فهرست مطالب

جستارهای اقتصادی ایران - پیاپی 29 (بهار و تابستان 1397)

نشریه جستارهای اقتصادی ایران
پیاپی 29 (بهار و تابستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1397/04/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مقاله علمی پژوهشی
  • اکبر کمیجانی، حمید ابریشمی، سیدعلی روحانی * صفحات 9-38
    رویداد بحران مالی سال 2008، توجه اقتصاددانان و بانک های مرکزی را به کاستی های دیدگاه های رایج درباره ماهیت بانک و نقش آن در اقتصاد جلب کرد. ازآنجاکه لازمه هرگونه مقررات گذاری احتیاطی برای بانک ها، مدل سازی اقتصاد کلان شامل بخش مالی، و سیاست گذاری پولی و مالی سازگار، تحلیل درست از ماهیت بانک و فرایند خلق پول بانکی است، این مقاله به روش تحلیلی− توصیفی رویکردهای سه گانه درباره آن را بررسی می کند؛ ازاین رو پس از ارائه تصویری از دیدگاه های رایج در این باره (دیدگاه واسطه گری مالی و دیدگاه ضریب فزاینده) ، هریک از این دیدگاه ها براساس مبانی اقتصاد پولی و اصول حسابداری نقد می شوند. همچنین، دیدگاه درست و کامل تر درباره ماهیت بانک (دیدگاه «خلق پول انفرادی بانک») ، با استناد به آرای اقتصاددانان و بانک های مرکزی پیش رو تبیین خواهد شد.
    تحلیل استدلال های موافق دیدگاه های واسطه گری مالی و ضریب فزاینده، نشان می دهد که ریشه های مهم فهم نادرست ماهیت بانک عبارت اند از: برداشت کالایی نسبت به پول، مغالطه ترکیب و خلط مباحث خرد و کلان، بی توجهی به اصول حسابداری دوطرفه، عدم تفکیک ترازنامه بانک مرکزی و بانک ها، و عدم توجه به اقتضائات سیاست هدف گذاری نرخ بهره توسط بانک مرکزی. براساس این، اصولی که رعایت آنها برای تحلیل درست بانک در اقتصاد کلان ضروری است، معرفی و برخی دلالت های دیدگاه خلق پول در حوزه بانکداری اسلامی، سیاست گذاری پولی، مقررات گذاری بانکی و مدل سازی اقتصاد کلان تشریح می شود.
    کلیدواژگان: بانک، خلق پول، واسطه گری مالی، ضریب فزاینده، مقررات بانکی، سیاست پولی، بانکداری اسلامی
  • محمدنقی نظرپور، روح الله عبادی *، سید هادی میرحسینی صفحات 39-67
    به کارگیری روش ها و ابزارهای مختلف برای تامین مالی بخش های مختلف اقتصادی با ریسک همراه بوده و ریسک و بازده در سرمایه گذاری و تامین مالی همیشه همراه هم اند و ازاین رو تصمیم های سرمایه گذاری هماره براساس و با ملاحظه رابطه میان ریسک و بازده صورت می گیرد. سرمایه گذاران همواره باید در تصمیم های سرمایه گذاری خود ریسک را در نظر داشته باشند. به دلیل اهمیت و اثرگذاری بالای ریسک و همچنین امکان پذیر نبودن حذف ریسک باید ریسک ها را شناسایی، محاسبه و مدیریت کرد.
    ضرورت توجه به این موضوع از آن روست که بسط و تعمیق بازار مالی در کشور باید برای رفع محدودیت های کشور در زمینه جذب سرمایه با توجه به ملاحظه های شرعی صورت گیرد و درعین حال پاسخ به نیازهای اساسی جامعه باید با توسعه بازار سرمایه ایران و متنوع کردن ابزارهای موجود آن انجام شود.
    معرفی اوراق استصناع به عنوان ابزار مالی توانا برای تامین مالی بخش های مختلف اقتصادی با توجه به ارزیابی ریسک های بالقوه و بالفعل و طراحی پوشش ریسک این اوراق برای گسترش و پذیرش عمومی آن در نظام مالی ایران می تواند چالش های زیادی از نظام تامین مالی ایران را مرتفع کند.
    در این مقاله به روش توصیفی− تحلیلی با استفاده از داده های پرسش نامه ای و روش AHP، به بررسی این فرضیه پرداخته می شود که «در بین مدل های عملیاتی اوراق استصناع، مدل سازمان بورس اوراق بهادار بهینه ترین الگو برای پوشش ریسک می باشد». برای بررسی این فرضیه، برخی از ریسک های انتشار اوراق استصناع در قالب مدل استصناع موازی، مدل بورس و استصناع غیرمستقیم مطالعه شده است. نتایج نشان می دهد که پوشش ریسک در بین مدل های عملیاتی اوراق استصناع، مدل بورس بهترین مدل از نظر پوشش ریسک است.
    کلیدواژگان: اوراق استصناع، مدل های عملیاتی، پوشش ریسک اوراق استصناع، روش AHP
  • سید حسین میرجلیلی*، روشنک بزرگی صفحات 69-94
    در این مقاله میزان تاب آوری اقتصاد ایران برای سال های 1384− 1394 بررسی شده است. بدین منظور از یک شاخص ترکیبی بومی متشکل از متغیرهای نرخ تورم، نرخ بیکاری، نرخ ارز، نسبت کسری بودجه به تولید ناخالص داخلی، سهم نفت در بودجه، نسبت صادرات غیرنفتی به واردات، نسبت واردات کالاهای واسطه ای و اولیه به کل واردات، نسبت بودجه کل کشور به تولید ناخالص داخلی، نسبت مصرف دولت به مصرف کل اقتصاد، نسبت صادرات و واردات به تولید ناخالص داخلی، اقتصاد زیرزمینی، نسبت شاغلان با تحصیلات عالی به کل شاغلان دولت، ضریب جینی، نرخ باسوادی، تعداد بیمه شدگان اصلی تامین اجتماعی، تاب آوری اقتصادی متناسب با شرایط اقتصاد ایران، محاسبه شده و تفسیر می شود.
    نتایج نشان دهنده روند افزایشی شاخص مقاومت اقتصاد ایران با شیب ملایم است. بیشترین میزان شاخص در سال 1393 و کمترین آن در سال 1384 می باشد. بررسی ارتباط میان شاخص تاب آوری و تولید ناخالص داخلی سرانه، بیانگر وجود رابطه مثبت در دوره مورد بررسی است. به این صورت که با افزایش تاب آوری اقتصادی، تولید ناخالص داخلی سرانه کشور نیز افزایش می یابد.
    کلیدواژگان: تاب آوری اقتصادی، شاخص ترکیبی، اقتصاد ایران، اقتصاد مقاومتی
  • محمدهادی حبیب اللهی*، احسان ذاکرنیا صفحات 95-120
    انتشار اوراق بهادار اسلامی (صکوک) یکی از نوآوری های دهه اخیر است که فرصت های درخشانی را فراروی نظام مالی اسلامی گشوده است. بااین حال، این ابزارها با ریسک هایی مواجه هستند که ریسک اعتباری یکی از مهم ترین آنهاست. تاکنون قوانین مالی کشور (مصوبات شورای پول و اعتبار و شورای عالی بورس و اوراق بهادار) در تلاش بوده اند تا با ایجاد ضامن پرداخت تعهدات، ریسک اعتباری را برای سرمایه گذاران پوشش دهند. با پذیرش این مسئله که روش های متعددی برای مدیریت ریسک اعتباری وجود دارد، سوال این مقاله آن است که کاربرد کدام روش اولویت بیشتری دارد؟
    پژوهش های کتابخانه ای نشان می دهند که دو روش عمده دیگر در مدیریت ریسک اعتباری کاربرد اعتبارسنجی و سوآپ نکول اعتباری است. با این فرض که جبران خسارت ناشی از عدم بازپرداخت تعهدات، لازمه انتشار صکوک است و رکن ضامن و سوآپ نکول اعتباری می توانند این هدف را برآورده کنند. این مقاله پس از برشمردن معایب و مزایای هر یک از روش ها و اخذ دیدگاه خبرگان با روش تاپسیس، سوآپ نکول اعتباری را ابزار مناسبت تری نسبت به رکن ضامن در انتشار صکوک معرفی کرده است.
    کلیدواژگان: صکوک، ریسک اعتبار، پوشش ریسک، ضمانت اوراق، سوآپ نکول اعتباری
  • محمد مهدی عسکری *، حمیدرضا معبودی * صفحات 121-141
    مباحث مربوط به کارگزار و کارفرما و تعامل میان آنان در قالب قراردادهای مختلف، یکی از موضوعات مورد بحث در اقتصاد است؛ ازاین رو نظریه قراردادها و تئوری کارگزار− کارفرما در شکل های مختلف به بررسی این موضوعات پرداخته است. یکی از مباحث مهم در این باره، مسائل مربوط به مخاطرات اخلاقی میان طرفین قرارداد است که این موضوع باید در قراردادهای نفتی نیز جهت ارائه مدل و طرح های انگیزشی مناسب برای بیشینه کردن منافع طرفین مورد توجه قرار گیرد.
    یکی از انواع قراردادهای نفتی، قراردادهای بیع متقابل است. این قراردادها به مرور زمان تکمیل و اصلاح شده و در نسل قراردادهای بیع متقابل نسل اول، دوم و سوم تدوین شده است؛ ازاین رو در این مقاله تلاش شده است با توجه به ویژگی های نسل سوم قراردادهای بیع متقابل نفتی (به عنوان کامل ترین نسخه) و مدل های مخاطرات اخلاقی، مدلی که بیشترین انطباق با قراردادهای نفتی دارد، انتخاب شود.
    نتایج بررسی مدل های گوناگون مخاطرات اخلاقی، نشان می دهد که در قراردادهای نفتی مخاطره اخلاقی در هر دو طرف قابل مشاهده است و در این قراردادها مسئله کارفرما بیشینه کردن منافع طرفین است و تلاش هر دو طرف بر میزان منافع آنها تاثیرگذار است؛ ازاین رو الگوی مخاطرات اخلاقی مضاعف انطباق بیشتری با قراردادهای نفتی دارد و بهتر است به جای الگوی مخاطره اخلاقی استاندارد، برای ارزیابی قراردادهای نفتی بیع متقابل از الگوی مخاطره اخلاقی مضاعف استفاده شود.
    کلیدواژگان: قرارداد بیع متقابل، عدم تقارن اطلاعات، مخاطرات اخلاقی، مخاطره اخلاقی مضاعف
  • حمید سپهردوست، عادل برجیسیان * صفحات 143-172

    فساد یک پدیده ناهنجار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که آثار زیان بار آن، کم و بیش در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه وجود دارد. در این‏ رابطه، نورث و همکارانش (2015) تاکید می کنند که تنها در نظم با دسترسی آزاد (دموکراسی) فساد کاهش می یابد و سایر اقدامات مانند بهبود حقوق مالکیت هرچند در بهبود شرایط مفید است؛ اما برای کاهش قابل ملاحظه فساد کافی نیست. از آنجا که این پدیده از مهم ترین موانع پیشرفت و رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه از جمله اقتصاد ایران با رویکرد اقتصاد مقاومتی شناخته شده است، بنابراین نیاز به ریشه یابی و برخورد با آن به طور جدی در زمره اهداف توسعه‏ای کشورها به شمار می‏آید.
    هدف از این مقاله، شناسایی پدیده فساد در یک تحلیل تعادل عمومی و بررسی وابستگی آن به برخی متغیرهای تاثیرگذار اقتصادی−سیاسی نظیر نابرابری درآمد و حمایت از حقوق مالکیت با تاکید بر مقوله دموکراسی است. برای این منظور از داده‏های سری زمانی تابلویی شامل 53 کشور منتخب و سال‏های 1996 تا 2013، استفاده و نشان داده شد که دموکراسی اثر منفی معنا داری بر فساد دارد (0/49−)، همچنین حقوق مالکیت (7/56−)، نرخ رشد اقتصادی (0/37−) و سرمایه‏گذاری (5/75−) رابطه منفی معنا داری با فساد دارند؛ به عبارت دیگر افزایش این متغیرها موجب کاهش فساد در اقتصاد شده است. از سوی دیگر ضریب جینی (0/36) و بی ثباتی سیاسی (19/4) رابطه مثبت معنا داری با شاخص فساد دارند. به ‏طور کلی، بروز نابرابری های اقتصادی و بی‏ ثباتی سیاسی، پایه‏های گسترش دموکراسی را ضعیف و زمینه‏ های فساد در جامعه را فراهم می‏آورد. البته اثر دموکراسی بر روی فساد مشروط به متغیر حقوق مالکیت است، به‏طوری که با افزایش حمایت از حقوق مالکیت، دموکراسی می تواند عملکرد بهتری جهت کنترل فساد، به خصوص در کشورهای با اقتصاد رانتی نسبت به کشورهای غیر رانتی داشته باشد.

    کلیدواژگان: فساد، نابرابری درآمد، حقوق مالکیت، دموکراسی، داده های تابلویی
  • علیرضا جلیلی مرند، محمدعلی متفکر آزاد*، فیروز فلاحی صفحات 173-199
    در این مقاله دیدگاه چهار نظریه پرداز معاصر درباره عدالت اجتماعی با تاکید بر چیستی عدالت بررسی شده است. هایک به نمایندگی از آزادی گرایان، رالز به عنوان تاثیرگذارترین فیلسوف سیاسی معاصر غرب و شهید مطهری و شهید صدر به عنوان نظریه پردازان اسلامی انتخاب شده اند. هایک تنها به عدالت فردی معتقد است و مفهومی به نام عدالت اجتماعی را باور ندارد، از دیدگاه او عدالت عبارت است: قواعد رفتاری در حوزه فردی. نقطه کانونی در اندیشه های هایک مفهومی به نام نظم خودجوش است و به باور او بیشتر پدیده های اجتماعی از چنین نظمی پیروی می کنند.
    هدف اصلی رالز ارائه اصول بی طرفانه برای عدالت است تا تضاد میان آزادی و عدالت در جوامع لبیرال− دموکرات به کمترین برسد. از دیدگاه او عدالت، توافق آزاد افراد در وضع نخستین است. راهنمای اصلی رالز در استخراج اصول عدالت، اصل بیشترین حداقل و ناآگاهی افراد از موقعیت اجتماعی آینده است.
    شهید مطهری عدالت را همان رعایت حقوق می داند. او هم حقوق طبیعی (فطری) فرد را به رسمیت می شناسد و هم برای اجتماع حقوقی قائل است. از دیدگاه ایشان تنها راه مشروعیت و اعتبار حقوق طبیعی این است که هدفداری نظم عالم پذیرفته شود. از دیدگاه صدر با وجود آنکه عدالت یکی از اصول سه گانه ساختمان عمومی اقتصاد اسلامی است، ولی جایگاه عدالت فراتر از یک اصل بوده، سنگ زیربنای مکتب اقتصاد اسلامی است. افزون بر این، اسلام با وضع دو اصل یعنی همکاری عمومی (اصل تکافل عام) و توازن اجتماعی، حساسیت خود نسبت به آرایش نهایی امکانات در جامعه را نشان داده است.
    کلیدواژگان: عدالت اجتماعی، نظم خودجوش، اصل بیشترین حداقل، حقوق فطری، توازن اجتماعی
|
  • rohollah ebadi Pages 39-67
    Applying different methods and tools to finance Different economic sectors with risk and risk and return on investment and financing is always alongside And because of the investment decisions Always on the basis of and considerate relationship Between risk and returns.
    Investors should always invest in their decisions Consider the risk. Because of the importance and effectiveness of the risk, as well as the impossibility of eliminating risk It must identify, calculate and manage the risks.
    The need to pay attention to this issue is that Expansion and deepening of the financial market in the country should be to eliminate the country's restrictions on the attraction of capital According to religious considerations and, at the same time, respond to the basic needs of society It should be done by developing the capital market of Iran and diversifying its existing tools.
    Introduction of Intangible Bonds as a powerful financial tool for financing various economic sectors Considering the potential and actual risk assessment and design of risk coverage of these securities to expand and publicly accept it in Iran's financial system Can solve many challenges of Iran's financing system.
    In this paper, descriptive-analytic method was used using questionnaire data and AHP method We study the hypothesis that "Among the operational models of: Bonds Istisna'a, the Stock Exchange Organization model is the optimal model for risk coverage. "
    To examine this hypothesis, some risks of issuing embedded securities in the form Istisna'a model Parallel Stock market Istisna'a model indirect Studied The results show that the risk coverage among the operating models of embedded securities, the stock model is the best model for risk coverage.
    Keywords: Bonds Istisna'a, Operational models, Risk coverage Istisna'a Static papers, AHP method
  • seyed hossein Mirjalili, roshanak bozorgi Pages 69-94
     We examined the resilience of Iran's economy over the years 2005-2014. To this end, a composite indigenous index comprise of the following variables is calculated: inflation rate, unemployment rate, exchange rate, ratio of budget deficit to gross domestic product, share of oil in the government budget, ratio of non-oil exports to imports, import ratio of intermediate and primary goods to total imports, total government budget to gross domestic product, ratio of government consumption to total consumption of the economy, export and import ratio to gross domestic product, underground economy, ratio of high education graduates to total government employees, Gini coefficient, literacy rates and main insured of social security organization. The empirical results indicate an increase in the Iran's economic resilience index. The highest figure in the index is in 2014 and the lowest is in 2005. The relationship between resilience index and GDP per capita indicates a positive relationship over the course of study, i. e with increasing economic resilience, GDP per capita also increases.
    Keywords: economic resilience, composite index, Iran's economy, resistance economy
  • mohammadhadi habibollahi Pages 95-120
    Issuance of Islamic securities (sukuk) is one of the innovations of recent decades that open bright opportunities on the Islamic financial system. These bonds based on Islamic contracts are designed to substitute for securities, especially bonds are considered usury. The risks of this tool is the most important aspects that should be considered in the design of financial instruments. The first step in risk management, identification of risks and the next step is to reduce or eliminate it, thereby encouraging investors to buy these tools, resulting in a growth market to be provided. In this article dealt with the management of credit risk and cover this risk. So far, the country's financial rules in Iran (rules of the Securities and Exchange Money and Credit Council and the Council) have been trying to pay guarantee obligations to cover credit risk for investors. We believe that the guarantor for the bonds, despite the many advantages, but also disadvantages, which is better than other methods should be used to cover this risk. In this paper recommended credit default swaps as a good way to cover sukuk credit risk.
    Keywords: Sukuk, credit risk, Risk coverage, Sukuk guarantor, credit default swap
  • Muhammad Mahdi Askari , Hamidreza Maboudi Pages 121-141
    Moral hazard in contracts, especially international oil contracts, is a key subject under the economics of information. In this article, considering the oil and gas industry specifications, oil contracts and moral hazard models, the proper model for evaluating buy-back contracts. Since moral hazard from both parties could be seen in oil contracts and both are maximizing their profit, despite the standard models, the employer (client) should consider two incentive constraints for both principal and agent. Accordingly, standard model is not proper to evaluate this type of contracts and two sided moral hazard models are more in compliance with oil contracts. The results say that in two sided moral hazard and non observable action of both party, no contracts touch first best conditions. In addition, short term essence of buy-back contracts, predefined proceeds of contract before starting point, fix interest rate, non flexibility of contract and defined obligations before operation, non flexibility of payment method from oil proceeds and lack of comprehensive reservoir study results in lack of incentive for selection of more optimal methods for for development oil fields with higher costs for maximizing mutual interests. Accordingly, buy-back contracts are not a second best optimal contract.
    Keywords: Buy-Back Contracts, Asymmetric information, Moral Hazard, two sided Moral Hazard, Iranian Oil contracts
  • Adel Borjesian* Pages 143-172

    Corruption is a phenomenon of economic, political and cultural disorder, with more or less hazardous effects both in developed and developing countries. In this regard, North and colleagues emphasize that only in an open access system (democracy), corruption is controlled and other measures such as improving property rights, although they play an important role, but not enough to reduce significant corruption. As this phenomenon is considered one of the most important barriers to growth of developing countries such as Iran with resistance approaches to economy, therefore need to know the roots and deal with it has become seriously considered as country's development goals. The purpose of this study was first designed to identify the phenomenon of corruption in a general equilibrium analysis, and then to investigate the relationship of corruption, property rights and democracy, based on evidences from developing economies. For this purpose, a panel model is used to analyze relevant data from 53 selected developing countries for the period of 1996 and 2013. The results indicated a significant negative effect of democracy (-0.49), property rights (-7.56) , economic growth (-0.37) and investment (-5.75) on the level of corruption. Moreover, the Gini coefficient of inequality (0/36) and political instability (19.4) showed a significant and positive effect on the corruption index in selected economies. While the results have also shown, by increasing the degree of democracy and property protection as a new variable in the model, the relationship between corruption and democracy has increased, which shows that the impact of democracy on corruption is empowered with the property property protection variable.

    Keywords: corruption, democracy, property rights, panel data
  • Alireza Jalili Marand, Mohammad Ali Motafakker Azad Pages 173-199
    This study explores the concept of social justice based on the ideas of four contemporary theorists. Hayek represents libertarians, Rawls the most prominent Philosopher of current century, Motahhari and Sadr as a thinker of Islamic concepts. Hayek believes social justice is misdealing and the striving for it will also produce highly undesirable consequences. He defines justice by rules of individual conduct. “Spontaneous order” play essential role in his ideas. Rawls sees ‘justice as fairness’ as answering to the demands of both freedom and equality, a challenge posed by the socialist critique of liberal democracy. In this regard justice is an agreement on principles which is reached arbitrarily in “veil of ignorance”. Rawls's main guide in achieving principles of justice is maximin principle and the lack of awareness of individuals about the future social status. Motahari regards justice as observance of the law. He recognizes both the natural rights of the individual and the legal community. According to Shahid Motahari, the only way to legitimize and validate natural rights is to accept the purpose of the world order. In Sadr's view, although justice is one of the three principles of the general construction of Islamic economics, the position of justice is beyond the core and is the foundation stone of the Islamic School of Economics. Additionally, Islam has shown its sensitivity to the final makeup of facilities in society, with two principles: public cooperation and social balance.
    Keywords: Social Justice, Spontaneous Order, Maximin Principle, natural Rights, Social Balance