فهرست مطالب

پژوهشنامه علوم سیاسی
سال هشتم شماره 3 (پیاپی 31، تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/05/31
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مرتضی منشادی صفحات 7-36
    حکومت مشروطه از انواع حکومت های مدرن است. حکومت مدرن نیز نتیجه نوسازی سیاسی محسوب می شود؛ نکته مهم دراین زمینه، فهم نیروهای شرکت کننده در جنبش، از معنی و اهداف مشروطیت است. بازرگانان در پیروزی و شکل گیری حکومت برآمده از نهضت مشروطیت، نقشی اساسی را ایفا می کردند. جنبش مشروطه خواهی نهضتی تحول طلب و نوساز در تاریخ ایران است. به رغم نقش پراهمیت بازرگانان در نوسازی ایران، کمتر به درک و هدف آنان از نوسازی سیاسی پرداخته شده است. این پژوهش به این پرسش می پردازد که ویژگی های نوسازی سیاسی و نظام سیاسی برآمده از آن، از منظر بازرگانان مشروطه خواه چه بود؟ از نظر نگارنده، بازرگانان، حکومت مشروطه را با حکومت مبتنی بر قانون یکسان می انگاشتند. به باور آنان، تحدید خودکامگی با قانون، مسئولیت پذیری و پاسخ گو بودن شاه و حکومت در برابر قانون مشکل گشای ایران بود. این مقاله با رهیافت تفسیری و با روش جامعه شناسی تاریخی و با مراجعه به منابع موجود به ویژه مذاکرات مجلس اول شورای ملی، و پیگیری زمینه های تاریخی و اجتماعی شکل گیری باورهای بازرگانان، این موضوع را بررسی می کند.
    کلیدواژگان: مشروطه خواهی، تجددطلبی، نوسازی سیاسی، حکومت مشروطه، حکومت قانونی
  • محمد فاضلی، معصومه اشتیاقی صفحات 37-68
    مقاله حاضر به شرایط ساختاری نهادی مجلس که مهم ترین نهاد برآمده از انقلاب مشروطه در ایران است می پردازد. بر مبنای رویکرد نهادگرایی تاریخی، چگونگی و چرایی روند تحول مجالس دوره مشروطه (مجلس اول تا مجلس چهارم) و تعامل شرایط ساختاری جامعه ایران و ویژگی های نهادی مجلس در مسیر منتهی به بن بست مجالس مشروطه را بررسی می کند. سوال اصلی این است که چه شرایطی به ناکارآمد شدن و بن بست در مجالس مشروطه انجامیده است. اصلی ترین فرضیه تحقیق آن است که شرایط نهادی ایجادشده در ایران عصر قاجار به ناکارآمدی مجالس مشروطه کمک کرده است. روش علی تاریخی براساس روایت علی برای بررسی تاریخی و آزمون فرضیات به کار گرفته شده است. براساس نتایج به دست آمده، برآیندی از شرایط ساختاری نهادی جامعه ایران اواخر دوره قاجار، فرایندهای وابسته به مسیر و بازتولید آنها در مجالس مشروطه، روند تحول مجلس را در طول تاریخ مشروطیت رقم زد. در این روایت، پیامدهای منتج از گسترش نفوذ نظام جهانی، اقتصاد سرمایه داری، دولت مستبد و ضعیف قاجار در طول زمان، مولد ساختار طبقاتی نامتعادلی در ساختار جامعه ایران اواخر دوره قاجار شده است؛ و همین امر، بازخورد مثبت ناشی از عدم تعادل طبقاتی، روابط نامتقارن قدرت در ساختار سیاسی را بازتولید می کند. مجموع این شرایط در کنار فعالیت های حزبی ناکارآمد در طول عمر مجلس، به عدم تحول مجلس و متعاقب آن بازماندن مسیرهای تحول سیاسی در تاریخ ایران عصر مشروطیت انجامیده است.
    کلیدواژگان: تحول نهادی، نهادگرایی تاریخی، روش علی، تاریخی، مجالس مشروطه، طبقات اجتماعی
  • سید حسین اطهری صفحات 69-98
    شرایطی که امیر در قدرت قرار گرفت ویژگی های خاصی داشت که ناشی از شکست ایران در دو جنگ با روس ها بود. او که پایه گذار اندیشه پبشرفت در ایران به شمار می رود، در مدت زمامداری خود سیاستی مستقل و ملی در پیش گرفت. قبل از اصلاحات امیرکبیر کشور تقریبا به کلی فاقد هرگونه استقلال در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی بود. اما به نظر می رسد بر اثر اصلاحات امیرکبیر فرایند کسب استقلال در بخش های مختلف فعالیت های اجتماعی درحال تحقق می باشد. امیرکبیر می خواست با افزایش تولید و ایجاد امنیت در کشور و اتخاذ سیاست مستقل، نظام قاجاری را به حداقلی از اعمال حاکمیت در کشور برساند. بنابراین هدف اساسی حمایت از تولید داخلی که بر ایجاد صنایع جدید مبتنی بود، کسب استقلال به عنوان دال مرکزی اصلاحات است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان و با بررسی متن های منتخب از چهل شماره اول روزنامه وقایع اتفاقیه که در زمان صدارت امیرکبیر منتشر شده است در پی آن هستیم تا تاثیر اصلاحات امیرکبیر بر حوزه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در زمان صدارتش را مورد ارزیابی قرار دهیم.
    کلیدواژگان: گفتمان، صنایع بدیعه، روزنامه وقایع اتفاقیه، استقلال، رعیت، تحلیل گفتمان، امیرکبیر
  • محمدتقی قزلسفلی، نگین نوریان دهکردی صفحات 99-132
    نوشتار پیش رو تلاشی است در تفسیر و بازخوانی برخی از آثار میرزا آقاخان کرمانی به مثابه یکی از چهره های برجسته نسل نخست روشنفکری ایران. پرسش آن است که او چگونه به سنت می نگرد و با چه رویکردی با ابعاد گوناگون سنت متکثر در ایران روبه رو می شود؟ در پاسخ به این پرسش با خوانش برخی آثار او شیوه مواجهه او با سنت مورد بازبینی و تحلیل قرار خواهد گرفت. با مراجعه به گوشه هایی از نوشته های آقاخان کرمانی نشان داده خواهد شد که علی رغم این تصور که او روشنفکری ضدسنت قلمداد می شود، به سنت یا دست کم وجوهی از آن دلبسته است. او با برخوردی گزینشی با سنت مواجه می شود و البته در جهتی معکوس سنت مداران، در پی آن است که بخش هایی از میراث گذشته که با حرکت ایران به سوی تجدد در تناقض است را به پرسش بگیرد. بررسی نقاط قوت و ضعف دیدگاه های آقاخان کرمانی پیرامون سنت از این منظر واجد اهمیت است که او روشنفکری است نوگرا که در تلاش برای گشودن راه تجدد در ایران، بحران درافتادن با میراث قدیم را در اندیشه، در مسیر زندگی و در مرگ خویش منعکس کرده است. این مقاله به صورت توصیفی تحلیلی و مبتنی بر جمع آوری اسنادی و داده های ثانوی است.
    کلیدواژگان: سنت، تجدد، روشنفکر، نوگرایی، سنت گرایی
  • عباس کشاورز شکری، محمد رحمتی صفحات 133-160
    سوال اصلی این تحقیق چگونگی و شیوه های عضوگیری نهضت آزادی است. روش این پژوهش تاریخی است که از انواع روش های تحقیق کیفی است و ابزار اصلی مورد استفاده، بهره گیری از مصاحبه های عمیق است. همچنین به عنوان مکمل از روش تحلیل اسنادی نیز استفاده شده است. برای این تحقیق از قبل نظریه ای درنظر گرفته نشد و تلاش شد که ابتدا براساس مطالعه اسناد گروه ها و سازمان های انقلابی، مدلی تهیه شود و سپس براساس یافته های تجربی به دست آمده از مصاحبه های عملی، مدل اولیه براساس استقراء، کامل شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که سران این گروه، از طبقه متوسط جدید محسوب می شدند، لکن غالب عضوگیری ها از دانشجویان طبقات متوسط و متوسط به پایین بوده و در سطح غیردانشجویی توانستند بازاریان روشنفکر را جذب کنند. در جذب کارگران، ناموفق بودند و توفیق چندانی در عضوگیری از زنان نداشتند. در عضوگیری ها، تاثیر بالای کاریزمای رهبران و منتسبان به گروه، به وضوح مشاهده می شود. بستر های عمده عضوگیری، انجمن های اسلامی و مسجد هدایت بود.
    کلیدواژگان: نهضت آزادی، مدل عضوگیری، کاریزما، مسجد، حزب، انجمن اسلامی
  • جاسب نیک فر صفحات 161-183
    تاریخ طولانی ایران از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357، پیرامون اقتدار و زورآزمایی پادشاهان ایران شکل گرفت. یکی از عمده ترین دلایل تداوم این نوع حکومت یعنی دولت شاهی، باوری بود که اکثر ایرانیان داشتند که منبع قدرت شاهان «فره ایزدی» است که بدان فره ایزدی شاهانه گویند. حاکمیت این سامان سیاسی دولت شاهی تا ظهور اسلام در ایران هر روز قوی تر از پیش می شد. هرچند این وضعیت با تاسیس دو خلافت بنی امیه و بنی عباس با دگردیسی هایی روبه رو شد، اما این فرضیه مورد قبول دولت های حاکم بر ایران با تفاوت هایی تا ظهور دولت صفویه، کم وبیش مورد قبول جامعه سیاسی ایران بوده است. در دوره صفویه، با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران این طرز تلقی از قدرت، ساختار محکم تر و روشن تری پیدا کرد. پس از انقراض صفویه و پس از زدوده شدن حق الهی سلطنت در ایران، این فرضیه هم زیر سوال رفت. سوال اصلی این پژوهش این است که چرا و چگونه این حق الهی سلطنت و فره ایزدی در ایران، از دوران شاه تهماسب دوم به بعد از شاهان ایران گرفته شد. فرضیه ای که در این مقاله به دنبال آن هستیم: وجود ارتباط میان حضور نیروهای بیگانه دولت های روس، عثمانی و عثمانی و فروپاشی حق الهی سلطنت در ایران است. از زمان مشروطیت هم حق الهی و هم حمایت بیگانگان مورد انکار مردم ایران قرار گرفته و متوجه این نکته شدند که سرچشمه اصلی اقتدار ملی خود مردم می باشند.
    کلیدواژگان: قراردادهای رشت و پطرزبورگ، قرارداد 1919، شرق باستان، دری افندی، انقلاب اکتبر، مشروعیت
  • شروین مقیمی زنجانی صفحات 185-208
    در این مقاله کوشش می شود تا با طرح مقایسه ای میان خصوصیات و ویژگی های امام در حکمت الهی اسماعیلی، آن گونه که ناصرخسرو روایت گر آن است، و ویژگی های شاه آرمانی در حکمت ایران باستان، به نوعی بر یکی از ویژگی های بنیادین اندیشه سیاسی ایرانی تمرکز شود که در طول یک دوره تاریخی طولانی از شکل گیری مضامین حکمت ایران باستان، تا همین امروز، هم فرهنگ سیاسی ما را متاثر ساخته است و هم نحوه نگاه متفکران ما را به سیاست و عرصه سیاست ورزی. ویژگی هایی که ناصرخسرو برای امام اسماعیلی (یا همان خلیفه فاطمی) برمی شمرد، چنانچه به دقت مورد بررسی قرار گیرد، مشابهت هایی بنیادین با اوصافی دارد که در حکمت ایران باستان برای پادشاه قائل می شده اند. بررسی دغدغه های اساسی ناصرخسرو چه به لحاظ تاریخی و اجتماعی و چه از حیث فکری و عقیدتی که با مطالعه دقیق کل آثارش حاصل می گردد، می تواند ما را در تشخیص تداوم نگرشی به عرصه مناسبات سیاسی و به ویژه اوصاف حاکم سیاسی رهنمون گردد، که تاریخ تفکر سیاسی در ایران بدون آن، به دشواری قابل فهم خواهد بود.
    کلیدواژگان: امام اسماعیلی، شاهی آرمانی، ایران باستان، فر ایزدی
|
  • Morteza Manshadi Pages 7-36
    The victory of constitutionalism was the first stage of forming modern government in Iran. It is of paramount importance to know how the activists understood of the concept and aims of constitutionalism. Merchants were one of the most effective social classes in the process of victory of constitutionalism in Iran. The main question in this survey is، what are the specifications of the political regime that emerged from political modernisation in Iran? The author response is، in merchants’ perspective، the constitutional government and the governance based on law were the same. In this respect، restricting despotism with law، responsibility of the king and his government can solve the Iran’s problems. The approach of this article is interpretative and historical sociology.
  • Mohammad Fazeli, Masume Eshtiyaghi Pages 37-68
    This article deals with conditions of structural- institutional conditions of constitutional parliaments in Iran. The institutional evolution of constitutional parliaments and the interaction of structure of Iranian society and parliament have been investigated in this article. The main hypothesis is the situation of institutions in the time of Qajars made the parliament ineffective. The historical – causal method based on causal narrative has been applied to review Qajar history. The outcome of influencing world-system، capitalist economy، despotic state، and the weakness of Qajar dynasty resulted in unbalanced class structure. This factor، added to asymmetric power relations، and the positive feedback of these processes created ineffective parliaments that could not realize the goals of constitutional.
    Keywords: Institutional Development, Historical Institutionalism, Causal, historical Analysis, Constitutional Parliaments, Path, dependency
  • Seyyed Hossein Athari Pages 69-98
    When Amirkabir was considered the founder of the idea of progress in Iran. Before the reforms of Amir Kabir، the country was suffering from the lack of political، economic and military independence. Amir Kabir tried to increase Qajar sovereignty through production and promotion of security. Thus، the main objective from protection of domestic production that based on new industry was independence as central symbol of reform. This paper، through discourse analysis of selected texts from the forty number of the Vaghayeh Etefaghyeh newspaper that published during his premiership، examines the impact of Amir Kabir reform on economic، social and political issues during his rule.
    Keywords: Discourse, New Industry, Vaghayeh Etefaghyeh Newspaper, Independence, Peasant, Discourse Analysis, Amir Kabir
  • Mohammad Taghi Ghezelsofla, Negein Noorian Dehkordi Pages 99-132
    This article is an attempt to reread and interpret some of the works by Mirza Agha Khan Kermani، one of the prominent figures of the first generation of Iranian intellectuals. The main question is how he perceives Iranian tradition and what approach he takes to the pluralist and multidimensional tradition in Iran. In reply to this question، his way of dealing with tradition will be discussed and analyzed through his writings. With reference to some of his works، it will be shown that despite the common idea about him as an intellectual who rejects tradition، he is attached to some aspects of it. He takes a selective approach to tradition، and in the opposite direction to traditionalist intellectuals، intends to challenge and question some dimensions of Iranian tradition which is in contrast with modernization of Iran. However، in many cases، both his praise and criticism of tradition are rather superficial، rhetorical، and ideological، and his thought is unable to penetrate deep into Iranian tradition. The study of the strengths and weaknesses of his opinion in terms of tradition can be constructive، since Agha Khan Kermani is a modernist intellectual whose thought، whose life and even death reflect the crisis of encounter with the legacy of the past in Iran.
    Keywords: Modernity, Tradition, Intellectual, Modernism, Traditionalism
  • Abbas Keshavarz Shokri, Mohammad Rahmati Pages 133-160
    The main question of this article is the modes of recruitment of the Nehzat Azadi Iran. The method of this research is historical and of the kind of qualitative research and interview is the main data collection tool. Analysis method (including the analysis of the books، articles، documents and etc.) as a complimentary method، is used also. Findings of the research disclose that leaders had belonged to new middle class but most of the members came from middle and lower middle class. Social status of the group due to leadrers’ charisma has been the main factor of recruitment. Anjoman-e Eslami & Hedaayat Mosque was the main channel for people to join Nehzat Azadi.
    Keywords: Nehzat Azadi Iran, Modes of Recruitments, Charisma, Mosque, Party, Anjoman, e Eslami (Islamic Association of Students)
  • Jaseb Nikfar Pages 161-183
    Iranian long-lasting history from the beginning to Islamic revolution victory in 1979 formed around power and bout of Iranian kings. One of the most notable reasons of the continuity of this kind of government -monarchic-state- was a belief that the source of kings'' power is «divine glory». Sovereignty of this political state-monarchic order was day to day becoming more powerful before the emerging of Islam in Iran. Although the situation faced some evolutions by the establishment of Baniommaye and Baniabbas caliphates، this assumption was accepted by ruling states of Iran was –with some differences- more or less accepted by political society of Iran till the emergence of Safavid state. During Safavid period by recognizing Shiism as the formal religion in Iran، this thought about power found a stronger and clearer structure. After Safavid downfall and following the elimination of royal divine right in Iran this assumption was put in question. The main question of present research is how and why this royal divine right and divine glory in Iran was deprived from Iranian kings since Second Tahmasb period. Is there any relationship between the presence of foreign forces-Russian and Ottoman states- and elimination of royal divine right in Iran? Since constitutionalism period people denied both divine right and support of foreigners and they found that the main origin of national power is the people themselves.
    Keywords: Rasht, Petersburg contracts, 1919 contracts, ancient East, dorry Effandi, the October Revolution, legitimacy
  • Shervin Moghimi Zanjani Pages 185-208
    In this paper we will attempt to compare the characteristics of Imam in the Ismaili theosophy، as described by Nasir Khusraw، with properties and traits of Ideal King in ancient Persian wisdom. We emphasizes on essential qualities in the Iranian political thought that throughout a long historical period، from establishment of contents of ancient Persian thinking to today، has had an impact on our political culture. If we can consider correctly the characteristics of Ismaili’s Imam (or Fatimid Caliph)، as portrayed by Nasir Khusraw، we would diagnose some fundamental affinities between them and descriptions of the Ideal King in the ancient Iranian political thought. By surveying of essential concerns of Nasir Khusraw in both of historical-social and intellectual-dogmatic sides through detailed study of his works، we can mark out the continuity of a distinct approach towards nature of political relations and especially of the sovereign’s characteristics without which the history of political thought in Iran is not understandable.
    Keywords: Ismaili Imam, Ideal King, Divine Resplendence (Farr), Ancient Persia