مجله تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1382)

پروانه دم قهوه ای (Euproctis chrysorrhoea (L. آفت برگخوار همه چیز خوار است که به درختان جنگلی و درختان میوه حمله میکند. در گزارشهای قبلی گونه این آفت در جنگلهای ارسباران Porthesia melania Stgr. تعیین شده بود. اما بررسی ها نشان داد که گونه شایع در ارسباران E. chrysorrhoea میباشد. براساس مطالعه زیستشناسی در سالهای 1376 تا 1378در نقاط مختلف جنگلهای ارسباران، حشرات بالغ این آفت از اواخر بهار ظاهرشده و پس از جفتگیری، پروانه ماده دستجات تخم خود را پشت برگهای میزبان قرار میدهد. پس از دوره رشد جنینی، لاروهای سن اول از اوایل مرداد ماه ظاهر شده و در ابتدا از پارانشیم روی برگها تغذیه میکنند. این لاروها ضمن دو مرحله پوست اندازی و تغذیه به تدریج تا شروع فصل سرما با تنیدن تارهای ابریشمی لانهای را ایجاد کرده و تا بهار سال بعد در داخل آن زمستان گذرانی می کنند. در بهار سال بعد لاروهای سن سوم زمستانگذران از لانه ها خارج شده و دوباره به تغذیه از برگها و جوانه ها شروع میکنند. در بهار سال بعد لاروهای سن سوم بعد از دو تغییر جلد، در لابلای برگها به شفیره تبدیل میشوند. حدود 20 روز بعد پروانه های بالغ ظاهرمیشوند. بدین ترتیب آفت یک نسل در سال ایجاد میکند. دشمنان طبیعی شناخته شده آفت در ارسباران شامل دو گونه عنکبوت شکارچی لارو، پنج گونه زنبور پارازیتوئید لارو و شفیره، یک گونه مگس پارازیتوئید لارو، یک گونه نماتد پارازیت لارو و نوعی عامل بیماریزای لاروها میباشند که نقش عمده ای در کنترل جمعیت آفت ایفا میکنند.

خصوصیات زیستی سنک صنوبر، به دو روش مختلف شامل پرورش آن روی نهالهای صنوبر در گلدان و نیز داخل ظرفهای پرورش، روی برگهای صنوبر مورد مطالعه قرار گرفت. براساس مطالعه بیولوژی آفت روی نهالهای گلدانی صنوبر در شرایط گلخانه (دمای 3±25 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 5 ±55 درصد)، دوره قبل از تخمریزی حشرات ماده به طور متوسط 3/3 روز و میانگین تعداد تخمهای گذاشته شده توسط هر حشره ماده 62/69 عدد تعیین گردید. در این بررسی طول دوره انکوباسیون تخم 29/1±46/9، طول دوره های پورگی سنین یک الی پنج به ترتیب 42/0±75/2، 2/0±08/2، 16/1±92/2، 58/0±58/2 و 88/0 ±83/4 روز، کل طول دوره پورگی 66/1±17/15 و طول عمر حشرات کامل 3/11±19/13 روز محاسبه شد. نتایج بررسی بیولوژیکی حشره داخل ظرفهای پرورش نشان داد که طول دوره انکوباسیون تخم 02/1±31/8، طول دوره های پورگی سنین اول تا پنجم به ترتیب 0±2، 74/0±39/2، 43/0±2، 44/0±78/2 و 56/0±83/2 روز، کل طول دوره پورگی 83/0±12 و طول عمر حشرات کامل 79/8±28/12 روز میباشد. همچنین بررسی حشرات کامل زمستانگذران نشان داد که این حشره فاقد دیاپوز اجباری بوده و در شرایط دمای ثابت 25 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 50 درصد، دوباره فعال شده و ضمن تغذیه از برگهای صنوبر، تخمریزی مینماید.

کنه های خانواده اریوفیده از آفات مهم درختان و درختچه های جنگلی و زینتی در استان گیلان هستند. این کنه ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی باعث ایجاد بدشکلی در اندامهای گیاهی و انتقال عوامل بیماریزا به گیاهان مورد حمله می شوند. طی بررسی های بعمل آمده در سالهای 1379 و1380 جهت جمع آوری و شناسایی کنه های گالزای استان گیلان، از روی درختان نارون گونه خسارت زایی به نام کنه گال مهره ای نارون Aceria campestricola (Frauenfeld، 1865) جمع آوری و شناسایی شد. کنه گال مهره ای نارون در فصل بهار باعث تشکیل گالهای برجسته ای با قطر تقریبی یک میلیمتر در سطح زیری برگهای نارون می شود. تعدد گالها در سطح زیری برگها باعث می شود برگها ظاهری خشن و ناهموار پیدا کنند. آلودگی شدید درختان نارون به این کنه باعث ضعف و کاهش مقاومت آنها در برابر عوامل بیماریزا می گردد. در جداسازی کنه گال مهره ای نارون از برگهای آلوده، نگهداری کنه های جدا شده، شفاف سازی، رنگ آمیزی و نصب آنها روی اسلاید میکروسکوپی از روش های معمول استفاده شد. برای شناسایی این کنه از خصوصیات شکل شناسی مانند صفحه پیش ران سینه ای، ناحیه جنسی، پا به خصوص آمپودیوم و صفحه پرودورسال همراه با علائم خسارت روی گیاه میزبان استفاده شد.

همزیستی میکوریزا در جذب عناصر مورد نیاز گیاه و تامین آب آن پراهمیت است و در کشاورزی، جنگلکاری و مرتعداری کاربرد فراوان دارد. به همین دلیل، این تحقیق برای بررسی اثر ارتفاع و نیز عوامل محیطی همچون دما، میزان بارندگی، شوری، نوع بافت خاک و ترکیب عنصری خاک بر نوع و پراکنش میکوریزا در جنگل تحقیقاتی خیرودکنار انجام شد. نمونه برداری از 8 ایستگاه از ساحل دریا تا ارتفاع 504 متری و از محل سای هانداز درختان بعمل آمد. خاکهای جمعآوری شده شسته و ریشه ها جدا گردیدند. علاوه بر بررسی مورفولوژی ریشه ها، برشهای عرضی و طولی از آنها برای بررسی میکروسکوپی و تعیین دقیق نوع میکوریزا تهیه گردید. اسپور قارچهای میکوریز نیز با استفاده از روش رایج و استاندارد جداسازی و تعداد آنها در هر گرم خاک برای هر ایستگاه محاسبه شد. براساس نتایج بدست آمده گونه های مختلفی از جنسهای Gigaspora، Acaulospora، و Glomus شناسایی شدند. در گیاهان ایستگاه های مختلف هر سه نوع اندومیکوریزا، اکتندومیکوریزا و اکتومیکوریزا مشاهده شد. غلظت فسفر خاک مهمترین عامل در میکوریزایی شدن بود. بافت خاک نیز در میکوریزایی شدن مؤثر بوده و بهنظر میرسد که با افزایش ارتفاع، پراکنش اکتومیکوریزا بیشتر از اندومیکوریزا میگردد. این نتایج با یافته های سایر پژوهشگران در قسمتهای مختلف جهان مطابقت دارد.

علف کشهای تریفلورالین و ای.پی.تی.سی به صورت قبل از کاشت و مخلوط با خاک، اگزادیازون، آترازین، کلرتال دیمتیل و بروماسیل به صورت بعد از کاشت و قبل از رویش و دالاپون، گلیفوزیت و پاراکوات به صورت بعد از کاشت و بعد از رویش هرکدام در سه غلظت (حداقل، متوسط و حداکثر) بکار رفتند. آزمایش در سه نهالستان جنگلی شمال کشور در مورد 3 گونه سوزنی برگ و 3 گونه پهن برگ در مقایسه با روش های وجین دستی کامل و بدون وجین دستی به مدت 2 سال صورت گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که علفکش تریفلورالین با کاربرد قبل از کاشت و مخلوط با خاک به میزان 1 و 5/1 کیلوگرم ماده مؤثر در هکتار و علفکش اگزادیازون به صورت بعد از کشت و قبل از رویش به میزان 2 تا 3 کیلو گرم ماده مؤثر در هکتار و همچنین علفکش کلرتال دیمتیل به صورت بعد از کشت و قبل از رویش در مقادیر 9 و 12 کیلوگرم ماده مؤثر در هکتار علفهای هرز باریک برگ وپهن برگ را کنترل نمود و علفکش بروماسیل بهرغم داشتن تاثیر متوسط روی علفهای هرز به دلیل از بین بردن نهالها و ارقام مورد کشت مناسب تشخیص داده نشد.

اندازه گیری سرب در کاج تهران در پنج نوار به موازات اتوبان تهران-کرج و در دو فصل بهار (اردیبهشت) و تابستان (شهریور) صورت گرفت. برای اندازهگیری از دستگاه جذب اتمی استفاده شد. میزان سرب جذب شده در فصل تابستان در نوار نمونه برداری مجاور اتوبان حدود سه برابر بیشتر از نوارهای نمونه برداری دور از اتوبان (قسمت داخل و انتهایی پارک در ضلع جنوبی) بوده است. همچنین جذب بهاره سرب در کاج در نوار نمونه برداری مجاور اتوبان، چهار برابر بیش از غلظت سرب در نوارهای نمونه برداری در قسمتهای درونی پارک چیتگر و میزان متوسط جذب سرب در نمونه های بهاره 5/1 برابر نمونه های تابستانه است. مقدار سرب در نمونه های تابستانه در مجاورت اتوبان به بیش از p.p.m 20 در نمونه های نیمه پژمرده و بسیار ضعیف میرسد که نزدیک به میزان سرب نمونه های بهاره میباشد. غلظت سرب در نمونه های نیمه پژمرده تابستانه 5/2 برابر غلظت سرب در نمونه های شاداب تابستانه میباشد.

طی سالهای 1379-1374 مطالعات گستردهای در مورد فون ناجوربالان در مناطق مختلف جنگلی و مرتعی در سطح کشور صورت گرفت. در این جمعآوری ها یک گونه سن از خانواده Miridae زیر خانواده Brycorinae و قبیله Bryocorini جمعآوری شد که توسط آقای دکتر ماتوک از موزه تاریخ طبیعی پاریس به نام Rhabdomiris striatellus striatellus و (Fabricus، 1794) شناسایی گردید. این سن در تاریخ 2/5/1373 از ایستگاه مکیدی در آذربایجان شرقی با ارتفاع 1750-1550 متر، به وسیله آسپیراتور از روی درخت ممرز (Carpinus betulus) (L.) جمعآوری شده است. این حشره یک سن گیاهخوار (Phytophageous) با طول 7 تا 4/8 میلیمتر است که به طور عمده روی گونه های بلوط فعالیت داشته و قابلیت جانورخواری (Zoophageous) نیز دارد. این گونه در تمام سطح اروپا انتشار دارد و در آسیا در کشورهای آذربایجان، ارمنستان و بخش آسیایی ترکیه مشاهده شده است. این اولین گزارش از این سن در ایران است.

پروانه ابریشم باف ناجور از آفات مهم درختان پهن برگ و سوزنی برگ میباشد که در اغلب مناطق استان گیلان پراکنش دارد. تاکنون بیش از 400 گونه گیاه از جمله درختان صنوبر به عنوان میزبانهای حشره ثبت شده است. در استان گیلان زراعت صنوبر به دلیل عملکرد بالا مورد استقبال کشاورزان و روستاییان قرار گرفته و در سطح وسیعی کشت میگردد. در بررسی هایی که طی سال 1382 از صنوبرکاری های آستانه اشرفیه صورت گرفت، بیبرگی و لخت شدن کامل کلنی از صنوبر مشاهده گردید. در حالی که در قطعه صنوبرکاری دیگری که در فاصله 25 متری از این قطعه قرار داشت، خسارت بسیار کم بود. صنوبرهای خسارت دیده گونه P. deltoides کلن 69/55 و مساحت کشت آن حدود6500 متر مربع بود. متوسط ارتفاع درختان در این قطعه 1±19 متر و متوسط قطر برابر سینه آنها 2±25 سانتیمتر بود. کلن صنوبر کمتر خسارت دیده P. deltoides 77/51به مساحت حدود4750 متر مربع، متوسط ارتفاع درختان 5/1±18 متر و متوسط قطر برابر سینه 5±21 سانتیمتر بود. نتایج نمونه برداری نشان داد که کلن P. deltoides 69/55 نسبت به کلن P. deltoides 77/51 آلودگی بسیار بیشتری به آفت داشت. متوسط تعداد لارو مرده در حاشیه و داخل توده کلن P.d.69/55 به ترتیب 38 و 43 عدد و متوسط تعداد لارو زنده در آنها به ترتیب 750/2 و 6 عدد بود. متوسط تعداد لارو زنده در چهار طبقه ارتفاعی (طوقه تا نیم متری، نیم تا یک متری، یک تا یک و نیم متری و یک و نیم تا دو متری) تنه ده پایه صنوبر در داخل توده این کلن به ترتیب 62/12، 12/12، 87/9، 75/5 عدد و در حاشیه آن 75/12، 37/14، 75/12، 87/8 عدد بوده و تفاوت معنی داری میان آنها به اثبات نرسید. متوسط تعداد دستجات تخم گذاشته شده توسط پروانه های ماده نسل بعد روی کلنهایP. deltoids 69/55 و P. deltoides 77/51 به ترتیب 1/4 و 7/2 بود. نتایج این بررسی نشان داد که اگر چه صنوبر به طور عمومی به عنوان میزبان ابریشم باف ناجور گزارش شده است، اما تفاوتهای فاحشی میان کلنها میتواند وجود داشته باشد. این اختلاف ممکن است به دلیل تفاوتهای مورفولوژیکی و یا تفاوتهای بیوشیمیایی میان کلنها که نشات گرفته از ساختار ژنتیکی متفاوت آنهاست، باشد.

در بررسی هایی که طی سالهای 1381-1379 صورت گرفت، بیولوژی و دشمنان طبیعی پسیل زبان گنجشکPsyllopsis repens Loginova در استان همدان بررسی گردید. دو گونه زنبور پارازیتوئید Marietta zebrata (Mercet) (Hym.: Aphelinidae و Psyllaephagus claripes Trjapitzim از پوره سن پنجم حشره آفت جدا گردید. این پارازیتوئیدها در هر سه ایستگاه مورد بررسی (اسدآباد، گردنه اسدآباد و باغ شهرداری همدان) که ارتفاع آنها بین 2200-1600 متر بود، حضور داشتند. گونه M. zebrata در تیرماه و گونه P. claripes در ماه های مرداد و شهریور از پوره پسیل خارج گردید. میزان انگلی شدن پسیل توسط گونهP. claripes نسبت به گونه M. zebrata بیشتر بود. بیش از 80% پوره های سن پنجم پسیل توسط گونه اول انگلی شده بود، در حالی که گونه دوم به ندرت جمعآوری گردید. گونه P. claripes از هر دو نسل آفت جداسازی شد، ولی درصد پارازیتیسم آن در نسل دوم به مراتب بیشتر از نسل اول آفت بود. این گونه برای اولین بار از کشور گزارش میگردد.