فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال پانزدهم شماره 1 (پیاپی 27، بهار 1386)

به منظور بررسی سازگاری گونه ارس Juniperus virginianaدو قطعه از این گونه به ترتیب به مساحت 5285 مترمربع و در سن 10 سالگی (اندازه گیری کمی وکیفی گونه ارس درطول 10 سال مطالعه برای 5 سال اولیه رشد هرساله و پس ازآن هر 5 سال یکبار) (در پایان سال دهم رشد) انجام گردید و 1600 مترمربع در سن 22 سالگی، به طور جداگانه درایستگاه تحقیقات چمستان نور مطالعه شدند. درسال 1382 آماربرداری صفات زنده مانی (بقاء)، ارتفاع درخت، قطر برابرسینه و کیفیت تنه انجام شد. در این آماربرداری با حذف 2 ردیف بافر تک تک پایه ها به صورت صد درصد آماربرداری گردیدند و داده ها با نرم افزار Excel با روش آزمون 2 متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. در این بررسی گونه ارس در سن 10 سالگی دارای 8/66 درصد زنده مانی و میانگین ارتفاع آن 3/4 متر بارویش ارتفاعی سالیانه 43 سانتیمتر، متوسط قطر برابر سینه آن 2/6 سانتیمتر با رویش قطری سالیانه 2/6 میلیمتر برآورد گردید. بیشترین تلفات از سال سوم رویش (4/21 درصد) بوده و بالاترین رویش ارتفاعی در سالهای 4 تا 5 سالگی (78 سانتیمتر) و بهترین رویش قطری را در 5 سال دوم (10 میلیمتر) داشته است. در بررسی قطعه دیگر ارس در سن 22 سالگی دارای 98 درصد زنده مانی و میانگین ارتفاع آن 28/7 متر با رویش ارتفاعی سالیانه 33 سانتیمتر، متوسط قطر برابر سینه 6/18 سانتیمتر با رویش قطری سالیانه 5/8 میلیمتر برآورد گردید. کیفیت تنه درجه یک در هر دو قطعه بالای 90 درصد می باشد. به طورکلی گونه ارس با درصد زنده مانی بالا و رویش قطری و ارتفاعی قابل قبول به عنوان یک گونه سازگار معرفی شده وکشت آن درمناطق رویشگاهی مشابه ایستگاه چمستان توصیه می شود.

به منظور بررسی خصوصیات ظاهری و تعیین بهترین روش جوانه زنی بذرهای درختان بنه و کلخونگ، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. در این طرح دو جمعیت بنه و یک جمعیت کلخونگ مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای اعمال شده در آزمایش تعیین قوه نامیه شامل 4 سطح سرما، اسید، اسید- سرما و شاهد بود. سایرصفات مورد مطالعه شامل اندازه گیری وزن هزار دانه، تعداد و درصد بذرهای پر وپوک، ابعاد بذر و درصد رطوبت بود. بر اساس نتایج، وزن هزار دانه بذر بنه در فیروزآباد و نیریز به ترتیب 5/314 و 4/243 گرم و بذر کلخونگ 12/87 گرم شد. از نظر خصوصیات ظاهری، بذرهای بنه فیروزآباد به ترتیب با 3/9، 0/7 و5/5 میلیمتر طول، عرض و ضخامت، دارای بیشترین اندازه بود. نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین درصد جوانه زنی بذرهای بنه در شهرستان فیروزآباد با 76 و 20 درصد به ترتیب مربوط به تیمار اسید - سرما و شاهد و در شهرستان نیریز بیشترین و کمترین درصد جوانه زنی بذرهای بنه به ترتیب با 5/63 و 5/38 درصد متعلق به تیمار سرما و اسید بود. براساس این تحقیق در منطقه فیروزآباد، تیمار اسید - سرما با 76 درصد و در منطقه نیریز تیمار سرما با 5/63 درصد بهترین نتیجه را داشتند.

با توجه به روند فزاینده تخریب جنگلها تلاش و جدیت در فرآیند جنگلکاری مصنوعی و یا کمک به تجدید حیات طبیعی و غنی سازی جنگلهای موجود می تواند به عنوان یک راهکار عملی به منظور حفظ این میراث گرانقدر مدنظر قرار گیرد. یکی از وسیعترین مناطق رویشی کشور منطقه زاگرس است که استفاده از گونه های بومی به منظور احیاء و غنی سازی جنگلها یکی از پایدارترین و مناسبترین روش ها جهت افزایش سطح کمی و کیفی این جنگلها به شمار می آید. یکی از مناسبترین گونه های موجود به منظور احیای مناطق تخریب یافته استفاده از انواع بادام، به ویژه بادام کوهی(Amygdalus scoparia Spach.) است. در این تحقیق جهت بررسی اثر جهات جغرافیایی بر مؤلفه های کمی رویش این گونه، تعداد 50 اصله نهال در دامنه شمالی و 50 اصله دیگر در دامنه جنوبی در ایستگاه جنگلکاری میشان استان چهارمحال و بختیاری انتخاب شد و صفات کمی نظیر قطر یقه، ارتفاع، قطر تاج پوشش و تعداد جست پایه ها اندازه گیری و ثبت گردید. سپس ضمن بررسی میانگین صفات مذکور در طی 20 سال پس از کاشت، رابطه و همبستگی بین این مؤلفه ها نیز اندازه گیری و تعیین گردید. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که میانگین صفات ارتفاع، قطر یقه و قطر تاج پوشش در دامنه شمالی بیشتر از دامنه جنوبی می باشد. این تفاوت از نظر آماری در سطح یک درصد برای کلیه صفات کاملا معنی دار گردید. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند مدیران جنگل را به منظور جنگلکاری موفق این گونه، به ویژه در مناطق تخریب یافته راهنمایی نماید.

روش نمونه برداری مربع تی(T-square) یکی از روش های نمونه برداری فاصله ای می باشد که برای اندازه گیری تراکم (تعداد در واحد سطح) و تاج پوشش گیاهان بکار می رود. در این پژوهش کاربرد این روابط (با توجه به معیار صحت) به منظور برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان در جنگل های بلوط زاگرس در جنگل آموزشی و پژوهشی مرکز آموزش عالی قصرشیرین استان کرمانشاه بررسی شد. ابتدا در جنگل مذکور محدوده ای به مساحت50 هکتار انتخاب گردید، در مرحله بعد در آن آماربرداری صددرصد انجام گرفت و در نهایت تعداد 50 قطعه نمونه (نقطه نمونه برداری) برای روش نمونه برداری فاصله ای مربع تی به صورت منظم تصادفی در داخل آن برداشت گردید. نتایج بدست آمده نشان می دهند که هیچ کدام ازروابط ارائه شده برای برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان جنگل سرخه دیزه کرمانشاه با توجه به معیار صحت قابل قبول (صحت کمتر از %10) مناسب نیستند، هر چند که رابطه ارائه شده توسط بایت(Byth) نسبت به روابط ارائه شده توسط دیگل(Diggle) برای برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان در چنین جنگلهایی صحت بیشتری دارند.

ارزش های حیاتی عرصه ها جنگلی و افزایش نیاز چوب در کشور, ضرورت توجه به تولید چوب در عرصه های غیر جنگلی را دو چندان کرده است و بر این اساس طرح های تولید انبوه چوب صنوبر در دوره های زمانی کوتاه مدت بیشتر از پیش مورد توجه قرار گرفته است. عملیات قطع و برداشت چوبهای کم قطر تولیدی در این روش به طور عمده با اره زنجیری و نیروی کارگری انجام می شود که کاری سخت, طاقت فرسا, زمانبر و غیر اقتصادی می باشد. با توجه به توسعه روز افزون طرح های تولید انبوه و کوتاه مدت صنوبر, بکارگیری ماشین تخصصی برای برداشت چوبهای کم قطر صنوبر که توان کار در توده های انبوه را داشته باشد ضروری است.

راشستانهای آمیخته مهمترین جنگلهای طبیعی و صنعتی منطقه هیرکانی را تشکیل می دهند. در این جنگلها گونه های سایه پسند و ساختار ناهمسال نامنظم غالب می باشد. هدف از این تحقیق واکاوی ساختار توده و الگوی پراکنش درختان به منظور تعیین الگوهای ساختاری موجود است. داده ها از قطعه نمونه بررسی دائمی 9/16 هکتاری جمع آوری شدند. اطلاعات تمام درختان قطورتر از 5/7 سانتیمتر برداشت گردید. 6 گونه اصلی منطقه بر اساس تراکم و ساختار توده به 2 گروه تقسیم شدند. گروه اول تراکم بالاتری از گروه دوم داشتند و پراکنش قطری آنها به طور تقریبی به شکل J وارونه بود، اما گونه های گروه دوم پراکنش نامنظم داشتند. گونه های گروه اول در تمامی اشکوبها الگوی توزیع مکانی کپه ای از خود نشان دادند درحالی که درجه کپه ای بودن در زیر اشکوب بیشتر می شد. این پدیده برای گروه اول با توجه به الگوی تجدید حیات گونه ها که به صورت جست و پاجوش یا لکه ای است تفسیر می شود. برای گونه های گروه دوم در اشکوب فوقانی پراکنش تصادفی و منظم مشاهده شد. الگوی جامعه پذیری برای راش با سایر گونه ها منفی بدست آمد. نتایج این تحقیق وجود تنوع الگوی پراکنش و ساختار را برای گونه های مختلف در راشستان آمیخته تایید می کند.

نتایج اولیه اجرای طرح تحقیقاتی بررسی سوزنی برگان مهم جهان در منطقه ارتفاعی پایین بند جنگلهای نکا نشان داده است که گونه کاج تدا (Pinus taeda L.) همراه گونه های کاج رادیاتا و کاج بروسیا از موفق ترین گونه ها می باشند. از همین رو در طول سالهای 83-1382 خصوصیات بذر و محدودیت های تولید وتکثیر این گونه در سطح ایستگاه تحقیقات جنگل ومرتع پاسند مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسی متغیرهای کمی و کیفی (قطر یقه، ارتفاع، زنده مانی و کیفیت) نهال نشان داده است که از نظر قطر یقه نونهالها، کاشت پاییزه نسبت به کاشت بهاره برتری داشته است. به لحاظ متغیر ارتفاع نونهالها، بین دو فصل کاشت بهاره و کاشت پاییزه اختلاف معنی داری مشاهده نشده است. همچنین از لحاظ متغیرهای درصد زنده مانی و کیفیت نونهالها، کاشت بهاره نسبت به کاشت پاییزه برتری داشته است (سطح احتمال 01/0). لازم به ذکر است که با توجه به زمان اندازه گیری در اواسط آبان ماه، نونهالهای کاشت پاییزه مدت زمان بیشتری را برای رویش در اختیار داشته اند. ادامه بررسی نونهالهای یکساله در سطح خزانه و گلدانهای بازکاشتی نشان داده است که با گذشت زمان نونهالها دچار ضعف و کاهش میزان زنده مانی شده، به شکلی که در پایان سال دوم تنها 7 درصد از نونهالها دارای شرایط کمی و کیفی مناسب بوده اند. از آنجایی که بر اساس بررسی های آزمایشگاهی در ایستگاه تحقیقات پاسند بر روی نونهالهای خشک شده، آفات و یا بیماری خاصی مشاهده نشده است، با انجام آزمایشهای خاک شناسی عوامل محدودکننده تولید نونهالها کاج تدا، قلیایی بودن خاک و عدم حضور میکوریزها تعیین گردیده است.

میکروارگانیسم های خاک از اجزای مهم اکوسیستم های جنگلی هستند. اصطلاح PGPR برای باکتری های غیر همزیست خاک که توانایی کلنیزه شدن بر روی ریشه گیاهان و تحریک رشد را دارند بکار می رود. هدف این بررسی، تعیین اثرات تلقیح باکتری های محلول کننده فسفات بر روی دانه رستهای افرا پلت (Acer velutinum) بود. باکتری های جدا شده از خاکهای جنگل”واز“(شاملPsudomonas, Pasturella, Actinobacillus, Enterobacter, Alcaligenese) در محیط کشت مایع Seperb و در دمایC ° 25 کشت داده شدند. سلولهای باکتریایی با سانتریفوژ جدا و با استفاده از محلول بافر فسفات نمکی (2/7pH =) سوسپانسیونی از باکتری ها به غلظت cfu/ ml 108× 3 تهیه شد. بذرهای افراپلت در گلدانهای پلاستیکی کاشته و با 1 میلی لیتر از سوسپانسیون باکتری تلقیح شدند. به بذرهای کنترل محلول بافر فسفات نمکی اضافه شد. پس از هفت ماه دانه رستها برداشت و درصد وزن خشک برگها و ریشه ها، طول شاخه و ریشه، فسفر در دسترس در خاک و گیاه، عناصر آهن، پتاسیم و منیزیوم اندازه گیری شدند. دانه رستهای تلقیح شده دارای سیستم ریشه ای وسیعتری در مقایسه با دانه رستهای کنترل بودند. تاثیر باکتری های مختلف بر خصوصیات مختلف دانه رستها متفاوت بود. در مجموع نتایج نشاندهنده اثرات مثبت باکتری های محلول کننده فسفات رشد دانه رستهای افرا پلت بود و به نظر می رسد که تلقیح مخلوطی از باکتری ها در تحریک رشد تاثیر زیادی خواهد داشت.