فصلنامه تاریخ روابط خارجی
پیاپی 11 (تابستان 1381)

مورخان پیشین اقلیت ایرانی یمن را ابناء نامیدند. در واقع این اقلیت بازمانده سپاه ایرانی بودند که برای مبارزه با حبشیان و بیرون راندن آنها از یمن و تحکیم سلطه ایرانیان در دو نوبت به این کشور فرستاده شدند. نقش این اقلیت در تصمیم گیری سیاسی در برخی حوادث تاریخی یمن قابل توجه است.

سلسله قطب شاهیان که در سده شانزدهم میلادی در سرزمین دکن (آندراپرادش کنونی) هند تاسیس شد، بنا به علایق مذهبی مشترک می کوشیدند تا روابط بسیار نزدیک با دربار ایران و شاهان شیعه صفویه برقرارر نمایند.

معاهده ذهاب یکی از حلقه های زنجیری است که زمینه ساز سقوط دولت صفویه شد چرا که صاحب نظران بر این باورند در نتیجه انعقاد این معاهده در دراز مدت نیروی نظامی ایران به سستی گرایید. در اینجا نیز به علل شکست ایران در نبرد بغداد و مراحل جنگهای بین النهرین پرداخته شده است.

انعقاد این معاهدات موجب شد تا ایران نفوذ سیاسی و معنوی خود را در بسیاری از مناطق از دست بدهد و برخی از کشورها مانند انگلیس در مشرق و جنوب و شمال شرقی ایران نفوذ خود را گسترش دادند و روسها 14 سال پس از معاهده گلستان به سادگی به اهدافی بسیار بیشتر از آنچه که در نتیجه معاهده گلستان به دست آورده بودند، دست یافتند.

کلیات مباحث مربوط به آب هیرمند در دوره پیش از 1339 و پس از آن خلاصه می شود. در دوره اول مذاکرات دو کشور ایران و افغانستان دستاورد بسیار مهم تغییر راه حل “تقسیم بالمناصفه آب” به “تحویل مقدار مشخص آب” را همراه داشت. اما در مرحله دوم ایران تسهیلات و امتیازاتی به افغانستان داد که مهم ترین آنها کوتاه آمدن از مواضع خود در رابطه با آب هیرمند بود. در واقع ایران سرسختی در قبال آب هیرمند را به انگیزه یافتن جا پایی در افغانستان کنار گذاشت.

این نوشتار با سود جستن از دیدگاه های تاریخ نگاران عرب می کوشد تا روابط ایران و عمان را تا پایان سده نوزدهم میلادی بررسی کند.

در سالهای اخیر مسئله جبل الطارق و امکان استرداد آن به اسپانیا از سوی انگلیس، به دلایل بسیار امکان بروز تنش میان این دو کشور را افزایش خواهد داد. جالب آنکه بیشتر ساکنان جبل الطارق از ادامه حاکمیت انگلیس خرسند هستند.

در سال 1381 کنفرانسی با نام “محمد مصدق و کودتای 1953” در دانشکده سنت آنتونی دانشگاه آکسفورد برگزار شد که در آن شماری از پژوهشگران ایرانی و خارجی، جنبه های گوناگون این کودتا و اقدامهای امریکا و انگلیس به ویژه سازمان سیا را دربراندازی حکومت دکتر مصدق مورد بررسی قرار دادند.

این گزارش به بررسی فعالیتهای مرکز اسناد ملی یمن که در سال 1991 تاسیس شد، می پردازد.

در این گزارش به طور مختصر به بررسی هفده کتابخانه عمومی بزرگ، هشت کتابخانه شخصی و فهرستهای موجود درباره کتب و رسایل خطی لیبی می پردازد.

اخبار نامه تالیف میرزا احمد میرزا خداویردی، اثری است بی نظیر به زبان فارسی که حاوی رویدادهایی است که در یک دوره یک صد ساله از دوره نادر شاه افشار تا پایان سلطنت فتحعلی شاه قاجار در سرزمین تالشان اتفاق افتاده است. در اینجا همچنین به کاستی های نسخه ترکی آن، ترجمه موسی اصغرلی، در سال 1955 پرداخت شده است.