فصلنامه تاریخ روابط خارجی
پیاپی 16 (پاییز 1382)

برخی از ماموران انگلیسی در سده های نوزدهم و بیستم، با اهداف و انگیزه های سیاسی و نظامی به ایران آمدند. گروه اخیر، کتمان ماموریتهای ویژه خویش را سر لوحه کار خود قرار داده و با نامها و پوششهای گوناگون و ظواهر علمی و فرهنگی در پی رسیدن به اهداف خویش بودند.

علی اصغر حکمت، نخستین سفیر آکرودیته ایران در تایلند بود و با توجه به پیش زمینه فعالیتهای فرهنگی و ادبی نامبرده، نگارش کتابها و گزارشهای ارائه شده درباره اوضاع اجتماعی و سیاسی تایلند و برمه از سوی وی امری طبیعی است.

برخی از ماموران انگلیسی در سده های نوزدهم و بیستم، با اهداف و انگیزه های پس از کودتای آرام سلطان قابوس و تمایل وی به حمایت و تائید تهران مخالف بودند. دولت ایران که پس از خروج عناصر انگلیسی از خلیج فارس و افزایش توانمندی اقتصادی و نظامی حاصل از فروش نفت و تحکیم هر چه بیشتر روابط با امریکا، درصدد توسعه نقش آفرینی خود در حوزه راهبردی خلیج فارس و تنگه هرمز بود، از پیشنهاد قابوس استقبال کرد.

در تببین ریشه ها و علل این جنگ، دیدگاه های متفاوتی همچون ادعاهای ارضی تاریخی عراق نسبت به کویت، دشواری جغرافیای سیاسی یا تنگنای ژئوپلتیکی عراق و کوشش پیوسته زمامداران آن برای غلبه بر این معضل، شرایط بد اقتصادی، ارزیابی نادرست هیئت حاکمه عراق از شرایط و مقتضیات جدید نظام بین المللی پس از جنگ سرد و واکنشهای دیپلماتیک دوگانه، مبهم و متناقض امریکا در برابر تهدیدات آشکار و پنهانی صدام علیه کویت مطرح شده است.

توسعه روابط اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان تامین کننده، منافع مختلف ملی و امنیتی دو کشور است. رویارویی با سیاست توسعه طلبانه قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای و ایجاد توازن در روابط با کشورهای همسایه و نقش جمهوری اسلامی ایران در حل مسایل منطقه ای، از جمله ابعاد این منافع هستند.

حضور اسیران فراری اتریشی در خاک ایران، مسائلی را به دنبال داشت که پرداختن به گوشه هایی از آن، نمایانگر بخشی از خسارات مادی و معنوی تحمیل شده به مردم ایران در طول جنگ جهانی اول است.

این که نقشه ها با هر هدفی تهیه شده باشند، اکنون موارد استفاده ای فراتر و برتر دارند و برای اثبات هویت ایرانی و اسلامی شهرهایی که اکنون از ایران جدا شده اند، می توان از آنها استفاده نمود. مناطقی که پس از معاهدات گلستان و ترکمانچای از ایران جدا شدند، هر چند زیر حاکمیت فرهنگ و زبان روسی قرار گرفتند، اما هویت نخستین آنها ایرانی بود و این نقشه ها از این لحاظ اسناد محکمی هستند.

آغاز روابط ایران و روسیه را در دوره تهماسب اول، در قالب “کمپانی مسکوی” می توان دید. با این حال همه روابط دو کشور تا پایان دوره صفوی، در تجارت خلاصه می شد. اسناد مربوط به ایران در آرشیوهای روسیه، در واقع دربرگیرنده مقطع زمانی پس از دوره شاه عباس اول و پیامد مناسبات چشمگیری است که در بخشهای مختلف میان ایران و روسیه به وجود آمد.

آرشیوهای فرانسه همگی زیر نظر “مدیریت آرشیوهای فرانسه” قرار داشته و به لحاظ قوانین، همگی از قانون واحد مصوب پارلمان پیروی می کنند. تهیه میکروفیلم از اسناد در فرانسه، از پنجاه سال پیش آغاز و تاکنون فقط از 5 درصد اسناد میکروفیلم تهیه شده است.

کتاب حاضر نوشته فریدون اسد اف و به زبان ترکی است که از قسمتهای ذیل تشکیل شده است: پیدایش خانهای تالش، سیاست اقتصادی خان نشین، مناسبات کشاورزی و اجتماعی خان نشین، اشغال خان نشین توسط روسیه، اصل و نسب خانهای تالش، تصویر اسناد و ارجاعات.