مجله علمی شیلات ایران
سال بیست و سوم شماره 3 (پیاپی 88، پاییز 1393)

به منظور بهره برداری پایدار و حفظ تنوع زیستی اکوسیتم های رودخانه ای، شناخت نیازهای زیستی آبزیان امری ضروری است و ترجیح زیستگاه یکی از مهمترین عوامل مدیریتی برای جمعیت ماهیان می باشد. رودخانه سیاهرود از جمله رودهای فرعی منتهی به رودخانه سفیدرود در حوضه خزر است که از رشته کوه های البرز سرچشمه می گیرد و از جمله مکان های پراکنش سیاه ماهی (Capoeta capoeta gracilis)، یکی از ماهیان بومی و گونه غالب این حوضه می باشد. نیازهای زیستی سیاه ماهی، با نمونه برداری از 13 ایستگاه و با سه تکرار در مهر و آبان ماه سال 1392 بررسی شد. برای این منظور ویژگی های هیدرولوژیک رودخانه شامل سرعت آب، عمق، عرض رودخانه، نوع بستر، شیب، ارتفاع از سطح دریا و نوع پوشش گیاهی در هر ایستگاه ثبت گردید. محدوده مورد استفاده و محدوده زیستگاه انتخابی با توجه به میزان در دسترس بودن هر واحد زیستگاهی برای متغیرهای مختلف از طریق نرم افزار HABSEL بدست آمد. نتایج حاصل از رگرسیون چندتایی با وجود همبستگی معنادار میان سرعت و عمق نشان داد ترجیح رفتاری در محدوده عمق های 17تا 38 سانتی متری می باشد و در عمق-های زیاد و خیلی کم کاهش پیدا می کرد. سیاه ماهی محدوده زیادی از سرعت آب بین 44/ 0 تا 56/ 0 متر بر ثانیه را انتخاب -کرده و بیشتر بستر سنگلاخی را برای زیستن ترجیح می دهد. بنابراین برخی فعالیت های انسانی که در رودخانه توتکابن در حال انجام است سبب تغییر در ویژگی های محیطی مانند عرض، عمق، سرعت جریان و بستر رودخانه می شود، ممکن است پراکنش سیاه ماهی را در این رودخانه تحت تاثیر قرار بدهد.

در سال های اخیر تلاش ها به منظور یافتن مواد زیست فعال از جانداران به خصوص جانوران دریایی افزایش یافته است. در طی این پژوهش اثر ضد سرطانی و سیتوتوکسیک دیواره بدن خیار دریایی گونه Holothuria leucospilota مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور خیار های دریایی از عمق 10 الی 30 متری اطراف جزیره لارک جمع آوری و عصاره گیری از آن ها با استفاده از حلال متانول و دی اتیل اتر انجام شد. عصاره های به دست آمده پس از تغلیظ به وسیله دستگاه روتاری در دمای 40 درجه سانتی گراد، به وسیله دستگاه وکیوم فریز درایر به صورت پودر خشک درآمد و مورد بررسی قرار گرفت. به منظور بررسی اثر سیتوتوکسیک و ضد سرطانی دیواره بدن خیار دریایی از روش رنگ سنجی XTT استفاده شد. نتایج آزمایش نشان داد که عصاره متانولی استخراج شده در غلظت های 100 و 500 میکروگرم بر میلی لیتر و عصاره دی اتیل اتری در غلظت 500 میکروگرم بر میلی لیتر توان ممانعت از تکثیر سلول های سرطانی اپیدرمویید دهان انسان در محیط آزمایشگاهی را داشتند. همچنین این عصاره ها دارای اثر سیتوتوکسیکی قویی بر روی سلول های نرمال بودند. درمجموع دیواره بدن خیار دریایی دارای اثر سیتوتکسیک بسیار قوی بود و می توان از آن به عنوان یک ماده سیتوتوکسیک یاد کرد. ولی این عصاره ها ارزش درمانی قابل توجه ای به منظور درمان سلول های سرطان دهانی از خود نشان ندادند.

علف کش آترازین یکی از مهمترین آلاینده های اکوسیستم های آبی است. یکی از بزرگترین مزارع نیشکر خاور میانه در استان خوزستان می باشد که این سم در مراحل کشت این گیاه به وفور مصرف می شود. لذا هدف این تحقیق در وهله اول محاسبه سمیت حاد آترازین در ماهی شیربت (Barbus grypus)، و سپس اثر سمیت مزمن این سم بر روند تجمع زیستی آن در فیله ی این ماهی می باشد. برای تعیین سمیت حاد این سم از روش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، استفاده گردید غلظت نیمه کشندهLC50) 96) ساعته آترازین در ماهی شیربت با استفاده از نرم افزار Probit تعیین شد. سپس180 قطعه ماهی شیربت با میانگین (±SD) وزن 15±102 گرمی به 4 گروه در سه تکرار تقسیم گردیدند. گروه 1، 2 و 3 به ترتیب با غلظت های 5% (mg l-1 3/25)، 10% (mg l-1 5/ 6) و 20% (mg l-1 13) LC50 96 ساعته آترازین مجاور شدند. گروه 4 نیز بدون مجاورت با سم به عنوان گروه کنترل در نظر گرفته شد. دوره ی مجاورت 21 روز بوده و در روزهای صفر، 7، 14 و 21 نمونه برداری انجام گرفت. نتایج نشان داد آترازین در ماهی شیربت سبب سمیت شده و این سمیت با افزایش غلظت و نیز مدت مجاورت افزایش می یابد. LC50 96 ساعته این سم در ماهی شیربت 65 میلی گرم در لیتر محاسبه گردید. میزان تجمع پذیری آترازین در گروه های 2 و 3 با افزایش طول دوره نمونه گیری معنی دار بود. در مجموع با توجه به افزایش معنی دار تجمع پذیری سم آترازین، می توان نتیجه گرفت که هنگامی که ماهی شیربت در معرض غلظت های زیاد سم آترازین قرار گیرد منجر به افزایش تجمع پذیری سم در این ماهی می شود.

در این مطالعه اثر عصاره الکلی جلبک دریایی Sargassum angustifolium بدست آمده از سواحل خلیج فارس بر رشد و درصد بقاء بچه میگوی سفید غربی(وانامی) Litopenaeus vannamei در مواجهه با باکتری Vibrio harveyi بررسی شد. آرتمیا با پودر عصاره جلبک غنی سازی شد، سپس به بچه میگوهای وانامی مورد پرورش در 5 گروه مختلف شامل C- (آرتمیای غنی نشده، فاقد باکتری)، کنترل مثبت C+ (آرتمیای غنی نشده، واجد باکتری)، T1 (آرتمیای غنی شده با mg l-1200 عصاره جلبک و واجد باکتری)، T2 (آرتمیای غنی شده با mg l-1400 عصاره جلبک و واجد باکتری)، T3 (آرتمیای غنی شده با mg l-1600 عصاره جلبک و واجد باکتری)، خورانده شد. یک هفته پس از آغاز پرورش، همه تیمارها به جز کنترل منفی به مدت 15 دقیقه در ظرفی که حاوی باکتری VH به میزان CFU ml-1 108× 1/5 بود قرار گرفتند و سپس به محیط پرورش برگردانده شدند. پس از آن در روزهایی که تعویض آب صورت می گرفت به میزان 10 میلی لیتر باکتری VH با دز CFU ml-1 107 × 5/ 1 به محیط کشت میگوها اضافه می شد. میگوهای کنترل منفی بیشترین درصد بقاء (3/ 4± 6/ 86%)، بیشترین نرخ رشد ویژه (%33/ 11) و کمترین بار آلودگی باکتریایی(CFU g-1tissue 103× 03/ 0± 5/ 0) بود، در حالیکه کمترین درصد بقاء (3/ 33%)، کمترین نرخ رشد ویژه (%90/ 9) و بیشترین بار آلودگی باکتری (CFU g-1tissue 105×0.05± 4. 3) در گروه کنترل مثبت دیده شد و این تفاوت معنی دار بود (05/ 0 >p).. درصد بقاء و نرخ رشد ویژه در سایر گروه های تیماری به طور معنی داری بیشتر از گروه کنترل مثبت و کمتر از گروه کنترل منفی بوده و بار آلودگی باکتری نیز کمتر از گروه کنترل مثبت و بیشتر از گروه کنترل منفی بود (05/ 0 >p). در بین گروه های تیماری نیز گروه T2 که از آرتمیای غنی شده با mg l-1400 عصاره جلبک تغذیه شده بودند، نتایج بهتری نشان داد.

در این مطالعه تاثیر ضد باکتریایی و ضد اکسیدانی نایسین Z در دو شکل آزاد و ریزپوشانی شده بر برخی پارامترهای میکروبی (شمارش کلی باکتری ها، شمارش باکتری های سرماگرا) و شاخصهای شیمیایی فساد (عدد پراکسید، میزان تیوباربیتوریک اسید، مقدار بازهای ازته فرار) سوریمی ماهی کیلکای معمولی (Clupeonella cultriventris caspia) در روزهای 0، 3، 6، 9، 12 و 15 دوره نگهداری مورد سنجش قرار گرفت. غلظتهای مورد استفاده برای نایسین آزاد و ریزپوشانی شده (به روش خشک کن پاششی در پوشش لیپوزوم) دو غلظت IU700 و IU1000بر گرم بوده که به روش اسپری به سوریمی کیلکا اضافه شده و یک نمونه نیز به عنوان شاهد (فاقد هر گونه ماده نگهدارنده) در نظر گرفته شد. نتایج بررسی فاکتورهای شیمیایی و میکروبی نشان داد که میزان این شاخصها در تیمارهای حاوی نایسین ریزپوشانی شده به طور معنی داری نسبت به تیمارهای آزاد و همچنین در تیمارهای آزاد به طور معنی داری نسبت به تیمار شاهد کمتر بوده است. همچنین تیمار حاوی IU1000 نایسین ریزپوشانی شده که در معرض بیشترین غلظت نایسین به شکل ریزپوشانی شده بود، به طور معنی داری کمترین تیمار از نظر شاخصهای ذکر شده نسبت به سایر تیمارها بود. با توجه به حد قابل قبول پیشنهادی برای شاخص های مذکور، عمر ماندگاری فراورده از نظر شاخص های میکروبی برای تیمارهای شاهد، آزاد و ریزپوشانی شده به ترتیب برابر 9،12، 15 روز و برای تیوباربیتوریک اسید، بازهای ازته فرار و عدد پراکسید به ترتیب 6، 15و حداقل 15 روز بود. با توجه به کمتر بودن نتایج کلی فاکتورهای شیمیایی و میکروبی اندازه گیری شده در این تحقیق در تیمارهای نایسین ریز پوشانی شده نسبت به نایسین آزاد، می توان نتیجه گیری کرد که ریزپوشانی نایسین با لیپوزوم باعث بهبود عملکرد نایسین می شود.

به منظور جداسازی سویه های باکتریایی مقاوم به فلز آهن و نیکل، نمونه رسوبات از پنج ایستگاه در خور موسی بر روی محیط کشت BHI agar واجد ppm 1000 آهن و ppm 50 نیکل کشت داده شد. توانایی تحمل پذیری سویه های جدا شده به فلز آهن در محیط BHI با توالی غلظت ppm15000-1000 وفلز نیکل با توالی غلظت ppm25000-100 ارزیابی گردید و مقاومترین سویه ها گزینش و حداقل غلظت فلزی مهارکننده رشد(MIC) و حداقل غلظت فلزی کشنده (MBC) سویه های منتخب بررسی گردیدند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که از میان 16 سویه جدا شده مقاوم به نیکل و 12 سویه مقاوم به آهن، 2 سویه منتخب16، باسیلوس سابتیلیسBacillus subtilis)) وسویه منتخب 7 میکروکوکوس (Micrococcus sp.) به ترتیب دارای حداقل غلظت فلزی مهار کننده رشد (MIC) وحداقل غلظت فلزی کشنده (MBC)با مقادیر (ppm29800، 29700) و (ppm26500، 26300) به نیکل ارزیابی شد. حداقل غلظت فلزی مهار کننده رشد (MIC) آهن قابل بررسی نبود. نتایج نشان داد که بیشترین میزان کاهش نیکل توسط سلول زنده باسیلوس سابتیلیس در محیط دارای ppm194 و ppm71 نیکل پس از72 ساعت به ترتیب 7/ 16 و 63 درصد و در مورد میکروکوکوس (Micrococcus sp) در محیط دارای ppm 158 پس از 50 ساعت 4/ 8 درصد است و بیومس مرده با سیلوس سابتیلیس پس از 2 ساعت در محلول حاوی ppm 59 نیکل قادر به کاهش 6/40 درصد نیکل و در محلول حاوی ppm46 و ppm792 آهن به ترتیب قادر به کاهش21 درصد و 4 4 درصد آهن است. نتایج آنالیز مولکولی نشان داد، باکتری باسیلوس سابتیلیس جدا شده در این تحقیق با توانایی حذف نیکل و آهن کاندیدای مناسبی جهت استفاده در محیط های آبی می باشد.

تازگی ماهی با استفاده از جداول QIM از طریق حسی بر اساس امتیاز دهی به کلیه اندامهای ماهی در حال تغییر (مثبت و منفی) و در نهایت تبدیل پارامترهای کیفی به پارامترهای کمی و آنالیز آماری داده ها استوار است. در جداول استفاده شده نوسانات امتیازها از صفر تا 23 بوده و به ترتیب برای کیفیت عالی امتیاز از صفر تا 3، خوب از 3 تا 7، متوسط از 7 تا 10و از 10 به بالا غیرقابل قبول ارزیابی میگردد. در این بررسی برای اندازه گیری میزان تازه گی ماهی تیلاپیا گونه (Nile Tilapia Oreochromis niloticus)، سیاه و قرمز در 4 تیمار، ماهی کامل شکم پر و شکم خالی در نظر گرفته شده و هدف از این تحقیق محاسبه عملی میزان ماندگاری ماهی در شرایط یخ پوشی شده بلافاصله پس از صید با اندازه گیری فاکتورهای کیفی (ارزیابی حسی، شیمیایی و میکروبی) بوده است. بدین منظور تعداد 50 قطعه ماهی تیلاپیا قرمز و 50 قطعه ماهی سیاه بلافاصله پس از صید وزن و شستشو شده و برای هر یونولیت تعداد 25 قطعه (شکم پر – شکم خالی) و با توجه به دمای محیط و به نسبت 3 به 1 (یخ – ماهی) یخ پوشی گردید. میانگین (±SD) تغییرات دما در گوشت ماهی در طول مدت بررسی بین07/ 0± 2/ 0 تا 1/ 0±3/ 0 درجه سانتیگراد بوده است، چون برای بالا بردن کیفیت تازه گی باید دمای مرکز یونولیتها در حد صفر درجه سانتیگراد حفظ گردد. یونولیتهای ماهی یخ پوشی شده در دمای محیط نگهداری گردیده و با اندازه گیری تغییرات تازه گی، ازت آزاد، pH و آزمایشات میکروبی مشخص گردید که حداکثر زمان ماندگاری ماهی کامل شکم خالی 9 روز در شرایط یخ پوشی شده و شکم پر 7 روز بوده و انجام آنالیز آماری داده ها و تست دانکن با مقایسه میانگین داده ها در ماهی یخ پوشی شده به صورت شکم خالی و شکم پر معنی دار بوده است.

با توجه به افزایش قیمت پودرماهی، کارایی پودرضایعات مرغ بهداشتی و با آنالیز ارزش غذایی تعیین شده بعنوان جایگزین پودرماهی در جیره غذایی فیلماهی مورد آزمایش قرار گرفت. شش جیره آزمایشی ایزونیتروژنوس و ایزوکالریک محتوی40% پروتئین و20 مگاژول درکیلوگرم انرژی خام تهیه گردید. پودرضایعات مرغ (PBM) در سطوح20،40،60،80 و100% (PBM20، PBM40، PBM60،PBM80 و PBM100) در جیره غذایی اولیه که به عنوان گروه شاهد PBM0 نامیده شده بود مورد استفاده قرار گرفت. تعداد180عدد فیلماهی با میانگین وزن (SD 9/5±89/107 گرم) در18 مخزن فایبرگلاس2000 لیتری در درجه حرارت با میانگین (±SD (2±20 درجه سانتیگراد بمدت 18هفته با جیره های فوق الذکر تغذیه شدند. اختلاف معنی دار آماری در شاخصهای وزن نهایی (FW)، درصدافزایش وزن بدن (WG%)، ضریب رشد ویژه (SGR) و ضریب تبدیل غذا در ماهیان تیمار شاهد با ماهیان تیمارهای PBM20، PBM40،PBM60 وBM80 مشاهده نشد. لاشه ماهیان تغذیه شده با جیره PBM20 بیشترین میزان پروتئین (SD 0/36 ± 16/97%) را داشتند که از لحاظ آماری با مقدار پروتئین لاشه ماهیان تغذیه شده با جیره PBM40 (SD 0/67± 15/41%) دارای اختلاف معنی دار بود. چربی لاشه ماهیان تغذیه شده با جیره های (PBM80 وPBM100 (SD 0/016±6/63% و (SD 0/17±7/49%) بطور معنی داری از ماهیان تغذیه شده با جیره های دیگر پایین تر بود. شاخص هپاتوسوماتیک ماهیان با افزایش سطوح جایگزینی پودرضایعات مرغ بجای پودرماهی بطور معنی داری افزایش یافت و بیشترین آن در ماهیان تغذیه شده با جیره فاقد پودرماهی PBM100 ثبت گردید (SD 0/63±4/2 %) و شاخص احشایی به استثنای ماهیان تیمار20% جایگزینی (PBM20) در ماهیان تیمارهای دیگر فاقد اختلاف معنی دار آماری بود. نتایج این آزمایش نشان می دهد که امکان جایگزینی پودرضایعات مرغ بجای پودرماهی در سطوح بالا (80%) بدون تاثیر منفی بر شاخص های رشد و ضریب تبدیل غذا در دوران رشد فیلماهی امکانپذیر است.

سروتونین از جمله مونوآمین هایی است که نقش بالقوه ای در تنظیم مصرف غذا در پستانداران دارد و هر عاملی که بتواند فعالیت سروتونرژیک را افزایش دهد باعث کاهش اشتها می گردد. فلوکستین به عنوان ماده موثر داروی پروزاک با بلوکه کردن بازجذب سروتونین، موجب افزایش آن شده و با توجه به ورود این ماده به اکوسیستم های آبی به عنوان یک ماده آلاینده مطرح است. در این مطالعه نقش فلوکستین در میزان مصرف غذا و رفتار تغذیه ای ماهی طلایی، Carassius auratus بررسی گردید. در آزمایش 1، ماهیان با وزن 49-21 گرم در چهار گروه تقسیم شدند. گروه کنترل: بدون هیچ گونه تزریق؛ گروه تزریق شده با سرم فیزیولوژیک؛ و گروه های تزریق شده با μg g-1 1 و μg g-1 10 وزن بدن فلوکستین که در 5 نوبت به صورت یک روز در میان تزریق شدند. میزان مصرف غذا بعد از هر تزریق محاسبه شد و در نهایت تغییرات وزنی تیمارها نیز بررسی گردید. در آزمایش 2، تعداد 20 عدد ماهی طلایی در دو گروه برای آزمون رفتاری انتخاب شدند که شامل گروه کنترل و گروه تزریق شده با μg g-1 10 وزن بدن فلوکستین بودند که در 5 نوبت به صورت یک روز در میان تزریق شدند. بعد از هر تزریق رفتارهای تغذیه ای نمونه ها بررسی شد. نتایج نشان داد که فلوکستین باعث کاهش معنادار مصرف غذا در ماهیان می شود. کاهش مصرف غذا، کاهش معنادار وزن گیری را در گروه Flu-10 به دنبال داشت. همچنین فلوکستین بر رفتار غذایی ماهی طلایی موثر بوده و میل به جستجو و مصرف طعمه را بطور معنی دار کاهش داد. این مطالعه نقش بالقوه یکی از داروهای انسانی را بر فاکتورهای تغذیه ای یک ماهی استخوانی مشخص کرده و نشان می دهد که فلوکستین می تواند فاکتورهای غذایی و رشدی را در ماهی طلایی تحت تاٴثیر قرار دهد.

ملانوزیس میگو، نوعی تغییر رنگ سطحی مهم است که توسط آنزیم پلی فنول اکسیداز ایجاد می شود. این آنزیم سبب اکسیداسیون فنول ها و تولید رنگدانه تیره و نامحلول ملانین می گردد. مشتقات سولفیتی به شکل گسترده ای برای مقابله با ملانوزیس کاربرد دارند، اما مشکلات ناشی از این ترکیبات از جمله بروز واکنش های حساسیت زا و ایجاد مشکل در افراد مبتلا به آسم، یافتن جایگزین های طبیعی برای این ترکیبات را ضروری ساخته است. این تحقیق با هدف بررسی اثر اسانس آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss) بر مهار آنزیم پلی فنول اکسیداز (تیروزیناز) و روند ملانوزیس در میگوی پرورشی پا سفید غر بی (Litopenaeus vannamei) طی 10 روز نگهداری در یخ صورت گرفت. نتایج GC/MS نشان داد که تیمول، کارواکرول و پارا سیمن با مقادیر به ترتیب 8/ 50، 4/ 14 و 6/ 10 % ترکیبات اصلی اسانس آویشن شیرازی را تشکیل می دهند. توانایی مهار رادیکال آزاد DPPH اسانس آویشن شیرازی بر اساس میانگین±SD) IC50) برابر با 02/ 0±8/ 0 mg/ml بود. فعالیت آنزیم تیروزیناز در غلظت %25/ 0 اسانس آویشن شیرازی به میزان 2/ 63 درصد کاهش یافت. همچنین، غوطه وری میگو در تعلیق 1% اسانس آویشن سبب به تاخیر افتادن روند ملانوزیس طی 10 روز نگهداری در یخ شد. به شکل کلی، اسانس آویشن شیرازی می تواند به عنوان یک کمک فرآیند طبیعی و موثر جهت افزایش ماندگاری میگو طی دوره نگهداری در یخ مورد استفاده قرار گیرد.

در این تحقیق برخی از خصوصیات زیستی ماهی بنی در تالاب شادگان مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری ماهانه در پنج ایستگاه شامل دورق(ماهشهر)، رگبه، خروسی، سلمانه، عطیش انجام گردید. در طول اجرای پروژه از فروردین 1392 تا اسفند 1392، چهارصد و سی وهفت عدد ماهی بیو متری و تشریح شد. میانگین طولی(±SD) برحسب میلی متر به ترتیب جنس نر 28±252 (357- 95)، جنس ماده 38±249 (374- 115) و میانگین وزنی (±SD) برحسب گرم به ترتیب جنس نر 31±218 (366- 18) و جنس ماده 39±232 (651- 15) بدست آمد. رابطه طول - وزن گونه جنس نر معادل (W=0.000006L3.11(R2=0.85 و جنس ماده معادل (W=0.000005L3.14(R2=0.86 بود. زمان تخم ریزی ماهی بنی بین فروردین تا تیر و طول بلوغ جنس نر و جنس ماده به ترتیب 208 میلی متر، 220 میلی متر و وزن بلوغ گونه های یاده شده به ترتیب 97گرم، 113گرم و میزان تولید به ازای بیوماس آنها 53/ 0، 50/ 0به ازای سال بدست آمد.