اند. قانونگذار ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. امروزه به دلیل پذیرش جهانی اصل حمایت ویژه از کودکان در تمامی حوزه ها، نوع رویکرد قانونگذار به این تعریف، آثار و تبعات مثبت و منفی زیادی می تواند به دنبال داشته باشد. بی تردید، عدم تعیین مرز مناسب و مطابق با معیارهای علمی و حقوق بشری برای تفکیک کودکی از بزرگسالی در حوزه بزه دیدگی کودکان آثار و تبعات منفی به دنبال خواهد داشت. زیرا اصولا پس از پذیرش یک سیاست افتراقی و حمایت ویژه از این گروه آسیب پذیر در برابر نقض حقوق آنان، هنگامی می تواند این سیاست و حمایت ها را به آنها تسری داد که از نظر قانونی کودک محسوب شوند. از این رو، اگر سن طفولیت از نظر قانونی با واقعیت های علمی و جامعه شناختی در تضاد باشد، این گروه ا آسیب پذیر با وجود پیش بینی سازوکارهای حمایتی ویژه در قوانین مختلف، از آن محروم خواهند شد. سن کودکی در حقوق ایران از زمان اولین قانونگذاری ها در حوزه بزهکاری، بزه دیدگی و حقوق مدنی و سیاسی و اجتماعی تحولات زیادی را پشت سرگذاشته است. از همان ابتدا تعریف کودکی در حقوق ایران تحت تاثیر معیارهای شرعی و فقهی از یک سو و واقعیت های علمی و اجتماعی از سوی دیگر و در نهایت معیارهای بین المللی قرار گرفته است به نحوی که در این زمینه با یک سیاست تتقنینی سرگردان و گاها متضاد مواجه هستیم. این مقاله به بررسی این تحولات و مشخص نمودن رویکردهای مختلف قانونگذاری و آثار و تبعات هر یک می پردازد.
    کلیدواژگان: کودکی، بزهکاری، بزه دیدگی، مسولیت کیفری، قانونگذار ایرانی، طفل، حقوق ایران
  • صادق شریعتی نصب صفحات 91-112
    سیاست قانون گذاری هر کشور، رویکرد کلی و هدف آن را در وضع مقررات می‏نماید و انتظاری را که از قوانین می‏رود، معلوم می‏کند. در کشور ما، قانون گذار خود نیز به‏روشنی نمی‏داند از نهاد سرپرستی (فرزندخواندگی) چه می‏خواهد و نگاه کلی به کودکان بی‏سرپرست، مبهم و دوگانه است. اشکال عمده این سیاست‏گذاری را باید در تنگناهای فقهی جستجو کرد که درباره نهاد فرزندخواندگی وجود دارد. از سوی دیگر، واگذاری کودکان آسیب‏پذیر و بی‏سرپرست جامعه به برخی خانواده ها، نیازی انکارناپذیر است و دولت را از این واقعیت نیز گریزی نیست. همین دو واقعیت (تنگناهای فقهی و نیازهای اجتماعی)، موجب تعارضاتی در قوانین مربوط به کودکان بی‏سرپرست شده است: پاره‏ای از احکام قانونی، با نیازهای جامعه تناسب دارد و تابع سیاست‏های «فرزندخواندگی» است، و بخشی دیگر از آنها به محدودیت‏های فقهی پایبند مانده و در حد «کفالت» یا تامین مالی است. این دوگانگی در یک نهاد و مفهوم، گاه پذیرفتنی نیست و آثار غیرمنطقی و ناهمگونی پدید می‏آورد. نتیجه چنین تعارضاتی نیز درنهایت مهجور‏ماندن نهاد سرپرستی (فرزندخواندگی) و ریزش متقاضیان آن به سوی دیگر نهادهای موازی (مانند اهدای جنین) است. قانون گذار دیر یا زود باید از این وادی تردید بگذرد و سیاستی یکسان و همگون را در مورد کودکان بی‏سرپرست درپیش‏ گیرد.
    کلیدواژگان: فرزندخواندگی، سرپرستی، سیاست قانون گذاری، خانواده، کودکان بی سرپرست، قانون گذار ایرانی
  • میترا اسفاری صفحات 113-146
    مطالعات انسان شناختی که به تعریف «فرهنگ کودکی» پرداخته اند، با دغدغه ی استخراج ارزش ها، رفتارها، هنجارها و معناسازی های مختص دنیای کودکی، به فضاهایی روی آورده اند که نمونه ای از «جامعه ی» بکر کودکان در آن قابل مشاهده و تحلیل باشد. فضای مدرسه، مهدکودک، زمین بازی و...، یا به عبارتی فضاهایی که توسط بزرگسالان برای کودک طراحی و تعریف شده اند، میدان های غالب این مطالعات هستند. سوالی که مطرح می شود این است: آیا در فضای شهری که متعلق به هیچ کس نیست، باز هم شاهد شکل گیری «فرهنگ کودکی» خواهیم بود؟ در شرایط مهاجرت، فضای محله ی میزبان چه جایگاهی در «دنیای کودکی» دارد؟ معناسازی و روابط اجتماعی در دنیای کودکانی که کودک خیابانی نیستند ولی، برای کار، زمان قابل توجهی از روزمره شان را در خیابان سپری می کنند، چگونه شکل می گیرد؟ در پی این سوال ها دو پژوهش قوم نگارانه: یکی در فضای پارک و دیگری در چهارراه انجام گرفت. مشارکت کودک، به عنوان یک کنش گر اجتماعی، در بازتعریف و تنظیم محیط فیزیکی- اجتماعی اش مهم ترین دستاورد این پژوهش ها بود. در بخش اول این مقاله خواهیم دید که چگونه با قلمروسازی در فضای پارک، کودک مهاجر در شکل گیری هویت شهری و ادغام گروه خانوادگی- قومی خود مشارکت می کند. در بخش دوم خواهیم دید که هنگام هادوری، چگونه کودکان با وضع مقررات خاص خود موقعیت پررقابت چهارراه را سامان می بخشند.
    کلیدواژگان: انسان شناسی کودکی، قوم نگاری، فرهنگ کودکی، فضای شهری، قلمروسازی
  • ثمره صفی خانی صفحات 177-206
    توضیح چیستی و چگونگی کار کودک در کوره های آجر پزی مسئله اصلی تحقیق حاضر است. با هدف دست یافتن به این توضیح، شبکه روابط کاری و اجتماعی میان افراد شاغل در یک کوره آجرپزی با هدف شناسایی ساخت اجتماعی ای که در آن پدیده «کار کودک» روی می دهد، تحلیل شد. یافته های حاصل از تحلیل سازمان کار در کوره نشان می دهد که چهار گروه کاری عمده «کارگران خشت زن»، «کارگران انبارزن»، «کارگران چرخکش» و «کارگران آجربارکن» در کوره مشغول به کار بودند که غالب کودکان کار در گروه کارگران خشت زن قرار می گرفتند. یافته های تحقیق نشان می دهد که 1. ساخت سه شبکه کاری «تعامل کاری میان کارگران»، «نظارت بر کار دیگر کارگران» و «اطلاع از جزئیات کاری دیگر کارگران» به گونه ای است که از یک طرف کودکان را به حاشیه می راند و هیچگونه منبع و فرصتی را برای تغییر شرایط زندگی و کاری در اختیار آنها قرار نمی دهد و از طرف دیگر مسئله کار کودکان در کوره را تبدیل به مسئله ای شخصی و خانوادگی می کند و از طرح آن به عنوان مسئله ای که سازمان کار در کوره می تواند به آن رسیدگی کند، جلوگیری می کند. 2. ساخت چهار شبکه اجتماعی «دوستی میان کارگران»، «رفت وآمد خانوادگی میان کارگران» و «کمک کردن به کارگران» و «کمک گرفتن از کارگران»، مبتنی بر دو گسست قومیتی و جنسیتی، به گونه ای است که با ایجاد شبکه هایی همگن و یکپارچه از یک طرف دسترسی کودکان و خانواده های آنها را به منابع و فرصت های موجود در شبکه بسیار محدود کرده و از طرف دیگر امکان برخوردی متفاوت با پدیده کار کردن کودکان را از خانواده سلب می کند.
    کلیدواژگان: کار کودک، کوره آجرپزی، شبکه اجتماعی، تحلیل شبکه
  • آرش حسن پور، احسان آقا بابایی صفحات 207-235
    جامعه شناسان، ازآن رو کودکی را یکی از مهم ترین ادوار رشد، تحول شخصیتی و اجتماعی فرد در جامعه ی انسانی می دانند که جامعه پذیری در این دوران برای کودک محقق می شود. در فرایند جامعه پذیری، کودک با شبکه های نقش، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی آشنا شده و نقش های جنسیتی را به مرور آموخته و درونی می کند و به اصطلاح جامعه پذیر می شود. کار ویژه ی جامعه پذیری در جامعه را نهادهای مختلفی در جامعه بر عهده داشته که از مهم ترین آن می توان به نهاد خانواده، گروه های مرجع، تعلیم و تربیت، دین و رسانه های جمعی اشاره کرد. در این میان، تلویزیون به عنوان یکی از عوامل جامعه پذیرسازی جنسیتی کودکان نقش انکار نشدنی و مهمی دارند. این مطالعه در حوزه ی جامعه شناسی جنسیت، سنت مطالعات فرهنگی و با پذیرفتن این پیش فرض که تبلیغات به عنوان ژانری رسانه ای با فرهنگ جامعه ارتباط مستقیم داشته و در فرایند جامعه پذیری رسانه ای، کودکان نقش ها و هویت جنسیتی خود را فرا می گیرند، به تحلیل و واکاوی تبلیغات تلویزیونی با روش تحلیل محتوای کیفی پرداخته است. نتایج این مطالعه مبین حضور ایدئولوژی جنسیت گرایانه مردانه در تبلیغات تجاری است. همچنین با تحلیل و تفسیر متون تبلیغی، نشان داده شده که نوعی نابرابری در بازنمایی جنسیتی کودکان در تبلیغات تلویزیونی به نفع کودکان پسر حاکم است. به بیان دیگر آگهی های تجاری تلویزیونی سعی داشته تا با اعطای موقعیت و پایگاهی ویژه به کودک مذکر سلسله مراتب جنسیتی را بازتولید ساخته و به فرو دست سازی جنس مونث و کودکان دختر، استمرار بخشند.
    کلیدواژگان: کودکی، جامعه پذیری، بازنمایی رسانه ای، نابرابری جنسیتی، دختران آپولونی، پسران دیونوسوسی، فرزند سالاری مذکر
|
  • Mohammad Saeid Zakaei * Pages 13-36
    Sociopolitical processes have radically transformed childhood is modern time. The diversity of experiences of children are shaped in varied fields of everyday life with diverse discourses and representations made of the childhood make it necessary to adopt an interdisciplinary approach to understand its dynamics. The present paper aims to provide an account of the approaches and traditions affecting childhood studies and also to clarify the concepts and methods employed by childhood scholars. It is argued that a deep reflexivity and a creative combination of theoretical and empirical findings provided on childhood in Iran could provide an ideal opportunity to understand childhood and the trends accompanying it. It is believed the major academic has faced institutional obstacles of childhood studies in Iran. The paper ends with clarifying on its potentials for policy making and the potentials it has for promoting quality of life and a better dialogue with children.
    Keywords: Childhood Studies, Children Studies, Approaches Comments on Social Constructivism, Modern Children
  • Ahmad Shabani * Pages 37-70
    This paper aims to study the issue and the representation of childhood in Iranian primary school textbooks. Are children small adults that differ from adults only in terms of physique? How is the official view to concept of childhood in which educational methods are reflected? How is the "childhood" status in textbooks that is expresser of philosophy, goals and also idealistic humanization in educational system? Whether the children will be expunged from their childhood or this period will be lengthened to posture this childhood world? As the textbooks especially in Iranian educational system are the only unrivalled instructional sources, the author is about to search for the response of questions by content analysis?The target population includes all 20 textbooks of the first period (3 years) which have been taught in Iranian primary schools during 2014/2015. As sampling cannot achieve the desired results, all textbooks in this period, must have been analyzed and the sample in this study will be the population. So the sample size will be the same population in this study. The general argument in this article will be the matter in which children will be driven for their only childhood to adulthood by religion and politics. In all, the results of this study show these school textbooks rush the children from childhood into adulthood.
    Keywords: Childhood, Puberty, Textbooks, Dechildization, Adulthood
  • Amirhamze Zeynali, Tachara Roohikarimi Pages 71-90
    The term ‘Legislative Politics’ determines a country prospective view, and provide its own expectation from ‘legal institutions’ before enacting relevant acts. But in the Iranian legal system, since legislator doubted between ‘adoption’ and ‘fostering’, the legislative politics about orphan children is dual and vague. That situation caused by two facts: on one hand, in Islamic context adoption has some limitations, and on the other hand sometimes best interests of the child requires an adoptive family and government inevitably is attracted to adoption. These dual politics caused some discordance, conflicts in the acts and also discouraged adoptive parents or attracted them to the alternative options (such as Embryo Donation for infertile couples). The legislator must determine its own politics definitely and pass from its doubt forever.
    Keywords: Adoption, Foster Care, Legislative Politics, Family, Orphan Children, Iranian Legislator
  • Sadegh Shariatinasab Pages 91-112
    The term ‘Legislative Politics’ determines a country prospective view, and provide its own expectation from ‘legal institutions’ before enacting relevant acts. But in the Iranian legal system, since legislator doubted between ‘adoption’ and ‘fostering’, the legislative politics about orphan children is dual and vague. That situation caused by two facts: on one hand, in Islamic context adoption has some limitations, and on the other hand sometimes best interests of the child requires an adoptive family and government inevitably is attracted to adoption. These dual politics caused some discordance, conflicts in the acts and also discouraged adoptive parents or attracted them to the alternative options (such as Embryo Donation for infertile couples). The legislator must determine its own politics definitely and pass from its doubt forever.
    Keywords: Adoption, Foster Care, Legislative Politics, Family, Orphan Children, Iranian Legislator
  • Mitra Asfari Pages 113-146
    Anthropological studies on childhood who tried to define a culture of childhood have chiefly focused on behaviours, values, and norms between children in spaces designed for this age of life. The present communication deals with the following question: Is there any formation of a specific culture among children in spaces not designed for them? Urban spaces are designed mostly for adult use, but constitutes the main working and playing space of some childhoods. In the migration situation, for example, what role does the host neighbourhood play in the children’s conceptual world? How do children produce sense of and construct their social relations within urban spaces? In order to answer these questions we have conducted two ethnographic researches in the city of Tehran, one in the park and the other one on the crossroad. The active participation of the child as a social actor in redefining and organizing his physical and social environment is the main finding of this research. Based on the first field study we will be able to observe how a group of migrant children contributes to the integration of families and the ethnic group through its territorialisation in the park of the host neighbourhood. The second fieldwork will bring to light some rulemaking of begging children regulating their concurrence in an apparently dominated situation.
    Keywords: Anthropology of Childhood, Ethnography, Culture of Childhood, Urban Space, Territorialisation
  • Samar Safikhani Pages 177-206
    Child labor in brick kilns is the problematic of this research. I study the social and professional relations in a brick kiln and analyze the structure in which child labor occurs. The analysis of three professional networks (“working interaction among workers”, “Supervising the work of other workers” and “Knowing the details of what other workers”) demonstrate that on the one hand, the structure of these networks marginalizes children and on the other hand the issue of child labor in the brick kiln is turned into the something personal and family. Moreover, the analysis of four social networks (“Friendship among workers”, “family visiting among workers” ,“Helping workers” and “Getting help from workers”) demonstrate that the ethnic and gender gaps deprives children from resources and opportunities of networks.
    Keywords: Child Labor, Brick Kiln, Social Network, Network Analysis
  • Arash Hassanpuor, Ehsan Aqababaei Pages 207-235
    Sociologists, believe that childhood is one of the most important periods of growth, personal and social development of person in the human society because at this time children socialization attained. In the process of socialization, children knowing with networking role, values ​​and social norms and gradually learn and internalize gender roles and become socialized. The function of socialization in the society, operate by various institutions in society like: family, reference groups, education, religion and mass media. The gender socialization of children's by TV has undeniable and important role. This study in the field of sociology of gender, cultural studies tradition and by accepting these premises that advertising as a genre of media have a direct link to culture of society, and in the process of socialization by media, children learn gender identity and roles, try to analyze and investigate Advertising TV with qualitative content analysis. The results indicate the presence of male sexist ideology in commercial advertising. As well as the analysis and interpretation of advertising texts, shown that kind of gender inequality in the representation of children in television advertising in favor of boys, prevail. In other words, television commercials have tried to offer special status to male children and reproduce the gender hierarchy and lasting subordination of the females and girls.
    Keywords: Childhood, Media Representation, Socialization, Gender Inequality, Apollonian Girls, Boys Dionysian, Masculine's Filiarchy Legislator