فهرست مطالب

مطالعات قرآنی نامه جامعه - پیاپی 120 (زمستان 1395)

نشریه مطالعات قرآنی نامه جامعه
پیاپی 120 (زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/12/24
  • تعداد عناوین: 6
|
  • سید محمود طیب حسینی صفحه 7
    یکی از دانش های علوم قرآنی که نقش مهمی در فهم و تفسیر قرآن مجید دارد، دانش مفردات قرآن یا غریب القرآن است. تاکنون دانشمندان زیادی به زبانهای مختلف، بویژه به دو زبان فارسی و عربی، آثاری درباره شرح کلمات قرآن تدوین کرده اند. یکی از بهترین این آثار، کتاب قاموس قرآن، تالیف دانشمند قرآن پژوه استاد سید علی اکبر قرشی است که در زمان معاصر به زبان فارسی نگارش یافته است. این کتاب با وجود ویژگی های فراوان و نوآوری هایش، تاکنون آنگونه که شایسته است معرفی نشده و مورد استفاده محققان قرار نگرفته است. در این مقاله تلاش شده است ضمن معرفی قاموس قرآن، به برخی از امتیازات آن نیز اشاره شود: اجتهاد در معنای کلمات، نوآوری در بیان معنای کلمات، استفاده از دستاوردهای علوم تجربی در شرح کلمات قرآن و آزاداندیشی همراه با تواضع علمی نویسنده. به نظر می رسد قاموس قرآن باوجود برخی کاستی های ناچیز همچون عدم یکدستی متن و اختصار در بحث از معنای بعضی کلمات، یکی از بهترین و محققان هترین منابع شرح کلمات قرآن در طول تاریخ تفسیر در میان کتب فارسی و عربی باشد.
    کلیدواژگان: مفردات قرآن، قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی، شرح کلمات قرآن، لغت قرآن
  • زکیه اسدی صفحه 31
    واژه «اولوالعزم» حاکی از مفهومی اخلاقی در وصف انسان های ارزشمندی است که وجودشان از عهد الست، با والاترین مرتبه از «عزم» عجین است: قصد جدی و ثابت بر پذیرش میثاق ولایت و حکومت جهانی حضرت مهدی(عج)، تحقق حاکمیت مطلق الهی و عبودیت جمعی خداوند متعال در عصر ظهور. این ویژگی میان همه اولوالعزم، اعم از رسل و غیر رسل مشترک است. بر این اساس ائمه ((ع))، حضرت زهرا(س)، بعضی از انبیای غیر مرسل مانند حضرت خضر(ع) و حتی برخی شیعیان نیز اولوالعزم هستند. گرچه «من الرسل» نبوده و در شمار پنج رسول اولوالعزم: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد صلوات الله علیهم اجمعین شمرده نشدهاند، اما رسولان اولوالعزم علاوه بر این ویژگی اصلی، با شاخصه رسالت جهانی بر جن و انس، نسخ شریعت پیشین و عزیمت به شریعت نوین، از سایر پیامبران متمایز می شوند که همگی از لوازم آن عزم عظیم بر هدایت جهانی است.
    کلیدواژگان: اولوالعزم، عهد الست، میثاق ولایت، عزم، حکومت عدل جهانی، رسالت جهانی
  • طاهره ماهروزاده صفحه 61
    ساختار وجودی انسان بر مبنای توحید سرشته شده و رکن این ساختار در انسان، همان معرفت و گرایش توحیدی است که در همگان نهادینه شده و تغییرناپذیر است. تبری به معنای بیزاری جستن قلبی، زبانی و عملی از دشمنان خدا و پیشوایان معصوم ((ع)) از آموزه های اجتماعی اسلام است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که بر اساس آیات قرآن کریم، فطرت توحیدی چگونه مبنای تبری در روابط اجتماعی قرار می گیرد، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به این نتیجه رسیده است که هر رابطه ای بر محور توحید نباشد؛ باطل، کفر و طاغوت است و انسان موحد، فطرتا از آن تبری می جوید، زیرا بین ایمان و کفر، تقابل وجود دارد و در بینش قرآنی و توحیدمحور، انسان نمی تواند هم کفر را بپذیرد و هم مومن باشد. از سوی دیگر، جهت گیری توحیدی به معنای مدارا نکردن و نداشتن زندگی مسالمت آمیز با پیروان دیگر ادیان نیست، چرا که آیات قرآن کریم بیانگر ضرورت تحمل عقاید مخالف، زندگی مسالمت آمیز و رعایت حقوق اساسی هر انسانی است و اصل کرامت انسانی را در مناسبات و تعاملات اجتماعی حاکم می داند.
    کلیدواژگان: فطرت، توحید، تبری، روابط اجتماعی، فطرت توحیدی
  • محترم قوی، رقیه محمدی صفحه 77
    دریافت «کتاب عمل» به عنوان مرحلهای از قیامت، در آیاتی از قرآن کریم بیان شده است، اما چیستی و چگونگی این دریافت به صراحت مطرح نشده است، از این رو هر یک از مفسران بر اساس مبانی تفسیری خود، برداشتهای مختلفی از این مرحله ارائه دادهاند که نظر علامه طباطبایی(ره) به عنوان مفسری ژرفنگر حائز اهمیت است. در این مقاله با تتبع در آثار علامه از جمله المیزان فی تفسیر القرآن و رساله انسان از آغاز تا انجام و دیگر کتب تفسیری، با روش توصیفی تحلیلی روشن می شود که «کتاب عمل» قابل تقسیم به کتاب عمل فرد، امتها و جمیع خلایق و حاوی نفس عمل، حقیقت و آثار و نتایج آن است. نحوه دریافت «کتاب عمل» نیز با توجه به عملکرد انسانها متفاوت است؛ برخی به جهت تبعیت از امام حق، از ناحیه سعادت (یمین) و برخی به واسطه پیروی از امام باطل، «کتاب عمل» خود را از ناحیه شقاوت (شمال) دریافت میدارند. دو گروه نیز فاقد نامه عملی اند: مخلصین و مقربین که به جهت فنا در ذات پروردگار متعال، بدون حساب و کتاب در حرم امن الهی جای میگیرند و منکرین و معاندین که به واسطه انکار و دشمنی با خدا، باطن وجودشان منبع منکرات شده است.
    کلیدواژگان: کتاب عمل، نامه عمل، علامه طباطبایی(ره)، المیزان، اصحاب یمین، اصحاب شمال
  • طلعت حسنی، زهرا قائمی امیری صفحه 95
    یکی از انواع گرایش ها در تفسیر قرآن، تقریب است. تقریب، نزدیکی دیدگاه های مذاهب اسلامی بر اساس اصول و مشترکات، به منظور ایجاد اخوت در دین است. این مساله در جامعه اسلامی با توجه به ضرورتهای سیاسی- اجتماعی و لزوم وحدت، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این میان مرحوم محمد جواد مغنیه با نگارش تفسیر الکاشف، از معاصرین پیشگام تقریب در تفسیر قرآن است. صاحب الکاشف با بررسی آیات اختلافی بین شیعه و اهل سنت، با کمال احتیاط و دور نشدن از انصاف، در تفسیر خود بیشتر به موارد اتفاقی و اشتراکات بین شیعه و اهل سنت پرداخته است و در موارد اختلاف، از داوری و اثبات نظریه اختصاصی شیعه و بیان تطبیقات و مصادیق آیات که در روایات به آن اشاره شده است و حتی در برخی موارد از تبیین روشن خود آیه، پرهیز کرده است. آیات مورد اختلاف شیعه و اهل سنت در حوزه های فقهی، کلامی و اعتقادی است و در این مقاله با روش کتابخانه ای، تنها به بررسی تطبیقی آیات اعتقادی تطهیر، اطاعت از اولی الامر، ولایت، تبلیغ، اکمال دین، شفاعت، اهل ذکر و استخلاف پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: تفسیر، تقریب، مغنیه، الکاشف
  • رمضان محمدی، زهرا یوسفیان صفحه 117
    یکی از مهمترین وظایف امامان معصوم ((ع)) ترویج درست معارف دین مبین اسلام، با هدف رسیدن به بالاترین کمال انسانی است. از آنجا که حوزه تعامل با اندیشه، ویژگی های خاص خود را دارد و با توجه به مشکلات فکری جامعه امروز، ضرورت دارد با الگو قرار دادن روش تعامل امام صادق(ع) با اندیشه های مختلف، از راهبردهای ایشان پیروی شود، در این مقاله تلاش بر این است که با بررسی کتاب اصول کافی و تحلیل برخی گزاره ها و با گونه شناسی افکار رایج در دوره امام صادق (ع)، مبانی و راهبردهای تعامل امام با برخی صاحبان اندیشه تبیین شود. روش تحقیق در این مقاله تاریخی- تحلیلی و بر اساس جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و نرم افزارهای تاریخی تدوین و آماده شده است. دستاورد حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که امام صادق(ع) در تعامل با افکار و صاحبان اندیشه، اعم از دیندار و بیدین، با توجه به مبنا و راهبرد معرفتی خاص هر اندیشه، به شیوه های گوناگون با آنان برخورد داشته و آنان را به خردورزی و تعقل در عقاید سوق دادهاند. در این میان برخورد شدید امام با غالیان و طرد و لعن غلوکنندگان نیز در خور توجه است.
    کلیدواژگان: اصول کافی، شیوه تعامل، امام صادق(ع)، غالیان، صاحبان اندیشه
|
  • Sayyed Mahmood Tayyeb Hoseini Page 7
    One of the areas of Quranic sciences which plays an important role in understanding
    and interpre􀆟ng the holy Quran is understanding the single words of
    Quran or Qarib al-Quran. So far, many scholars have compiled some works on the
    Quranic words in different languages especially Persian and Arabic. In contemporary
    􀆟mes, the Quran scholar, Professor Sayyed Ali Akbar Qureshi has wri􀆩en
    in Farsi the book the vocabulary of the Qur’an which is one of the best of these
    works. Despite its great and innova􀆟ve features, this book has not been properly
    introduced or used by researchers. Introducing the vocabulary of the Quran, the
    present paper tries to point out some of its advantages including Ij􀆟had in the
    meaning of words, innova􀆟on in expressing the meaning of words, making use of
    the achievements of empirical science in describing the words of the Koran and
    the author’s open- mindedness and scien􀆟fic humility. The book the vocabulary
    of the Quran has few limita􀆟ons such as a lack of textual consistency and the
    briefness of the discussions on the meaning of some words, but among the Arabic
    and Persian books explaining the words of the Quran, it seems to be one of
    the best scholarly sources during the history of interpreta􀆟on.
    Keywords: single words of the Quran, the vocabulary of the Quran, Sayyed Ali Akbar Qureshi, explaining the words of the Quran, the terms of the Quran