فهرست مطالب

تاریخ روابط خارجی - پیاپی 40 (پاییز 1388)

فصلنامه تاریخ روابط خارجی
پیاپی 40 (پاییز 1388)

  • 236 صفحه، بهای روی جلد: 18,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1388/08/05
  • تعداد عناوین: 8
|
  • مقاله
  • امیربهرام عرب احمدی صفحه 1
    در این مقاله نمادهایی از هویت ملی ایرانی که پس از فرونشستن گردباد حملات وحشیانه مغولان به کشور ایران پدیدار شد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. میهن ما در طول تاریخ دیرینه خود بارها مورد هجوم اقوام بیگانه ای قرار گرفته است که هر چند در ابتدا هدفی جز چپاول و غارت در سر نداشتند ولی رفته رفته در مقابل فرهنگ و تمدن این سرزمین عقب نشینی کردند و پس از مدتی عملا تسلیم هویت عمیق ملی نیاکان ما شدند. اقوام بیابانگرد مغول نیز هم چون ترک ها، یونانیان و... از جمله این بیگانگان بودند که پس از سیطره ظاهری بر کشور ایران، دگرگون شدند و رنگ و بویی ایرانی یافتند. در این مقاله سعی شده است پیامدهای حاصل از هجوم و استقرار مغول ها در ایران جدای از قتل و غارت و ظلم و ستم بر مردم که از نقطه نظر فرهنگی مؤلفه های مثبتی را به دنبال داشته اند بررسی شود. پیشرفت نهضت تاریخ نگاری، تاثیر و تاثر فرهنگ های ایران، چین و هند از یکدیگر، توسعه جلوه های گوناگون هنری، گسترش زبان فارسی، گسترش مذاهب تشیع و تصوف و معماری و... از جمله پدیدآورندگان جهان ایرانی مورد بحث در این مقاله هستند.
    کلیدواژگان: ایلخانان مغول، تصوف، تشیع، تاریخ نگاری، تعامل فرهنگی
  • سیدابوالفضل رضوی صفحه 31
    ماموریت هولاکو در غرب آسیا تصرف و نظم بخشیدن به نواحی حد فاصل جیحون تا مصر بود. از این روی به دنبال تسخیر قلعه های اسماعیلیه و فتح عراق عرب، به لشکرکشی در شام پرداخت. این در حالی بود که پس از تصرف بغداد، حکام ایوبی شام را به اطاعت از مغول ها فراخوانده بود. تصرف شام و رسیدن به دریای مدیترانه به عنوان جزیی از ماموریت هولاکو به سرعت انجام گرفت و نیم دهه ای از آمدن خان مغول نگذشته بود که قلمرو او از جیحون تا حوالی مدیترانه را در بر می گرفت. با این حال، خان مغول به این حد راضی نبود. او اهدافی فراتر را داشت و با بلندپروازی خواهان تصرف مصر و تسلط کامل بر دریای مدیترانه بود. حضور سپاهیان هولاکو در نواحی شام و تلاش های توسعه طلبانه مغول ها، آنها را با مملوکان(1) مصر روبه رو کرد. رویارویی آنها به درگیری نظامی انجامید و در میدان نبرد، پیروزی از آن مملوکان شد. پیروزی مملوکان و شکست ایلخانان در جبهه شام که مدام سعی در جبران آن داشتند طرفین را به در پیش گرفتن سیاست هایی وادار کرد که بر جوانب مختلف حیات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بخش مهمی از جهان اسلام تاثیرگذار بود. آنچه در این مقاله بررسی می شود، زمینه های شکست هولاکو در جبهه شام و ناکامی سیاست خارجی ایلخانان در برابر ممالیک، با در نظر داشتن تاثیر آن بر روند تحولات قلمرو اسلامی است.
    کلیدواژگان: ایلخانان، ممالیک، جزیره، شام، مصر
  • ابوطالب سلطانیان صفحه 55
    هند یکی از بزرگترین شریکان تجاری ایران در دوره صفویه به شمار می رفت و حجم عظیمی از کالاهای بومی و غیربومی میان دو کشور مبادله می شد. بسیاری از بازرگانان و عناصر فعال دو کشور در بنادر، شهرها و مراکز تجاری یکدیگر مستقر شده و چرخه عظیمی از داد و ستد را به وجود آورده بودند. از این رو، با توجه به جایگاه مهمی که هندوستان در اقتصاد ایران داشت، بررسی چند و چون روابط تجاری دو کشور در این دوره، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
    از آنجا که روابط بازرگانی میان دو ملت، تا حدی متاثر از شیوه تعامل سیاسی کشورهایشان است و از سوی دیگر، بخش مهمی از توسعه تجارت به زیرساخت های اقتصادی بازمی گردد، این مقاله می کوشد در بازشناسی روابط سیاسی دو کشور، به بازتاب کارکرد بنادر، راه ها، حمل و نقل و نقش اقوام و اقشار فعال در چرخه تجاری دو کشور بپردازد. این نوشته در بخشی دیگر، به ابعادی از بازرگانی دو کشور، مانند چگونگی کالاهای مبادله شده، حجم صادرات و واردات و ارزش آنها، وضعیت پولی و موازنه بازرگانی و اینکه چه علل و عواملی در توازن تجاری ایران و هند مؤثر بوده اند پرداخته است.
    کلیدواژگان: قندهار، راه ها و بنادر، تجار، صادرات و واردات، موازنه تجاری، پول و مسکوکات
  • امین قیطاسی صفحه 79
    هند یکی از بزرگترین شریکان تجاری ایران در دوره صفویه به شمار می رفت و حجم عظیمی از کالاهای بومی و غیربومی میان دو کشور مبادله می شد. بسیاری از بازرگانان و عناصر فعال دو کشور در بنادر، شهرها و مراکز تجاری یکدیگر مستقر شده و چرخه عظیمی از داد و ستد را به وجود آورده بودند. از این رو، با توجه به جایگاه مهمی که هندوستان در اقتصاد ایران داشت، بررسی چند و چون روابط تجاری دو کشور در این دوره، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
    از آنجا که روابط بازرگانی میان دو ملت، تا حدی متاثر از شیوه تعامل سیاسی کشورهایشان است و از سوی دیگر، بخش مهمی از توسعه تجارت به زیرساخت های اقتصادی بازمی گردد، این مقاله می کوشد در بازشناسی روابط سیاسی دو کشور، به بازتاب کارکرد بنادر، راه ها، حمل و نقل و نقش اقوام و اقشار فعال در چرخه تجاری دو کشور بپردازد. این نوشته در بخشی دیگر، به ابعادی از بازرگانی دو کشور، مانند چگونگی کالاهای مبادله شده، حجم صادرات و واردات و ارزش آنها، وضعیت پولی و موازنه بازرگانی و اینکه چه علل و عواملی در توازن تجاری ایران و هند مؤثر بوده اند پرداخته است.
    کلیدواژگان: نادرشاه افشار، خلیج فارس، روابط خارجی، کمپانی های هند شرقی اروپایی، حکومت های عمان و عثمانی، ناوگان دریایی
  • ایرج ورفی نژاد صفحه 109
    نخستین جنگ جهانی که به خاطر تمایلات هژمونی ابرقدرت های جهان آغاز شد نظام نوپای مشروطه را با تهدیدی جدی روبه رو کرد. از آنجا که ایران به لحاظ سیاسی جایگاهی بلند در برنامه های متحدین و متفقین داشت، سرازیر شدن آتش جنگ به ایران امری اجتناب ناپذیر بود. از این رو بود که بی طرفی ایران عملا نقض شد.
    روی دیگر سکه این بود که ملی گرایان و آزادی خواهان، جنگ را فرصتی برای پایان دادن به سیطره روس و انگلیس می دانستند؛ به همین خاطر با خروج از پایتخت و تاسیس دولت ملی در کرمانشاه، حاکمیتی دوگانه را در کشور پدید آوردند. یکی از رهبران اصلی این جریان که برای مدتی هم ریاست مهاجران را بر عهده داشت سلیمان میرزا اسکندری شاهزاده قاجاری و سردمدار حزب دمکرات بود. موضع گیری های سلیمان میرزا علیه انگلیسی ها که در سراسر جریان مهاجرت به نحو برجسته ای نمایان بود، او را به شدت منفور انگلیسی ها ساخته بود. بر این اساس، پس از شکست دولت ملی، انگلیسی ها او را دستگیر، محاکمه و به خارج از ایران تبعید کردند.
    جست وجو در پیشینه پژوهشی موضوع، نشان می دهد که این موضوع تاکنون نتوانسته است جایی را برای خود در تحقیقات تاریخی باز کند. از این رو این پژوهش بر آن است تا با تکیه بر اسناد منتشر نشده و منابع دست اول، دستگیری سلیمان میرزا و اسارت و تبعید او را به عنوان نمونه ای از مداخلات بی مهار انگلیسی ها در ایران، به هنگام نخستین جنگ جهانی که ناسازگار با قواعد ملی و بین المللی بود بازخوانی و ارزیابی کند.
    کلیدواژگان: سلیمان میرزا، دولت ملی، کرمانشاه، ایل سنجابی، انگلیس
  • زهرا پیشگاهی فرد، صغرا میراحمدی صفحه 129
    بررسی و تحلیل تاریخی روابط میان کشورها در حوزه روابط بین الملل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این گونه مطالعات با شیوه های مختلف و از نگاه های گوناگون به بررسی روابط سیاسی میان کشورها و شناسایی عوامل نقش آفرین در روابط آنها می پردازد. پژوهش های تاریخی ژئوپلیتیکی نیز یکی از شیوه های بررسی و تحلیل روابط میان کشورها و شناخت منطق تصمیم گیری حکومت ها به ویژه در عرصه سیاست خارجی است.
    ایران و مصر دو قدرت منطقه ای در خاورمیانه محسوب می شوند. اهمیت دو کشور به دلیل جایگاه منحصر به فرد ژئوپلیتیکی و نقش بی بدیل ایران در خلیج فارس، آسیای میانه و قفقاز و نقش بی بدیل مصر در جهان عرب و شمال افریقاست. اما روابط ایران و مصر در قرن بیستم به دلیل تاثیر مسائل موجود در سطح جهانی، منطقه ای و داخلی بر روابط دو کشور، از فراز و نشیب های زیادی برخوردار بوده است. تحقیق حاضر با ارائه یک تحلیل تاریخی ژئوپلیتیکی از روابط دو کشور در مقطع زمانی جنگ جهانی دوم تا انقلاب اسلامی ایران نشان می دهد که ماهیت نظام های سیاسی دو کشور، عامل مؤثر بر روابط آن دو در سطح محلی بوده است. مسائل منطقه ای و رقابت سیاسی هم از عوامل اثرگذار بر روابط آن دو کشور در سطح منطقه ای به شمار می رود. هم چنین ساختار نظام بین المللی نیز یکی از عامل های روابط ایران و مصر در سطح بین المللی بوده و این سه عامل در تعامل با هم تعیین کننده نوع روابط دو کشور بوده است.
    کلیدواژگان: ایران، مصر، روابط خارجی، ژئوپلیتیک
  • معرفی سند
  • لیلا مرادی صفحه 173
    در قرن نوزدهم بیشترین رابطه تجاری ایران با کشور عثمانی و در زمینه تجارت توتون و تنباکو بود که توسط بازرگانان ایرانی به عثمانی صادر می شد. این بازرگانی با واگذاری امتیاز انحصار صادرات تنباکو به شرکت تنبک در سال 1308ق و انعقاد قراردادهای تجارتی میان دولت ایران و آن شرکت، روابط تجاری دو کشور را وارد مرحله جدیدی کرد که در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: ایران، تجارت، عثمانی، توتون و تنباکو، صادرات
  • معرفی کتاب
  • محمدحسن نیا صفحه 207
    تاریخ ملوک هرموز، محدوده هفتصدساله تاریخ جنوب ایران را شامل می شود. تاریخ این ملوک به شدت تحت تاثیر دگرگونی های مسیر تجارت دریایی و خشکی است. بندر و جزیره هرموز به عنوان محل تلاقی راه های تجاری دریایی و خشکی و یکی از مراکز مهم خلیج فارس به شمار می رفت و از آنجایی که این شهر در دو مسیر بازرگانی خشکی و دریایی قرار داشت، بیشتر از دیگر مراکز تجاری ایران در مقابل تغییرات و دگرگونی ها از خود انعطاف نشان داده است. کتاب حاضر در همین راستا قابل بررسی است.