فهرست مطالب

پژوهشنامه علوم سیاسی
پیاپی 4 (پاییز 1385)

  • تاریخ انتشار: 1385/09/20
  • تعداد عناوین: 6
|
  • اصغر جعفری ولدانی صفحه 1
    در این مقاله نشان داده شده از 7 هزار سال پیش یعنی از زمان ایلامیان تاکنون، جزایر تنب و ابوموسی همواره بخشی از سرزمین ایران بوده است. برای این منظور، پیشینه تاریخی حاکمیت ایران بر سواحل دو طرف خلیج فارس و جزایر آن مورد بررسی قرار گرفته و اسناد و مدارک بریتانیا که بیانگر تعلق این جزایر به ایران است، آورده شده است. سپس این مسئله مورد بررسی قرار گرفته که بریتانیا به ضعف حقوقی دلایل خود برای اشغال غیر قانونی جزایر واقف بوده و لذا با بازگشت وضعیت موجود پیش از استعمار یعنی اعاده حاکمیت ایران بر جزایر موافقت کرده است. امروزه امارات عربی متحده برای استرداد این جزایر به همان دلایل و مستنداتی متوسل می شود که بی اعتباری آن از نظر حقوقی قبلا برای بریتانیا که قیومیت شیوخ شارجه و راس الخیمه را بر عهده داشته، به اثبات رسیده است. افزون بر آن، امارات از یک سو بر اعتبار یادداشت تفاهم مربوط به ابوموسی و ضمائم آن که مسئولیت انحصاری دفاع و حفظ امنیت جزیره را به ایران واگذار کرده، صحه گذاشته و از سوی دیگر خواستار استرداد این جزیره شده است.
    کلیدواژگان: حقوق تاریخی، یادداشت تفاهم، اسناد و نقشه های بریتانیا، تنب و ابوموسی، جزایر بحرین
  • امیرمحمد حاجی یوسفی، سمیه بهمرد صفحه 27
    جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که با مسئله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها روبرو بوده و هست. به نظر می رسد با وقوع انقلاب اسلامی و سپس جنگ تحمیلی بدیهی بود که به سبب تغییر نظام سیاسی و همچنین بی ثباتی های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از جنگ، موج مهاجرت و فرار مغزها از ایران به وجود آید. اما ادامه روند مهاجرت نخبگان پس از پایان جنگ (و برقراری سامان سیاسی در ایران) این سؤال را به ذهن متبادر می سازد که چرا با وجود سامان سیاسی، مهاجرت نخبگان از کشور تداوم یافته است؟ در این مقاله علل مهاجرت نخبگان از ایران در دوره پس از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مورد بررسی قرار می گیرد. پرسش اصلی این است که مهم ترین عامل تداوم مهاجرت نخبگان از ایران پس از پایان جنگ تحمیلی چه بوده است؟ فرضیه اصلی ما در این مقاله عبارت است از اینکه ضعف ساختارهای علمی و پژوهشی کشور، عامل اصلی مهاجرت در میان متخصصان بوده است.
    تجزیه و تحلیل آماری پرسشنامه براساس نرم افزار SPSS این مطلب را به اثبات می رساند که عوامل جاذبه خارجی نقش اساسی تری نسبت به عوامل دافعه داخلی کشور در مهاجرت ایفا می نمایند. از طرفی در بین این عوامل، جاذبه عامل اقتصادی نقش مهم تری نسبت به سایر عوامل در مهاجرت نخبگان ایفا می نماید که گرچه فرضیه این پژوهش را رد می کند اما چندان دور از انتظار نیست.
    کلیدواژگان: فرار مغزها، مهاجرت نخبگان، جمهوری اسلامی ایران، عوامل جاذبه، عوامل دافعه
  • محسن خلیلی صفحه 69
    شکست ایرانیان از روس ها در روزگار قاجاریه، سبب شد ایرانی خود را در برابر جماعت فرنگ فروتر احساس کند. پرکردن شکاف عقب ماندگی، در گرو گام نهادن در مسیر نوسازی تلقی شد و از آن پس ایرانی چند مرتبه کوشش های نوسازانه ای را به منصه ظهور رسانید که هر کدام از آنها واژگان و مفهوم های خاص خود را به همراه آوردند. این انباشت واژگان و مفاهیم، به دلایلی چند، خصلتی ناپایا و تصادفی یافتند و به ساحت ساخت و سازمان گام ننهادند. نگاهی به تاریخ معاصر از آغاز قاجاریه تاکنون، نشان می دهد انبوهی از واژه ها، نظریه ها و مفهوم ها بدون آنکه کمابیش خصلتی کارکردی به خود گیرند، بر روی هم تلنبار شده و نوعی آنتروپی را پدید آورده اند. فرضیه نگارنده آن است که موجودیت تاریخی ما حالتی انبوهه از انواع واژه ها یافته و نابسامانی ناشی از آن، سبب ساز انحرافی از شرایط نخستین و پیشین محسوب می گردد. به زعم نگارنده این ویژگی و کاتاستروفیسم موجود، شکاف میان نسلی و گسست نسل ها را با خود به همراه آورده است.
    کلیدواژگان: کاتاستروف، پروژه های ناتمام، نوسازی، آنتروپی، تاریخ معاصر ایران
  • حسین سلیمی صفحه 92
    در این مقاله کوشش خواهد شد با کاوش در اندیشه های 6 اندیشمند، رابطه چند مفهوم پایه ای در عرصه اندیشه سیاسی و نظریه بین المللی مورد بررسی قرار گیرد. کوشش ما بر این است دریابیم آیا برداشت خاص اندیشمندان از جامعه مدنی و دولت، به گونه خاصی از نظریه بین المللی می انجامد؟ آنچه به عنوان فرضیه در این بحث مورد نظر قرار گرفته این است که کل گرایی در تعریف از جامعه مدنی و دولت و اصالت بخشیدن به کلیت جامعه در مقابل حقوق افراد بشر، به نوعی نگرش ستیزه جویانه در عرصه روابط خارجی می انجامد و فردگرایی و اصالت بخشیدن به فرد در تعریف جامعه مدنی و دولت، به نوعی بینش مسالمت جویانه در حیطه روابط جهانی منجر خواهد شد. در گروه اول از نظریه پردازان، اندیشه های هگل، مارکس و گرامشی به عنوان نمونه برگزیده شده و مورد تحلیل قرار خواهند گرفت. در گروه دوم، نظریه لاک، کانت و پوپر در زمینه موضوع مقاله بررسی خواهند شد. این بررسی، نوعی سنخ شناسی نیز خواهد بود که می تواند روابط میان مفاهیم و معانی مختلف در درون یک نظریه یا فلسفه سیاسی را نشان دهد و بر ما آشکار سازد که گونه های متفاوت اندیشه چگونه می توانند زمینه ساز نگرش ها و عملکردها در عرصه سیاست خارجی باشند.
    کلیدواژگان: نظریه بین المللی، اندیشه سیاسی، جامعه مدنی، دولت، ستیزه جویی، صلح طلبی
  • محمدرضا سعیدآبادی صفحه 130
    از آغاز انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 تاکنون روابط ایران و بریتانیا از بی ثباتی سیاسی، تشنج دیپلماتیک و افت و خیزهای فراوانی برخوردار بوده است. میان این دو کشور، عادی سازی روابط به معنای واقعی کلمه و سازش و سازگاری سیاسی به وقوع نپیوسته است. درحالی که روابط ایران و امریکا با انقلاب اسلامی ایران با دشمنی قرین گردید و این نوع روابط قابل پیش بینی و مورد انتظار بود، اما انتظار می رفت روابط تهران و لندن حداقل با پایان یافتن اولین موج های انقلاب رو به ثبات و پایداری دیپلماتیک بگذارد. چرا روابط ایران و بریتانیا از همان ابتدای انقلاب اسلامی ایران متمایز شد و نسبت به دیگر کشورهای اروپای غربی به تشنج و بی ثباتی کشیده شد؟ ریشه های رنجش، آزردگی و بیزاری ایران نسبت به بریتانیا در چیست؟ چه عواملی در به وجود آوردن چنین وضعیتی دخیل بوده و هستند؟ آینده روابط ایران و بریتانیا چگونه ارزیابی می گردد؟
    کلیدواژگان: ایران، بی ثباتی سیاسی، بریتانیا، برداشت و سوء برداشت، توطئه
  • بهرام اخوان کاظمی صفحه 144
    در این مقاله مفهوم بااهمیت امنیت و عوامل موجده و ابعاد مختلف آن در کتاب روضه الانوار بررسی شده است و با این منظر ضمن نگرش دقیق تر به زوایای اندیشه و تبیین نحله تفکر سیاسی محقق سبزواری، با وضعیت سیاسی و اجتماعی عصر صفوی و نوع تاملات و اندیشه ورزی در عرصه سیاست و حکومت آن دوران آشنایی بیشتری صورت پذیرفته است.
    امنیت در منظومه فکری محقق سبزواری جایگاهی محوری، والا و تامل ورزانه ایی داشته است. وی به هیچ وجه طرفدار تغلب و استبداد نبوده و برعکس، نفی تغلب را از عوامل موجده امنیت به شمار می آورده است. او بر مبنای نظریه «سلطنت مشروعه» و رویکرد مسالمت جویانه، همکاری با حکام صفوی را پیشه نمود تا امنیت و بقای تشیع و پیروان خود را تضمین کند، اما برخلاف اهل سنت، این همکاری ها غالبا ماهیتی مستعجل و موقت داشته و به حکم ضرورت مبتنی بر شریعت بوده است. آراء محقق به نحو بارزی از نهج البلاغه تاثیر پذیرفته و راه کارهای تامین امنیت از نظر وی بسیار نوین، متنوع و فراتر از زمان خویش بوده است.
    کلیدواژگان: محقق سبزواری، امنیت، استبداد، تشیع، سلطنت مشروعه