فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال بیست و سوم شماره 2 (پیاپی 63، تابستان 1395)

استفاده از مطالعات فنولوژی، یعنی شناخت و بررسی تاریخ ظهور پدیده های زیستی مختلف در گیاهان، یکی از ابزارهای مناسب برای تشخیص زمان بهره برداری از مراتع است. عواملی از قبیل دما، رطوبت، بارندگی، و نور شرایط مناسب و لازم برای رشد و نمو گیاهان را فراهم آورده و رخدادهای زیستی را رقم می زنند. برای تعیین فنولوژی و ثبت واکنش زیستی گونهFestuca ovina به تغییر عوامل محیطی، این تحقیق در مراتع بادامستان استان زنجان واقع در 45 کیلومتری شمال شرقی شهر زنجان بمدت 4 سال اجراء شد. نتیجه بررسی ها نشان داد که نحوه واکنش این گونه به زمان و مقدار بارش، خصوصا در طول فصل رویش یعنی از شروع بهار تا تیر ماه، بسیار ویژه می باشد؛ چرا که در سال آبی 87-1386 که مقدار بارندگی در فصل رویش بسیار کمتر از حد میانگین بود (2/57 میلی متر در سه ماهه فصل بهار) رشد زایشی و تشکیل گل ها به هیچ وجه دیده نشد به طوری که در این سال حتی یک مورد نیز گلدهی در منطقه مشاهده نگردید. هر چند که مقدار کل بارش در سال آبی 87-1386 کمتر از میانگین سالانه منطقه نبود (3/683 میلی متر). کاهش شدید بارندگی در طول فصل بهار باعث گردید که این گونه نتواند فنولوژی خود را کامل نموده و تولید بذر نماید. در مقایسه با سال آبی87-1386 ، سال آبی 89-1388 بارندگی بسیار کمتری داشته است (7/410 میلی متر) ولی بدلیل بارش مناسب در بهار 1389(184 میلی متر) این گونه ضمن گلدهی تمامی مراحل فنولوژی خود را کامل کرد از این رو به نظر می رسد که برای این گونه، بارش های بهاری برای تکمیل چرخه زیستی گیاه بسیار حیاتی می باشد.

با توجه به وسعت و اهمیت مراتع کشور و نقش آن در حفظ آب و خاک، تولید علوفه و سایر خدمات زیست محیطی و وجود شواهد دال بر تخریب این منبع خدادادی، لازم است اقداماتی در جهت جلوگیری از تخریب و همچنین بهبود وضعیت آن انجام شود. یکی از مهمترین این اقدامات تهیه و اجرای طرح های مرتع داری می باشد. از این رو به دست آوردن اطلاعاتی مبنی بر اینکه طرح های اجرا شده تا چه حد در جلوگیری از تخریب و بهبود وضعیت مراتع نقش داشته اند، ضروری بنظر می رسد. در این تحقیق، مراتع قشلاقی دارای طرح و فاقد طرح در منطقه زرندیه مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور، 16 مرتع دارای طرح و 14 مرتع فاقد طرح برای مقایسه بنحوی انتخاب شدند که تمام حالت های مدیریتی (انفرادی، مشاعی با سطوح متفاوت مرتع) در مراتع دارای طرح و فاقد طرح لحاظ شده و از نظر شرایط اقلیمی نیز تا حد امکان مشابه باشند. از این رو، همه مراتع از منطقه مامونیه زرندیه که دارای آب و هوای گرم و خشک است، انتخاب شدند. پس از محاسبه، تعداد 60 پلات در اندازه 2 مترمربع در نظر گرفته شد. در هر تیپ گیاهی، منطقه ای به عنوان منطقه معرف شناسایی شد و فاکتورهای پوشش تاجی، تولید، تراکم، لاشبرگ، غنای گونه ای، وضعیت و گرایش در زمان آمادگی مرتع مورد اندازه گیری و ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل آماری داده های بدست آمده با استفاده از آزمونt انجام شد. براساس نتایج بدست آمده اختلاف معنی داری بین مراتع دارای طرح و بدون طرح در بیشتر فاکتورهای مورد ارزیابی مشاهده شد. نتیجه کلی این تحقیق نشان داد که مراتع دارای طرح نسبت به مراتع بدون طرح از وضعیت بهتری برخوردار بودند.

افزایش گرماوتغییر اقلیم کره زمین، ناشی از اثر گلخانه ای گازهای کربنی (به علل گسترش استفاده از انرژی فسیلی، نابودی پوشش گیاهی و تخریب منابع اراضی و خاک) به جو زمین، مهمترین تهدید توسعه پایدار و امنیت غذایی بویژه در مناطق خشک ونیمه خشک جهان نظیر ایران است. راهکار مهم مقابله با این مشکل، ترسیب کربن در اکوسیستم های گیاهی با روش های مدیریتی ،نظیر عملیات بیولوژیکی است. به منظور بررسی و مقایسه میزان ترسیب کربن، بر اثر عملیات بیولوژک، دو حوضه ریمله خرم آباد و آبخوان داری کوهدشت انتخاب و در هر یک منطقه معرف و شاهد مشخص شد. در هر یک از مناطق مذکور با روش ترانسکت گذاری و انداختن پلات، نمونه برداری صورت گرفت. سپس نمونه ها خشک و توزین گردید و وزن آنها در پلات و هکتار محاسبه شد. سپس از هر نمونه 10 گرم به آزمایشگاه انتقال و میزان ترسیب کربن در واحد سطح تعیین گردید. نتایج حاصل نشان داد که منطقه معرف حوزه ریمله با میزان 1604 کیلوگرم در هکتار بیشترین و منطقه معرف حوزه کوهدشت با 122 کیلوگرم در هکتار کمترین میزان ترسیب کربن را داشت. همچنین نتایج تجزیه و تحلیل آماری در محیط های Excel، Minitab وSPSS بیانگر وجود اختلاف معنی داری در میزان ترسیب کربن در سایت های مورد بررسی بود.

با توجه به اختصاص آمار بیشترین تغییر کاربری اراضی کشور به استان کرمان، این تحقیق به منظور تعیین اثر تغییر کاربری اراضی بر خصوصیات فیزیکی خاک انجام شد. برای این منظور 6 سایت با شرایط اکولوژیکی مشابه شامل مرتع قرق (NG)، مرتع تحت چرای شدید (HG)، مرتع با گونه غالب شیرین بیان و تحت چرای متوسط(MG)، اراضی شخم خورده جهت برداشت شیرین بیان (Gl T)، دیمزار (D) و دیمزار رها شده (F) در منطقه جمال آباد شهرستان بافت جهت مطالعه انتخاب شدند و طرح در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی در اواسط آبان ماه سال 1392با 6 تکرار انجام شد. نمونه گیری خاک از عمق 10-0 سانتی متری و 30-20 سانتی متری در سایت های مورد مطالعه و خصوصیات فیزیکی خاک شامل کوبیدگی خاک ( شاخص های وزن مخصوص ظاهری خاک و درصد تخلخل) فرسایش پذیری خاک (متاثر از میزان ماسه ریز، ماسه درشت، سیلت، رس و کربن آلی خاک) و رطوبت خاک مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که شخم غیرگسسته در سایت شخم خورده شیرین بیان زار (Gl T) (هر 3-4 سال یکبار) اثر سوء بر فرسایش پذیری خاک ندارد اما اگر شخم هر سال بصورت متوالی تکرار شود (سایت دیمزار)، اثرات مضر شخم بر فرسایش پذیری خاک نمایان می شود و حتی با رها کردن شخم به مدت چندین سال (سایت دیمزار رها شده) نیز این اثر مضر بر فرسایش پذیری خاک همچنان باقی می ماند. عرصه های مرتعی تحت مدیریت چرای دام (چرای متوسط) به طور معنی داری نسبت به سایت چرای شدید فرسایش پذیری خاک را کاهش داد اما فرقی معنی دار بین سایت قرق و چرای متوسط مشاهده نشد. طبق نتایج این تحقیق در سایت تحت چرای شدید در مقایسه با سایت چرای متوسط و بدون چرا شاهد نرخ افزایشی معنی داری به میزان 35/0 گرم بر سانتی متر مکعب در وزن مخصوص ظاهری خاک بودیم و فرقی معنی دار از نظر این صفت بین سایت های تحت چرای متوسط و بدون چرا مشاهده نشد. این افزایش فشردگی خاک در سایت چرای شدید با کاهش تخلخل و رطوبت خاک به ترتیب به میزان 5/22 و 2 درصدی در مقایسه با سایت قرق همراه شده است. طبق این نتایج پیشنهاد می شود بخش اجرایی دستگاه های دولتی منابع طبیعی دو برنامه حفظ عرصه های مرتعی (و ممانعت از تغییر کاربری این عرصه ها به اکوسیتم های زراعی) و پیاده نمودن استراتژی چرای متعادل در این عرصه ها را سرلوحه کار خود قرار دهند.

در این تحقیق اثرات تنش کم آبی بر خصوصیات رشد گیاهچه در دو گونه Agropyrontauri و Agropyronrepens مورد بررسی قرار گرفتند. این آزمایش در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس در سال 1389 انجام شد. تعداد 6 جمعیت از گونه Agropyron repens و 4 جمعیت از گونه Agropyron tauri از بانک ژن موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انتخاب شدند و به صورت آزمایش فاکتوریل که در آن فاکتور A تعداد نمونه و فاکتورB تعداد سطوح خشکی بودند در قالب طرح پایه کاملا تصادفی در 3 تکرار کشت شدند. سطوح خشکی 100، 75، 50 و 25 درصد ظرفیت زراعی بود و صفات مورد اندازه گیری طول ریشه چه، طول ساقچه، نسبت ریشه چه به ساقه چه، طول گیاهچه، وزن تر گیاهچه، وزن خشک گیاهچه و وزن خشک به تر گیاهچه بودند. نتایج نشان داد که اختلاف بین تیمارهای خشکی، ژنوتیپ ها و اثرات متقابل ژنوتیپ در خشکی در اکثر صفات فوق از لحاظ آماری معنی دار بود. شاخص های تحمل به خشکی شامل بهره وری متوسط، میانگین هندسی بهره وری، شاخص تحمل به تنش، شاخص حساسیت به تنش و شاخص تحمل محاسبه شدند. ژنوتیپ (99) A. tauri با منشاء دیزین در اکثر صفات مورد آزمایش با اختصاص بالاترین شاخص ها بیشترین مقاومت را از خود نشان داد. با توجه به نتایج به دست آمده ژنوتیپ (99) A.tauri به عنوان بهترین و ژنوتیپ های (211) A.repens، (217) A.repens، (224) A.repens و (225) A. repensدر مرتبه بعدی برای اصلاح و احیاء مراتع مناطق خشک کشور قابل توصیه اند.

براورد مقدار فرسایش بادی در دشت های ایران از مهمترین الزامات برای برنامه ریزی و انتخاب مناسب ترین روش های کنترل فرسایش است. در این تحقیق از دو روش شامل استفاده از دستگاه سنجش فرسایش بادی به عنوان روشی فیزیکی- صحرایی و همچنین روش IRIFR1به عنوان یک مدل شاخصی برای اندازه گیری و برآورد توان فرسایشی و رسوبدهی در بخشی از دشت سگزی استان اصفهان استفاده گردید. ابتدا تیپ ها و رخساره های مختلف اراضی دشت سگزی اعم از دشت سر لخت، اپانداژ و پوشیده تفکیک گردید. به منظور اندازه گیری توان رسوبدهی اراضی از طریق کاربرد دستگاه سنجش فرسایش بادی ابتدا در هر کدام از رخساره های اراضی به ازاء سرعت های مختلف باد مقدار فرسایش خاک در مدت یک ساعت با استفاده از دستگاه سنجش فرسایش بادی اندازه گیری شد. با آنالیز گلبادهای ایستگاه شرق اصفهان ساعات تداوم وزش هر دسته یا کلاس سرعت باد در طول سال برآورد گردید. در پایان با تجمیع حاصل ضرب های تداوم هر دسته از سرعت باد در فرسایش پذیری ساعتی آن، نرخ فرسایش پذیری هر یک از رخساره ها تعیین گردید. به منظور کاربرد مدل IRIFR1نیز ضمن مراجعه به صحرا امتیازات مربوط به هر شاخص به رخساره داده شد ودر پایان توان رسوب دهی رخساره ها برآورد گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که توان فرسایش بادی و رسوب دهی اراضی رخساره های مختلف دشت سگزی از رگ درشت، رگ متوسط، رگ ریز و جلگه رسی بین 0/2، 2/13، 3/21 و 1/74 تن در هکتار در سال متغیر است. از سوی دیگر مقادیر بدست آمده از هر دو مدل در رخساره های مختلف بین 5 تا 30 درصد تفاوت نشان می دهد، این در حالی است که متوسط مقدار رسوب دهی بدست آمده از روش IRIFR1در حدود 11 درصد کمتر از مقادیر بدست آمده از روش کاربرد دستگاه سنجش فرسایش بادی می باشد.

یکی از فاکتور های مهم در تعیین ظرفیت چرایی، مشخص کردن میزان بهره برداری مجاز گونه ها می باشد. این بررسی جهت تعیین بهترین شدت برداشت علوفه گونه های معرف وکلیدی،A.intermedium O.holciformi،s و T.fedtschenkoi در مراتع نیمه استپی سرد فیروزکوه در طول سال های85 تا 89 به اجرا در آمد. تیمارها شامل شدت های مختلف برداشت 25، 50 ، 75 درصد و شاهد بودند. در سال اول محدوده ای به مساحت یک هکتار انتخاب و حصارکشی شد. از هر یک از گونه های بالا 40 پایه متوسط و هم اندازه انتخاب شده و هر یک از تیمارهای فوق بر روی 10 پایه، بدین ترتیب که پایه(10-1) تیمار شاهد، پایه(20-11) تیمار 25 درصد، پایه(30-21) تیمار 50 درصد و پایه(40-31) تیمار 75 درصد اعمال گردید. پایه های مورد مطالعه توسط تابلوها شماره گذاری و متمایز گردیدند و برداشت بصورت دستی و توسط قیچی باغبانی صورت گرفت. ابتدا پس از وارد کردن داده ها در محیط Excel، طرح در قالب آماری کرت های خرد شده در زمان در نرم افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن مقایسه شدند. نتایج نشان داد که بیشترین میزان تولید به ترتیب برابر 59/24، 57/10 و 52/10 گرم درپایه مربوط به تیمار 25 درصد می باشد که با تیمار 50 درصد در گروه اول و کمترین میزان آن برابر 17/20، 91/9 و 78/5 گرم درپایه مربوط به تیمار 75 درصد بوده که با تیمار شاهد در گروه آخر جای گرفتند. همچنین مقایسه میانگین تیمارها در سال های مختلف نشان داد که کاهش عملکرد علوفه گونه های مورد بررسی تحت تاثیر میزان بهره برداری قرار داشتند. کمترین میزان تولید بترتیب برابر 61/15، 59/8 و 14/9 گرم درپایه، متعلق به سال خشک و کم باران یعنی سال 87 می باشد و بیشترین میزان آن به سال های پرباران یعنی سال 88 با تولیدی برابر 6/24، 8/10 و 7/12 گرم در پایه برآورد شد. بنابراین بهتر است از گونه های فوق 25 تا 50 درصد تولید سالیانه چرا صورت گیرد.

شبکه عصبی مصنوعی، ساختارهای پردازش اطلاعاتی جدیدی هستند که از روش های مخصوص شبکه های عصبی بیولوژیک استفاده می کنند. هدف از این مطالعه مدل سازی پراکنش گونه Seidlitziarosmarinus در مراتع شمال شرق سمنان با استفاده از مدل شبکه عصبی است. بدین منظور برای نمونه برداری از پوشش گیاهی در هر تیپ رویشی، 3 ترانسکت 750 متری مستقر و در هر ترانسکت 15 پلات با فواصل50 متر مستقر شد. نمونه برداری از خاک با توجه به مرز تفکیک افق ها در منطقه و نوع گیاهان موجود از دو عمق 20-0 و 80-20 سانتی متر انجام شد. برای تهیه نقشه پیش بینی پراکنش گونه های گیاهی، به فراهم کردن لایه های عوامل محیطی مورد استفاده در مدل نیاز است. برای نقشه بندی خصوصیات خاک، روش زمین آمار براساس مدل پیش بینی بدست آمده برای گونه S.rosmarinus (روش ANN) استفاده شد. برای اجرای مدل شبکه عصبی، الگوریتم پس انتشار خطا با شبکه طراحی شده پرسپترون سه لایه ای با ساختار 1-10-7 و دارای هفت نرون در لایه ورودی، ده نرون در لایه میانی و یک نرون در لایه خروجی استفاده شد. میزان تطابق نقشه تهیه شده با نقشه واقعیت زمینی نیز با استفاده از ضریب کاپا محاسبه شد که نشان دهنده تطابق خیلی خوب بود (ضریب کاپای 72/0). نتایج نشان داد گونه S.rosmarinus در مناطق با اسیدیته 3/8-1/8، هدایت الکتریکی 26/0-22/0 دسی زیمنس بر متر، بافت لومی-شنی و در ارتفاع 1750-1600 متر از سطح دریا پراکنش دارد و با میزان اسیدیته و آهک رابطه مستقیم دارد.

مدیریت پایدار منابع طبیعی نیازمند ارزیابی و طبقه بندی پتانسل های محیطی و اکولوژیکی می باشد. چشم انداز نبکا عکس العمل طبیعی اکوسیستم در مقابل تنش فرسایش بادی بوده و اکوسیستم با ایجاد این عارضه سعی در تعدیل فشار باد مسلح به رسوب می کند. از این رو توسعه نبکازارها بویژه در منطقه حمل ماسه بادی، یکی از کارآمدترین گزینه های تثبیت ماسه و مهار فرسایش بادی تلقی می گردد. در این راستا انتخاب و معرفی مناسب ترین و سازگارترین سیستم نبکایی مستلزم بررسی و ارزیابی دقیق مرفومتری نبکازارهای موجود است. هدف از این پژوهش مقایسه کارایی و انتخاب بهترین سیستم نبکایی با استفاده از آنالیز مولفه های مرفومتری آنها با روش تخصیص خطی می باشد. نتایج پژوهش نشان داد که نبکای گز مقام نخست را کسب نموده و بالاترین تاثیر را در تثبیت ماسه های روان دارد، در مقابل نبکای اشنان در رتبه آخر قرار گرفته است. بنابراین در برنامه های اجرای تثبیت ماسه بادی در منطقه، توسعه سیستم نبکایی گز بالاترین اهمیت و کارایی را دارد. نتایج حاصل از این تحقیق در رویکرد مدیریت سیستمی مناطق خشک مفید خواهد بود.

اولین گام در انجام درونیابی داده های میدانی، بررسی همبستگی مکانی آنها و تهیه نقشه خصوصیات خاک است. هدف از این پژوهش، بررسی کارآیی دو روش آمار مکانی کریجینگ و وزن دهی معکوس فاصله در تهیه نقشه خصوصیات خاک است. پنج واحد نمونه برداری در منطقه انتخاب شد و برای نمونه برداری از خاک با توجه به سطح واحدها و شرایط منطقه، محل حفر پروفیل ها طوریتعیین شد تا کل محدوده مورد مطالعه را پوشش دهد. در هر واحد، شش پروفیل خاک و در کل منطقه 30 پروفیل خاک حفر شد واز دو عمق 0-20 و 20-80 سانتی متر نمونه برداشت شد. متغیرهای خاک شامل درصد سنگریزه، رس، سیلت، شن، آهک، ماده آلی و هدایت الکتریکی اندازه گیری شد.در نرم افزار+ GSدقت دو روش آمار مکانی با استفاده از روش ارزیابی متقابل با کمک دو پارامتر آماری MAE و MBEمورد آزمون قرار گرفت. طی نتایج این پژوهش MAE و MBE مربوط به روش کریجینگ برای اکثر پارامترهای خاک از روش وزندهی معکوس فاصله کمتر است و کریجینگ روش دقیق تری برای درونیابی خصوصیات خاک محسوب می شود.

خاک یکی از فاکتورهای اساسی تشکیل دهنده هر اکوسیستم مرتعی است. هر نوع اختلال در چرخش عناصر غذایی خاک ممکن است در درازمدت منجر به کاهش باروری خاک و در نتیجه تخریب آن شود. چرای دام در طول زمان ضمن استفاده از گیاهان مرتعی باعث لگدکوبی خاک سطحی مراتع شده که پیآمد آن تاثیر بر نفوذپذیری خاک می باشد، بنابراین بررسی اثر مدیریت های مختلف چرایی بر خصوصیات خاک مراتع، بهره برداران را در بهره برداری صحیح و منطبق بر اصول اکولوژیک ار این منابع یاری می نماید. به همین منظور این تحقیق در مراتع نیمه استپی استان فارس در منطقه چشمه انجیر در سال 1392 انجام شد. برای نمونه برداری از خاک به صورت تصادفی-سیستماتیک عمل شد. در هر منطقه سه ترانسکت 50 متری به صورت تصادفی با فاصله مناسب در وسعت حدود 2 هکتار مستقر گردید و در هر ترانسکت 2 پروفیل خاک حفر گردید که جمعا در هر منطقه 6 پروفیل حفر شد. نمونه های خاک از دو عمق 25-0 سانتی مترو 60-25 سانتی متر(با توجه به مرز تفکیک افق ها) و در پایان فصل چرا(حدود پایان شهریور و اوائل مهرماه) در هر منطقه جمع آوری شد. طرح آزمایشی مورد استفاده در این تحقیق اسپلیت پلات (بلوک های خرد شده) و در قالب بلوک های کاملا تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. منطقه در سه سطح (کلید، مرجع و بحرانی) بعنوان عامل اصلی، عمق نمونه برداری در دو سطح(25-0 و 60-25 سانتی متری) به عنوان عامل فرعی که برای هر صفت اندازه گیری 6 تکرار برداشت شد. تجزیه و تحلیل آماری داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. بعد از تجزیه واریانس و آگاهی از معنی دار بودن و یا نبودن فاکتورها بر روی صفات، میانگین داده ها با آزمون دانکن مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که بین مناطق مختلف مدیریت چرایی(مرجع، کلید و بحرانی) از نظر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، اسیدیته، کربن آلی، درصد شن، درصد رس، عصاره اشباع و درصد ازت کل تفاوت معنی داری(01/0 >p) وجود دارد به طوری که با افزایش شدت چرا میزان اسیدیته و درصد شن افزایش و میزان درصد رس و درصد عصاره اشباع خاک کاهش می یابد. ضمنا در مورد دو ویژگی خاک (درصد کربن آلی و درصد ازت کل) با افزایش شدت چرا ابتدا در منطقه کلید کاهش چشمگیر و سپس در منطقه بحرانی افزایشی معادل منطقه مرجع بدست می آورد. میزان اسیدیته، درصد شن، درصد سیلت، درصد فسفر و درصد ازت کل بین عمق های مختلف خاک تفاوت معنی داری(01/0 >p) وجود دارد. بین ترانسکت های مختلف فقط از لحاظ درصد کربن آلی و درصد ازت کل تفاوت معنی داری(01/0 >p) بدست آمد.

تعیین کیفیت علوفه گونه های گیاهی موجود در مراتع یکی از مهمترین عواملی است که برای مدیریت صحیح و اصولی مراتع لازم و ضروری است. در تحقیق حاضر کیفیت علوفه گونه های مرتعی Onobrychis transcaspica، Onobrychis radiate،Astragalusbrevidens، Melica ciliata، Agropyron pectiniforme، Sangisorba minor، در سه مرحله رویشی، گلدهی و بذردهی در مراتع شهرستان بجنورد مورد بررسی قرار گرفت. در هر مرحله فنولوژیکی پنج تکرار از هر گونه به صورت تصادفی نمونه برداری شد. شاخص های معرف کیفیت علوفه شامل، پروتئین خام(CP)، دیواره سلولی منهای همی سلولز(ADF)، هضم پذیری ماده خشک (DMD) و انرژی قابل متابولیسم (ME) در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان می دهد که کیفیت علوفه در کلیه گونه های مورد مطالعه در مرحله رشد رویشی بالاتر از دو مرحله گلدهی و بذردهی است، به طوری که با پیشرفت سن گیاه از میزان پروتئین خام، ماده خشک قابل هضم و انرژی متابولیسمی کاسته شده و به مقدار دیواره سلولی منهای همی سلولز افزوده شده است. در میان گونه های مورد مطالعه، لگوم ها در هر سه مرحله رشد بالاترین مقدار CP (53/14 درصد) و کمترین میزان ADF (91/43 درصد) را نسبت به گندمیان (10/8=CP و 14/54=ADF) دارند. در بین این گونه های بیشترین و کمترین میزان پروتئین خام به ترتیب به Astragalus brevidens و Agropyron pectiniformeتعلق داشت. تجزیه واریانس داده ها حاکی از آن است که اثر گونه و مرحله فنولوژی در تمامی شاخص های مورد بررسی در سطح یک درصد معنی دار است.

اکوسیستم های زمینی نقش مهمی در تنظیم غلظت گاز گلخانه ای دی اکسیدکربن دارند. تغییر و تخریب اکوسیستم ها قادر به تغییر میزان انتشار این گاز است. هدف از پژوهش، بررسی میزان انتشار دی اکسیدکربن و سرعت معدنی شدن کربن خاک دراثر تغییر کاربری اکوسیستم در ذخیره گاه جنگلی فندقلوی اردبیل بود. به این منظور از مرتع چرا شده، مرتع تخریب شده و زمین زراعی که در مجاور هم قرار داشتند، نمونه برداری خاک از سه عمق0 تا 30 برداشت شد. انتشار دی اکسیدکربن در جریان انکوباسیون با روش جذب قلیا تعیین شد. بالاترین میزان انتشار دی اکسیدکربن و سرعت معدنی شدن کربن در مرتع چرا شده، عمق 10 تا 20 سانتی متری با مقدار عددی بترتیب 968/0 (mg CO2 g-1 soil) و 00314/0 (mol C kg-1soil d-1) و کمترین مقادیر در مرتع تخریب شده عمق 0تا 10 با مقادیر عددی به ترتیب4693/0(mg CO2 g-1 soil)و 0015/0(mol C kg-1 soil d-1)مشاهده شد که تفاوت معنی داری با تمامی اکوسیستم ها در سطوح مختلف عمقی نشان داد. با توجه به نتایج می توان گفت فعالیت میکروارگانیسم ها در تجزیه مواد آلی، در اکوسیستم های مورد بررسی، تفاوت های معنی داری داشتند. پویایی پوشش گیاهی و بازگشت ریشه های ظریف به خاک مرتع چرا شده سبب بالا بودن انتشار گاز شده است. در اکوسیستم زراعی به دلیل شرایط نسبتا مرطوب منطقه و عدم برگشت ماده آلی به خاک، تجزیه ماده آلی غیر قابل دسترس توسط میکروارگانیسم ها سبب کاهش ماده آلی خاک و کم بودن انتشار دی اکسید کربن شده است.

منطقه ییلاقی سوباتان تالش یکی از تفرجگاه هایی است که در سطح منطقه ای و ملی تحت تاثیر فعالیت های طبیعت گردی قرار دارد. در این تحقیق، با هدف مطالعه میزان تاثیر اکوتوریسم بر تغییرات خاک، ابتدا در مراتع منطقه مورد نظر از لحاظ میزان استفاده گردشگر، سه زون تفرجی با فشار کم، فشار متوسط و فشار زیاد انتخاب شد. سپس برداشت داده ها در هر منطقه به روش تصادفی- سیستماتیک صورت گرفت؛ بدین ترتیب که ابتدا در هر زون شش ترانسکت 10متری به صورت تصادفی استقرار یافت و در هر ترانسکت 5 پلات 25 سانتی متر مربعی به فاصله دو متر از هم انتخاب گردید. برای بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، در هر ترانسکت از عمق 0 تا 30 سانتی متری افق معدنی خاک، پنج نمونه برداشت شد. سپس این نمونه ها به همراه یک نمونه ترکیبی و یک نمونه که با استفاده از سیلندر برداشت شده بود به آزمایشگاه جهت اندازه گیری درصد رطوبت وزنی، درصد رطوبت حجمی، بافت خاک، pH، هدایت الکتریکی، وزن مخصوص ظاهری و همچنین میزان فسفر و پتاسیم قابل جذب انتقال داده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS19استفاده شد و پارامترهای اندازه گیری شده در زون های با فشار کم، متوسط و شدید با استفاده از روش آنالیز واریانس و آزمون دانکن با یکدیگر مقایسه شدند تا مشخص گردد بین کدام زون ها اختلاف آماری وجود دارد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که پارامترهای درصد رطوبت وزنی، درصد رطوبت حجمی، درصد ماده آلی، pH، هدایت الکتریکی، وزن مخصوص ظاهری خاک ودرصد رطوبت اشباع خاک، تحت تاثیر فعالیت های تفرجی در سه زون مورد مطالعه دارای اختلاف آماری می باشند.

عوامل اقلیمی مهمترین عامل تاثیر گذار بر رشد پوشش گیاهی می باشند، تاثیر هر یک از این عوامل در هر منطقه بسته به نوع پوشش گیاهی متفاوت است. در این تحقیق میزان تاثیر سه عامل مهم اقلیمی بارش، درجه حرارت و رطوبت نسبی هوا بر روی میزان پوشش تاجی و تولید علوفه در یک دوره ده ساله(1377-1386) و سال 1392 در مراتع استپی علویجه و خونداب در استان اصفهان مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج یازده سال بررسی در مراتع استپی نشان داد، متوسط تاج پوشش 12 درصد و متوسط تولید 5/124 کیلوگرم در هکتار بوده است و در میان شکل های مختلف رویشی بوته ای ها بیشترین درصد پوشش و تولید و گندمیان کمترین درصد پوشش و تولید را به خود اختصاص دادند. نتایج رگرسیون ساده نشان دادند، پوشش تاجی کل در مراتع استپی به ترتیب تحت تاثیر بارندگی سالانه و درجه حرارت قرار دارند و با افزایش بارندگی سالانه و کاهش درجه حرارت میزان پوشش افزایش می یابد و تولید کل در این مراتع تحت تاثیر بارندگی سالانه و بارش های فصول سرد و حداقل دما می باشند. تولید دراز مدت در هر دو مرتع مورد بررسی با استفاده از بارندگی سالانه برآورد شد، میانگین تولید درازمدت در مرتع علویجه و خونداب به ترتیب برابر 55 و 6/176 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. با توجه به نتایج رگرسیون گام به گام با استفاده از فاکتورهای اقلیمی رطوبت نسبی با دمای ماه آذر و بارندگی سالانه بهترین معادله جهت برآورد پوشش سالانه در سایتهای خونداب و علویجه بدست آمد. در سایت خونداب دمای ماه آبان با مجموع بارندگی اسفند تا اردیبهشت و در سایت علویجه مجموع بارندگی فصل رشد و اسفند با کمینه دما با دمای ماه های اردیبهشت و آذر بهترین معادله جهت برآورد تولید سالانه می باشند، بنابراین تاثیر شرایط اقلیمی بر روی پوشش تاجی و تولید سالانه و شکل های مختلف رویشی آنها در مراتع استپی یکسان نمی باشد.

تحقیق حاضر جهت مطالعه تاثیر عملیات اصلاحی اجرا شده بر سلامت مرتع در مراتع جیرفت اجرا گردید. در این تحقیق از مدل آنالیز عملکرد چشم انداز (LFA) برای ارزیابی سلامت مرتع استفاده شد. بدین منظور سه سایت مرتعی شامل مرتع قرق شده (مرتع جبالبارز)، مرتع تحت مدیریت چرا به همراه عملیات کنتورفارو و مرتع تحت مدیریت چرا به همراه عملیات هلالی آبگیر (مراتع عنبرآباد) انتخاب شد. نمونه برداری به روش تصادفی-سیستماتیک با استفاده از ترانسکت های 50 و 100متری انجام و در هر ترانسکت قطعات (پوشش گیاهی) و میان قطعات (فاصله بین دو قطعه) مشخص شدند. سپس طول و عرض قطعات و فاصله بین آنها در هر ترانسکت ثبت و پس از تعیین موارد فوق، 5 تکرار از هر قطعه و میان قطعه به صورت تصادفی انتخاب و 11 فاکتور مربوط به خصوصیات سطح خاک بر روی آنها اندازه گیری شد. در سه سایت و مناطق شاهد آنها سه شاخص نفوذپذیری، پایداری و چرخه عناصر غذایی با جمع امتیازات مربوطه با استفاده از نرم افزارLFA محاسبه و به صورت درصد بیان گردید. نتایج نشان داد که در فعالیت های مدیریتی اعمال شده، شاخص ها و ویژگی های عملکردی مرتع تغییر یافته اند به طوری که عملیات قرق باعث بهبود مرتع شد. همچنین مقایسه منطقه هلالی آبگیر، کنتورفارو و شاهد نشان داد که در این سایت ها، شاخص های سلامت مرتع در قطعات اکولوژیکی عملیات اصلاحی دارای میانگین مقادیر بیشتری نسبت به قطعات اکولوژیکی شاهد است. نتایج آزمون دانکن نشان داد که بین سه شاخص عملکردی در عملیات اصلاحی قرق، هلالی آبگیر و کنتورفارو با مناطق شاهد نیز اختلاف معنی داری وجود دارد. به طوری که عملیات اصلاحی قرق، احداث هلالی آبگیر و کنتورفارو باعث بهبود ویژگی های عملکردی مرتع شدند.

به منظور تعیین جذابیت گونه های گیاهی برای زنبورداری، محدوده ای با مساحت 25221 هکتار در مراتع منطقه ییلاقی فریدن در استان اصفهان، انتخاب گردید. جهت شناخت گیاهان و تعیین پتانسیل زنبورپذیری گونه های گیاهی، با شروع زمان گلدهی گیاهان مرتعی و کوچ کلنی های زنبورداران به منطقه، نمونه برداری زمان نمونه برداری در مراجعات هفتگی در طول زمان بهره برداری از تیپ های گیاهی هنگامی که 10 تا 20 درصد گیاهان غالب به گل نشسته بودند، در تیپ های گیاهی به روش تصادفی با استقرار 3 ترانسکت 200 متری و 30 پلات یک متر مربعی در راستای آن انجام گردید. جذابیت هر گونه گیاهی با آماربرداری از تعداد زنبور ملاقات کننده و مدت زمان استقرار روی هر گیاه در طول دوره گلدهی با استفاده از روش مشاهده مستقیم فیلم های برداشت شده از منطقه و میانگین گیری از دو شاخص نسبی زمان و تعداد، شاخص جذابیت گونه ها تعیین گردید. با انجام آنالیز آماری رسته بندی شاخص جذابیت گونه های گیاهی از نظر جذابیت در چهار گروه عالی، خوب، متوسط و ضعیف دسته بندی گردیدند. نتایج نشان داد که در گروه جذابیت عالی (گروه I) گونه های قرار گرفته اند که وجه اشتراک آنها تعداد زنبور ملاقات کننده و میزان بالای زمان استقرار بوده و بترتیب با کاهش میانگین تعداد زنبور ملاقات کننده و زمان استقرار گونه های گیاهی در گروه های با جذابیت خوب، متوسط و ضعیف (II، III و IV) طبقه بندی گردیدند. در منطقه مورد مطالعه مهمترین تیره های گیاهی مورد استفاده زنبور عسل بترتیبCompositae ،Labiatae ، Umbelifera، Cruciferae، Gramineae، Liliaceae و Caryophyllaceae می باشد. از تعداد 88 گونه گیاهی در منطقه، 70 گونه مورد استفاده ی زنبورعسل می باشند که از نظر دامداران کم ارزش بوده و پوشش غالب مراتع ضعیف و بحرانی را تشکیل می دهند. از گیاهان دارای جذابیت عالی می توان گونه های خشخاش، اسپرس، انواع گون (lycioides، parroaianus، gossipianus)، آویشن، زول، شکرتیغال، خارشتر را نام برد. از گیاهان دارای جذابیت خوب می توان انواع سریش، اسپند، انواع گون (canesens، brachycalyx، cyclophylus)، گل گندم، جاز، یونجه، جاشیر، پونه و از گیاهان دارای جذابیت متوسط و ضعیف نیز می توان گونه های انواع فرفیون، شنگ، کنگر، انواع مریم گلی، کلاه میرحسن، پیچک، بومادران و مرغ را نام برد.

امروزه یکی از دلایل اصلی تخریب اکوسیستم ها و بروز مشکلات مختلف زیست محیطی نظیر برهم خوردن تعادل چرخه کربن در طبیعت که افزایش اثر گلخانه ای را در پی داشته است؛ مشخص نبودن و در نظر نگرفتن مقادیر ارزش ها و کارکردهای مختلف اکوسیستمی نظیر ترسیب کربن در برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری ها در زمینه محیط زیست و همچنین خسارت های ناشی از بین رفتن این کارکردها است. از این رو کمی سازی این قبیل کارکردها و خدمات و تلاش برای تقویم ارزش اقتصادی آنها از طریق محاسبات مالی و ارزش های پولی بیش از پیش اهمیت می یابد. در این پژوهش تلاش شده است میزان ذخیره کربن و اکسیژن تولید شده توسط زیست توده هوایی گیاهان مرتعی شهرستان ملارد برآورد و ارزشگذاری شود. جهت ارزشگذاری کارکرد ذخیره کربن از روش مالیات بر کربن و به منظور برآورد ارزش اقتصادی تولید اکسیژن از روش هزینه جایگزین استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد در مجموع میزان ذخیره کربن در کل منطقه مورد مطالعه برابر با 23/2 تن در هکتار و میزان عرضه اکسیژن نیز برابر با 1/2 تن در هکتار می باشد. نتایج مقایسه ذخیره کربن و تولید اکسیژن بیوماس هوایی بین گونه های مورد مطالعه نشان داد که کربن ذخیره شده در گونه P. olivieriبیشتر از گونه A.sieberi می باشد. بنابراین می توان گفت گونه P. olivieriنسبت بهگونه A.sieberi نقش بیشتری را در میزان ترسیب کربن وتولید اکسیژن مراتع منطقه داشته است که این مهم تاکیدی بر توانایی های متفاوت گونه های مختلف گیاهی در جذب کربن و تولید اکسیژن می باشد که در مجموع به ترتیب از ارزشی معادل 2216025120 و1254250000 برخوردار می باشد.

پایش تغییرات کاربری و پوشش سطح اراضی از موضوعات مهم حوزه برنامه ریزی و مدیریت به شمار می آید. یکی از روش های متداول شناسایی تغییرات، استفاده از روش آشکار سازی بردار تغییرات (Change Vector Analysis) است. این روش بر پایه آشکار سازی تغییرات رادیومتریک بین دو سری زمانی داده ماهواره ای بر اساس تکنیک حد آستانه گذاری استوار است. بدین منظور از داده های سنجنده ETM+ماهواره لندست مربوط به سال2001، و سنجده OLI سال 2014 مربوط به جزیره قشم استفاده شد. به منظور پایش تغییرات ابتدا بازتاب های طیفی به رادیانس فراتر از جو با روشFLAASH تبدیل گردید. سپس برخی شاخص های پوشش گیاهی نظیر NDVI، WAVI، RVI، SAVI و BI بر روی داده ها اعمال و همبستگی بین شاخص ها محاسبه گردید. نتایج نشان داد شاخص SAVI با ضریب همبستگی 95 درصد در سال 2014 و 92 درصد در سال 2001 با شاخص BI همبستگی بالایی دارد واستفاده از شاخص SAVI در مطالعه تغییرات پوشش سطح اراضی مناطق خشک و نیمه خشک نتایج بهتری ارائه می دهد. نتایج آنالیز تغییرات نشان داد که در فاصله سال های 2001 تا 2014، 150 کیلومتر مربع از اراضی اطراف و بین جنگل های حرا به زیر آب رفته و در همین فاصله از وسعت جنگل های حرا به میزان 63/30 کیلومترمربع کاهش یافته است که بیشتر در حاشیه جنگل های حرا منطقه قشم و کرانه های شرقی بندر خمیر روی داده است. همچنین 2/8 کیلومتر مربع از وسعت اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی جزیره در نواحی مرکزی، شرقی و جنوب شرقی جزیره کاسته شده است که مربوط به اراضی کشاورزی و نخلستان های دشت توریان در مرکز جزیره و پوشش گیاهی طبیعی رامکان، زیرنگ و ریگو در جنوب شرقی جزیره می باشد.