فهرست مطالب

تاریخ روابط خارجی - پیاپی 70 (بهار 1396)

فصلنامه تاریخ روابط خارجی
پیاپی 70 (بهار 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/03/25
  • تعداد عناوین: 9
|
  • مقالات
  • سیدعباس آزموده صفحات 1-18
    یکی از سرزمین هایی که گیلانیان حضور گسترده ای در آن داشتند، شبه قاره هند است؛ آنها شبه قاره را جایگاه امنی برای خود یافتند و در آن دیار به رشد و تعالی سیاسی و مذهبی نایل آمدند. کشمکش های دوران مغولان، ترکمانان و صفویان که به انقراض خاندان حکومتگر گیلانی انجامید، به علاوه سرزمین دل انگیز هند با ثروت های بی کرانش، انگیزه ای برای مهاجرت گیلانیان نامداری چون جمال الدین گیلانی، خواجه محمود گیلانی و حزین لاهیجی به هند شد. در این مقاله کوشش شده است تا خدمات مهاجران گیلانی به هند که به گسترش فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی، مذاهب اسلامی و مبادلات بازرگانی و سیاسی دو کشور انجامید، بررسی شود.
    کلیدواژگان: ایران، هند، مهاجرت گیلانی ها
  • لانا راوندی فدایی ترجمه: جعفر مرادحاصلی صفحات 19-42
    دانشگاه کمونیستی کارگران شرق (کا. یو. تی. وی.)، که در سال 1921م. در مسکو تاسیس و در سال 1938م. تعطیل شد، تجربه ای منحصر به فرد در زمینه شرق شناسی شوروی و نخستین موسسه آموزشی کمونیستی به ویژه برای دانشجویان شرقی بود، تا کشورهای خود را از منظر مارکسیستی و به زبان مادری مطالعه کنند. هدف این موسسه نه تنها تربیت استادان و انقلابیون برای کار در کشورهای زادگاه شان، بلکه ایجاد تغییری پارادایمی در مطالعه شرق بود. ایرانیان کا. یو. تی. وی. هم در میان دانشجویان و هم استادان حضوری نیرومند داشتند. برخی از آنها برای گسترش علم و انقلاب به ایران بازگشتند، در حالی که برخی دیگر در مقام محققان ایرانی در اتحاد شوروی ماندند، بر توسعه شرق شناسی شوروی تاثیر گذاشتند و اغلب به طور هم زمان در دستگاه سیاسی شوروی خدمت کردند. در میان منابع دیگر، این مقاله از پرونده های موردی شوروی راجع به دانشجویان و استادان ایرانی کا. یو. تی. وی بهره می گیرد تا بر انگیزه ها و پس زمینه های آنها پرتوی بیفکند.
    کلیدواژگان: دانشگاه کمونیستی کارگران شرق، مسکو، پژوهشگران، دانشجویان ایرانی
  • امین آریان راد صفحات 43-62
    در فضای ملتهب پس از ورود نیروهای متفقین به ایران و استعفای رضاشاه، انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی، با هدف توسعه روابط فرهنگی و ایجاد حسن تفاهم و دوستی دو ملت در تهران برپا شد و به مرور شعبه هایی در شهرهای بزرگ همچون تبریز، مشهد، گرگان و اصفهان تاسیس کرد. این انجمن در سال های 1332-1321ش. در قالب فعالیت های گوناگون، نقشی مهم در پیشبرد دیپلماسی فرهنگی شوروی در ایران داشت، اما پس از 28 مرداد 1332ش. فعالیت های آن مدتی دچار رکود شد و مجله نیز پس از یک سال از انتشار باز ایستاد. اگر چه انجمن پس از چند سال دوباره فعالیت های خود را از سر گرفت، اما هیچ گاه رونق گذشته را بازنیافت. تاکنو پژوهشی مستقل درباره انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی صورت نگرفته است. در این پژوهش کوشش شده است تا با روش کتابخانه ای و اسنادی و گردآوری داده ها و با روش تاریخی جریان تاسیس و فعالیت انجمن توصیف و تحلیل شود و به رویدادهایی که به افول آن انجامید، بپردازد.
    کلیدواژگان: ایران، اتحاد جماهیر شوروی، انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی
  • رضا دهقانی صفحات 63-86
    فرقه ها و جریان های فکری با تغییر جغرافیا و فضای سیاسی- اجتماعی دستخوش تحول می شوند و مراتبی از دگرگونی اعم از استحاله و تغییر ماهیت و تطابق با مقتضیات زمانی را پشت سر می گذارند. فرقه حرفیه نیز در دوره پایه گذار آن، فضل الله استرآبادی ملقب به حلال خور، مسلکی صوفیانه بود، اما بعدها رنگ و بوی سیاسی و مهدویت یافت و پس از سرکوب و راندن پیروان آن از ایران به قلمرو عثمانی در دوره تیموریان، شکل غالیانه و بعضا التقاطی به خود گرفت و از این منظر تالی ینی چریان بکتاشی در عثمانی شد. حروفیان با توجه به فضای صوفیانه و طریقتی آناتولی کوشیدند چهره ای کاریزماتیک از رهبر خود فضل الله استرآبادی به دست دهند. آنها با نفوذ در دستگاه حاکمه عثمانی، در پی بازویی سیاسی و با بسط دعوت در میان ینی چریان به دنبال بازویی نظامی بودند تا در نهایت با اتکاء به این دو بازوی نیرومند بتوانند نظم عرفی مورد نظر خود را بنیان نهند و به این ترتیب باورهای خود را در عرصه دنیوی محقق کنند. در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی زمینه های سیاسی، اجتماعی و مذهبی آناتولی در زمان ورود حروفیان به این منطقه، تغییرات این فرقه در دو ساحت اندیشه و عمل واکاوی شود و اینکه تغییرات مذکور در بلندمدت چه آثاری بر دیگر فرقه ها و در نهایت جامعه عثمانی نهاد.
    کلیدواژگان: ایران، عثمانی، آناتولی، روابط، حروفیه، تحولات فکری
  • سعید بشیری، مهدخت مسعودیان فر صفحات 87-130
    رفتار سیاست خارجی، واکنشی به محرک های داخلی و خارجی است که به صورت حلقه های یک زنجیر با هم ارتباط دارند. به سبب متغیرهای گوناگون و موثر در روند تصمیم گیری، نمی توان رفتار سیاست خارجی کشورها را به یکدیگر تعمیم داد. در تحلیل تصمیم های سیاست خارجی ایران، از مدل پیش نظریه جیمز روزنا، به سبب توجه همزمان به دو سطح خرد و کلان بهره گرفته شده است تا هم ساختارهای داخلی موثر در تصمیم گیری و هم تاثیر متغیر نظام بین الملل بر روند تصمیم گیری ها بررسی و مشخص شود. بنابر این پژوهش، تصمیم ها در سیاست خارجی ایران در دوره نخست وزیری امیرعباس هویدا، میان سال های 1356- 1343ش. بیشترین تاثیر از آن متغیر فرد و متغیر نظام بین الملل بوده و متغیر دولتی یا بوروکراتیک، متغیر نقش و متغیر اجتماعی کمترین تاثیر را داشته اند.
    کلیدواژگان: ایران، سیاست خارجی، هویدا
  • محمد چگینی صفحات 131-168
    ایران و ژاپن از دوره صفویه مراودات تجاری غیرمستقیم داشتند که تا نیمه های حکومت قاجاریه تداوم یافت. در دوره صفویه، تجار اروپایی و در اوایل قاجاریه، تجار هندی واسطه تجارت ایران و ژاپن بودند تا اینکه اواخر قاجاریه رویه تغییر کرد و مناسبات تجاری مستقیم بین دو کشور برقرار شد. در پی نخستین ملاقات برای برقراری روابط دیپلماتیک در دوره ناصرالدین شاه، اولین هیات ژاپنی با مقاصد بازرگانی وارد ایران شدند. رشد و توسعه ژاپن و تلاش آن کشور همزمان با تحولات جهانی به منظور گسترش قدرت اقتصادی خود زمینه ساز افزایش مراودات تجاری ایران و ژاپن شد. در دوره پهلوی اول با توجه به اجرای اصلاحات در ایران و برقراری روابط دیپلماتیک، بازرگانی بین دو کشور منظم شد و گسترش یافت. هدف از پژوهش حاضر، بررسی روابط تجاری، حجم و مقدار تجارت شیوه ها و راه های توسعه مناسبات تجاری و اقلام وارداتی و صادراتی ایران و ژاپن از صفویه تا پهلوی اول با تکیه بر اسناد آرشیو مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه و دیگر منابع است.
    کلیدواژگان: ایران، ژاپن، آغاز روابط، پهلوی اول، روابط بازرگانی
  • گزارش ها
  • مرتضی دامن پاک جامی صفحه 171
    بیست سال پس از طرح پیشنهاد گفتگوی تمدن ها توسط رئیس جمهور وقت ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و متعاقب آن، نامگذاری سال 2001 میلادی از سوی این سازمان به عنوان «سال گفت وگوی تمدن ها»، نخستین نشست وزرای خارجه هشت کشور دارای تمدن های باستانی به ابتکار یونان و با الهام از ایده گفتگوی میان تمدن ها طی روزهای 4-3 اردیبهشت 1396 برابر با 24-23 آوریل 2017 با عنوان «مجمع تمدن های کهن» در آتن برگزار شد. در این مجمع که وزیران امورخارجه کشورهای یونان، ایران، چین، ایتالیا، عراق و مصر، وزیر فرهنگ پرو و معاون وزیر خارجه بولیوی شرکت کرده بودند، محور اصلی دستور کار وزرای شرکت کننده بررسی این موضوع بود که وارثان تمدن های کهن با توجه به تعهد و مسئولیت سنگینی که در قبال بشریت دارند، چگونه می توانند از دستاوردهای ارزشمند گذشته به عنوان سرمایه ای برای زندگی حال و آینده بشریت استفاده کنند؟ بدین منظور بر اهمیت نقش دیپلماسی فرهنگی در چهارچوب توجه به فرهنگ به عنوان عامل دیپلماسی نرم و فرهنگ به عنوان عامل توسعه اقتصادی تاکید گردیده و ایجاد یک مکانیزم بین المللی تحت نام مجمع تمدن های کهن در دستور کار قرار گرفت.
    در این گزارش ابتدا سند مفهومی طرح ایجاد مجمع تمدن های کهن که توسط یونان به عنوان کشور میزبان تهیه شده و مبنای بحث ها در اجلاس وزراء و کنفرانس آکادمیک آن بوده است، مورد بررسی قرار می گیرد، سپس گزارشی از نتایج اولین نشست وزراء ارائه می شود. در بخش پایانی نیز به لحاظ اهمیت، متن سخنرانی جناب آقای دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان منعکس می گردد.
  • محسن چیت ساز صفحه 191
    همایش بین المللی جاده ابریشم با همکاری مشترک معاونت پژوهشی مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت امور خارجه، موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی و دانشگاه فردوسی طی روزهای 25- 24 مهر ماه 1395 با حضور اندیشمندان و محققان ایرانی و خارجی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی در مشهد برگزار شد. علاوه بر نشست افتتاحیه و اختتامیه، 30 مقاله علمی در 4 نشست تخصصی جداگانه با عنوان های: «ژئوپلیتیک و راهبردهای جاده ابریشم»، «اقتصاد و گردشگری در جاده ابریشم»، «جغرافیای تاریخی و باستان شناسی در جاده ابریشم» و «تاریخ و فرهنگ در جاده ابریشم» ارائه گردید. سطح علمی مقالات و مطالب ارائه شده بسیار خوب بود و اساتید و پژوهشگران جنبه های مختلف مرتبط با تبادلات تاریخی، فرهنگی، تجاری و مردمی میان کشورهای مسیر راه ابریشم و نقش تاریخی، فرهنگی و اقتصادی ایران به عنوان نقطه اتصال شرق و غرب این مسیر را مورد توجه قرار دادند. این مقالات با موضوعات متنوع و با در نظر گرفتن جنبه های ژئوپلیتیک، اقتصادی،گردشگری، نقش و رابطه شهرهای مهم مسیر، تاریخ روابط کشورها و اقوام این مسیر، باستان شناسی، نقش داستان ها و قصه های نوشته شده و انتقال آنها به سرزمین های مسیر، انتقال فنون حکومتداری، مذاهب و آیین ها ارائه شدند.
  • حمیدرضا بداقی صفحه 211
    مراسم رونمایی از اسناد محرمانه تاریخی وزارت امور خارجه، روز سه شنبه 25 آبان 1395 در محل سازمان مجامع ایرانی مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت متبوع با حضور دکتر محمدجواد ظریف وزیر محترم و شماری از شخصیت های سیاسی، علمی و فرهنگی برگزار شد. آنچه در پی می آید، گزارشی از تاریخچه اسناد در وزارت امور خارجه و قانون انتشار اسناد، مصوبات شورای عالی، آزادسازی، رونمایی و نمایشگاه اسناد و انعکاس مطبوعاتی مراسم است.

    تاریخچه
    از اوایل دوره قاجار که وزارت امور خارجه به شکل نوین و کنونی آن پایه گذاری شد، بخشی با عنوان: واحد، دایره و یا اداره مرموزات، سری، رمز، محرمانه و حفاظت اسناد ایجاد گردید تا ارتباطات دارای طبقه بندی این وزارتخانه را ساماندهی و مدیریت کند. آغاز روند طبقه بندی اسناد وزارت امور خارجه به اواخر دوره قاجاریه و سپس پهلوی اول باز می گردد که نظام اداری نوین در ایران شکل گرفت.
|
  • Seyyed Abbas Azmoudeh Pages 1-18
    Indian subcontinent is among the lands with vast Gilani immigrant communities where they could find a safe haven for their political development and religious excellence. Power rivalries during the Mongol, Turkmens and Safavid eras which brought about the end of the ruling Gilani family, coupled with the delicate land of India with its huge immeasurable wealth, motivated famous Gilanis, namely Jamal al-Din Gilani, Khajeh Mahmoud Gilani and Hazin Lahiji, to migrate to India. The article seeks to study the contribution of Gilani immigrants to the promotion of Iranian customs and traditions, Islamic sects and the expansion of commerce and political relations between the two countries.
    Keywords: Iran, India, Gilani's Migration
  • Lana Ravandi Fadai Pages 19-42
    The Communist University for Laborers of the East (KUTV), established in Moscow in 1921 and closed in 1938, presents a unique experiment in Soviet Orientalism. KUTV was the first communist educational institution set up specifically for students from the Orient to study their own countries in their native languages through a Marxist lens. Its purpose was not only to train teachers and revolutionaries for work in their native countries but to bring about a paradigm shift in the study of the East.
    Iranians made up a strong presence at KUTV among both students and teachers, some of whom returned to Iran to spread learning and revolution, while others remained in the Soviet Union as scholars of Iran, influencing the development of Soviet Orientalism and often serving simultaneously in the Soviet political apparatus. Among other sources, this paper uses Soviet case files on Iranian students and teachers at KUTV to shed light on their motivations and backgrounds.
    Keywords: KUTV, Moscow, Scholars, Iranian Students
  • Amin Arianrad Pages 43-62
    In the hectic aftermath of the Allied invasion of Iran and Reza Shah’s abdication the Association of Iran-Soviet Cultural Relations was established with the aim of cultivating amity and common understanding between the two nations, with subsidiary branches later being established in major cities, namely Tabriz, Mashhad, Gorgan, and Isfahan. The Association played a pivotal role in promoting Soviet cultural diplomacy in Iran in the period 1942-1953. Following the coup of 1953 (28Mordad Coup d’etat) the Association’s activities lost momentum and ceased to publish its magazine only a year after its first volume. The Association restarted its activities after a couple of years; however, it only managed to be a shadow of its early years. So far, no research has been conducted on the Association of Iran-Soviet Cultural Relations, thus, the current article has used library and archival sources to study the Association’s establishment, and applied descriptive-analytical method to assess the circumstances under which it declined.
    Keywords: Iran, Union of Soviet Socialist Republics, Association of Iran-Soviet Cultural Relation
  • Reza Dehghani Pages 63-86
    As geography and socio-political landscape undergo change so do intellectual currents and trends; a transformation ranging from sweeping changes in the nature and substance to modest adaptations to the exigencies of time. Hurufism (a.k.a Hurifiyya or Hurufi movement) during its nascent years in the time of its founder Fazlul l-Lah Astar-Abadi, also known as Nāimī, was a Sufi doctrine, which, in its later stages, veered toward political tendencies and Mahdavism. Upon their suppression and final expulsion from Iran under the Timurid Empire they settled in the Ottoman territory and donned an eclectic cloak and gave rise to Bektashi Yenicherisin the Ottoman Empire.
    Anatolia’s atmosphere favorable to Sufi order led the Hurufis to render a charismatic image of their leader Fazl l-Lah Astar-Abadi. Their attempts at infiltrating the Ottoman court was a part of their intent to gaint political influence, and their propaganda among the Yenicheris was in hope of securing a military foothold in order to use these two wings in their final goal of establishing their own customized order, thus setting the stage for preaching their doctrine in this world.
    The current article studies Anatolia’s political, social and religious background upon Hurifis’ arrival, explores Hurufiyya’s development in theory and practice and assesses the long-term implications of these developments on other sects and the overall Ottoman society.
    Keywords: Iran, the Ottoman Empire, Anatolia, Relations, Intellectual Developments
  • Saeed Bashiri, Mahdokht Masoudianfar Pages 87-130
    Foreign policy behavior is shaped by reaction to internal and external stimuli which are interlined like a chain. There are various effective variables at play in the process of foreign policy decision-making, thus making it impossible to generalize a country’s foreign policy. James Rosenau’s pre-theory takes into account the micro and macro level which makes it suitable for analyzing Iran’s foreign policy decisions as it could offer a platform for studying internal structures and the international system affecting the decision-making process. The findings suggest Iranian foreign policy decision-making during Prime Ministry Hoveyda, the period 1964 to 1978, was heavily influenced by the individual and the international system variables, while the governmental, role and societal variables had the lowest impact on shaping the foreign policy in this period.
    Keywords: Iran, Foreign Policy, Hoveyda
  • Mohammad Chegini Pages 131-168
    Indirect trade between Iran and Japan dates back to the Safavid era and lingered on into mid-Qajar period. During the Safavid period until the outset of the Qajar era European and Indian merchants acted respectively as business intermediaries between Iran and Japan. However, the direct trade relations between Iran and Japan were not established until the later years of the Qajar dynasty. The first official contacts came about under Nasir al-Din Shah when the first Japanese delegation, driven by trade and commercial intentions, entered Iran. Japan’s growth and development and its attempts to keep abreast of global transformations in an effort to expand its economic clout led it to promote trade with Iran. Nationwide reforms and the opening of diplomatic relations between Iran and Japan under the First Pahlavi, promoted trade between the two countries. The current research draws upon the archives at the Center for Documents and the History of Diplomacy of the Ministry of Foreign Affairs in order to analyze the volume and magnitude of trade between Iran and Japan and study the ways through which trade, import and export could further be promoted between the two countries.
    Keywords: Iran, Japan, Second Pahlavi, Trade Relations